“No Pagduaduaan ti Uni ti Trompeta . . . ”

“NO PAGDUADUAAN ti uni ti trompeta, siasinonto ti agsagana a makigubat?” (1 Corinto 14:8) Ti kadi kinaawan iti interes nga impakita dagiti Luterano nga Aleman​—dagiti soldado iti iglesia​—ket gapu ta ti iglesia mangipapaay iti pagduaduaan nga uni? Usigenyo dagiti pammaneknek.

Ti Pakailasinan a Krisis

Bayat iti napalabas a 200 a tawtawen, kuna ti diakono a Luterano a ni Wolfram Lackner, ti Protestantismo kankanayonen a binaybay-anna ti dati a panangipabigbigna iti pammati. Gapuna ti Protestantismo nga Aleman “masarsarakannan ti bagina nga adda iti napeggad a pakailasinan a krisis.”

Daytoy a pakailasinan a krisis ti nagbalin a nalaklaka pay a mailasin idi 1930’s, idi a ti libro ni William L. Shirer a The Rise and Fall of the Third Reich inlawlawagna: “Dagiti Protestante idiay Alemania . . . nabingaybingayda a pammati. . . . Babaen iti itataud iti National Socialism dimteng pay ti ad-adda a pannakasinasina . . . Dagiti nakarkaro ti kinapanatikona a Nazis iti ummongda inorganisarda idi 1932 ti ‘The German Christians’ Faith Movement’ . . . [ket] sipapasnek a sinuportaranda ti doktrina dagiti Nazi iti rasa ken ti prinsipio iti panangidaulo . . . Bumusor kadagiti ‘Aleman a Kristiano’ isu ti sabali pay a minoridad a grupo a mangawag iti bagina met laeng a ‘Confessional Church.’ . . . Iti nagbaetan adda dagiti kaaduan kadagiti Protestante, . . . nga agduadua ket kamaudiananna, iti kaaduan a paset, nagtungpalda nga inturayan ni Hitler.”

Kinapudnona, dadduma kadagiti sursuro ni Luther ti nangimpluensia a mismo ken ni Hitler. Ti “dua a pagarian” a doktrina ni Luther, a mangikalkalintegan a ti Dios ti mangituray iti lubong agpadpada babaen iti sekular a turay ken ti turay ti iglesia, iparegtana ti nainget a panagpasakop kadagiti sibil nga opisiales. Gapuna, ti publikasion a Luterano nga Unsere Kirche aminenna a “ti kadakkelan a paset iti Aleman a Protestantismo . . . senilebraranna ti panungpalan iti demokrasia ni Weimar a buyogen iti kasta unay a panagregget ken nagragsakanda ti baro a diktador.” Gapu iti nabileg a Semitico a panangbusor ni Luther, saan a narigat ti pananglapped ti iglesia kadagiti tattao a saan a nagtaud iti kaputotan nga Aryan manipud iti ministerio.

Ngem ti ngay “Confessional Church”? Idi 1934 inawatna ti Barmen Declaration, isu a nangiyebkas iti kapanunotan a National Socialist. Maysa nga eksibision iti Berlin maipapan iti Protestantismo bayat iti Third Reich ti nabiit pay a nangipalgak, nupay kasta, a ti laeng kakatlo kadagiti klero a Protestante ti nangsuportar iti “Confessional Church.” Ket saan pay nga amin dagiti kakatlo ti aktibo a nangbusor