“Agbakuitkayon!”

Babaen ti koresponsal ti “Agriingkayo!”iti Japan

Iruruar dagiti Sangapulo Ribo a Tattao iti Nagpatnag

“AGBAKUITKAYON! Dagdagus!” Naibaga kadagiti lallakay ken babbaketen idiay Oshima Home for Senior Citizens nga agkamangda idiay eskuelaan elementaria gapu iti panagbettak iti Mount Mihara idi Nobiembre 21, 1986. Nupay ti kameng ti pagtaengan nakasaganada nga agbakuit nanipud idi nagbalin nga aktibo ti bulkan sumagmamano nga al-aldaw sakbayna, ti kellaat a narungsot a panagbettak iti dayta a malem ti di nangpalaka iti panagkamangda.

“Dikam pay mapanunot dagiti stretchers nga insaganami,” inlawlawag ni Kazuko, maysa a miembro iti kameng ti pagtaengan. “Sinakruymi dagiti babbaket ken lallakay wenno imbaklaymi ida nga impan kadagiti dua a bus nga impatulod ti opisina ti ili iti pagtaengan. Dagitoy ti napunnon di nagbayag, ket dadduma a tattao ti masapul nga awiten ti trak nga ipan iti paglinongan.”

Kabayatanna dagiti lallakay ken babbaket simmangpetda iti pier ket nailuganda iti bilog ti Maritime Safety Agency tapno panawanda ti isla. Dagitoy mairamanda kadagiti immuna a pimmanaw. Ti panagbakuit iti nasurok a sangapulo ribo a taga isla ken turista simmaruno.

Dagiti Ginggined ken dagiti Panagbettak

Ti Mount Mihara iti isla iti Izu-Oshima, a gagangay a maawagan Oshima, ti maysa kadagiti uppat nga aktibo a bulkan iti sidong dagiti naestrikto a panangsipsiput iti Japan. Daytat’ nalatak iti saan a nakaro a panagtignayna. Idi Nobiembre 15, 1986, nupay kasta, bimtak ti bantay dua laeng a lawas kalpasan ti panangipakaammo ti Volcano Eruption Predicting Liaison Conference a natalged ti bantay. Dagiti panagbettak manipud iti crater numero uno kimmaro a kimmaro. (Kitaenyo ti mapa iti panid 6.) Nagayus ti lava manipud iti makin-uneg a ngarab daytoy a crater a nagturong iti caldera wenno wangawangan ti bulkan. Kalpasanna, idi maika-21, ti di ninamnama a panagbettak ti nangkigtot kadagiti taga isla. Naporma ti maysa a baro a crater. Daytoy ti sinaruno dagiti panagbettak manipud kadagiti rekka iti daga isu a nangipugso kadagiti kasla ubbog nga apuy a nasurok a 330 pie (100 m). Rimsua dagiti kabbaro nga ubbog ti apuy bayat ti panagtultuloy ti pannakalukat dagiti rekka kadagiti sikigan ti bantay.

Dagiti ginggined ti nangkintayeg kadagiti tattao a napabutnganen babaen kadagiti panagbettak. Iti uneg ti maysa nga oras, adda nagupgop a 80 a ginggined a nanggunggon iti isla. Ti agliplipias a lava manipud iti makinruar a ngarab ti wangawangan ti nagayus a nagsikko-sikko a nagpababa iti bantay ket nagturong iti kaaduan kadagiti napagnaedan a lugar iti Oshima, Motomachi. Ti ayus a nagturong iti Motomachi ti nangtignay ken ni Hidemasa Uemura, ti mayor, tapno ibilinna ti panagbakuit dagiti taga isla manipud Motomachi. Iti daytoy a tiempo, ti makin-abagatan a paset ti isla, ti lugar ti Habu, isu ti naibilang a natalged.

‘Maysa a Kasla Uong nga Ulep a Kas iti Panagbettak ti Bomba Atomika’

“Umin-inumkami iti tsa,” nalagip ni Nishimura, ti kakaisuna a panglakayen iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti Izu-Oshima. “Idin, maysa a dakkel a panagbettak ti nangkintayeg iti angin. Idi rimmuarak, adda ti kasla uong nga ulep iti ngatuen ti Mount Mihara a kasla maysa a panagbettak iti bomba atomika. Nabigbigko a daytoy ket saan a maysa a bassit laeng a panagbettak. Nangngegko nga adda anunsio iti loudspeaker iti ili, ngem agsipud ta diak mangngeg a nalawag ti anunsio, immawagak iti opisina ti ili. Imbagada a dagiti umili iti lugar ti Motomachi saanda pay a mabalbalakadan nga agbakuit. Ammok a masapul nga adda kanenmi, gapuna kinalikagumak ti asawak nga agluto ti inapoy ket mangaramid kadagiti tinipkel nga inapoy. Ngem uray pay sakbay ti pannakalpasko a nangan iti umuna a tipkel nga inapoy, naiteden ti bilin a panagbakuit.

“Lima kadakami, agraman ti ina ti asawak, a 90 ti edadnan, ti timmalaw manipud iti Puerto ti Motomachi a lote a pagparadaan. Naglilinea dagiti tattao tapno aglugan iti bilog a mangipanaw kadakuada iti isla. Ti linea nakaat-atiddog, ngem agsipud ta baketen ti ina ti asawak ket saan a makapagna nga agsolsolo, napalubosankami nga aglugan a nasapsapa iti bilog a napan idiay Atami.”

Para kadagiti dadduma, saan a nalaka ti pumanaw iti isla a nakairuamandan. Ni Kichijiro Okamura, 84 años, maysa nga acupuncturista idiay Oshima Home for Senior Citizens, nagnaeden idiay Oshima iti 40 a tawtawen. Insalaysay ni Okamura dagiti riknana: “Nakaro unay dagiti ginggined, ngem impagarupko a gagangay laeng dayta ket tarigagayak a makita no ania ti mapasamak iti sumagmamano nga al-aldaw. Nairuamakon kadagiti panagbettak ken ginggined. Diak unay nagdandanag gapu ta ammok a dayta sumardengto met laeng. Ngem pinilitdak nga innala dagiti bombero ket pinapanawdak. Masapul nga agtulnogak.” Isut’ pimmanaw a kaduana ti asawana a ni Yoshie, dagiti dua a babbalasangna, ken uppat nga appokona.

Bilin ti Panagbakuit Para iti Intero nga Isla

Idi damo, ti lava a nagayus ti nangbuteng laeng iti makin-amianan a paset ti isla. Dadduma a nagnaed iti lugar ti Motomachi ti naiyakar idiay lugar ti Habu. Dagiti agnanaed iti makin-abagatan a paset iti isla ti nabalakadan laeng nga aguurnong kadagiti gymnasiums wenno kadagiti eskuelaan.

“Addaanak laeng iti dua nga ules ken daytoy a bag,” kuna ni Kaoko Hirakawa, a nagkamang idiay gymnasium ti Nomashi iti alas 5:00 t.r. “Impagarupko a dayta ket agpatnag laeng.” Ti asawana a ni Rinzo napanunotna dagiti dadakkelna nga agsakit, nga agnanaed iti asideg ti kabbaro a wangawangan. Gaput’ madanagan, limmuganda iti kotse tapno dagasenda dagiti dadakkelna. “Nakaro ti ginggined,” kuna ni Rinzo. “Kasla addaka iti uneg ti maysa a bilog. Idi naalamin dagiti dadakkelko iti kotse, ti daga a sumagmamano laeng a kilometros ti kaadayona manipud iti balay dagiti dadakkelko bimtak.” Nabaelanda ti nakagteng idiay gymnasium ti Nomashi, ngem kalpasanna naibaga kadakuada nga umakarda a mapan idiay Habu.

Idi alas 10:50 t.r. nagbilin ti mayor ti ili iti intero nga isla nga agbakuitda. “Nagkamangkami idiay Third Junior High School idiay Habu,” insalaysay ni Mrs. Tamaoki. “Kalpasanna naibaga kadakami a magnakami a mapan idiay puerto. Ngem ti Puerto ti Habu nakaab-ababaw para kadagiti dadakkel a bilog, gapuna kamaudiananna masapul nga aglugankami iti bus a mapan idiay Motomachi, a sadiay ti paglugananmi iti bilog a mapan idiay Tokyo.”

Ti ipapanaw ti nasurok a sangapulo ribo a taga isla ken turista ti nalpas idi alas 5:55 t.b., Nobiembre 22, a ti mayor ken dagiti opisiales ti naudi a naglugan iti bilog a maipaay kadagiti nagbakuit. Ti panagbakuit ti Izu-Oshima nakompleto iti uneg ti lima nga or-oras kalpasan ti dakkel a panagbettak. Dayta nakasaysayaat ti pannakaibanagna ken naurnos iti kaaduan a pasetna, a pakaidayawan dagiti opisiales, ti kompania ti barko a nangipatulod kadagiti luglugan iti Oshima a maipaay a pagibakuit, ken ti situtulok a pannakitinnulong dagiti taga isla. Malaksid laeng kadagiti mammano a pasamak, nagtulnogda a dagus kadagiti bilin iti panagbakuit. Adda laeng sumagmamano a polis, bombero, ken dadduma a personnel a nagtalinaed iti isla, agraman ti bassit laeng a bilang dagiti nagkedked nga agbakuit.

Ngem sadino ti nagnaedan dagiti nagbakuit? Siasino ti mangaywan kadakuada? Kasano ti kasasaad dagiti Saksi ni Jehova iti isla?

[Diagram/Mapa iti panid 6]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

OSHIMA

MT. MIHARA

Tokyo

Shimoda

Inatori

Sakurajima

Ito

Atami

Ebina

[Diagram] Oshima

Okata

Kitanoyama

lava flow

crater no.2

eruptions

crater no.1

outer rim of the crater

Sashikiji

Port Habu

MT. MIHARA

Nomashi

Motomachi

airport

[Ladawan iti panid 4]

“Pinilitdak nga innala dagiti bombero ket pinapanawdak”

[Picture Credit Line iti panid 5]

Page 2 photo: K. Abe, Earthquake Research Institute, Tokyo. All rights reserved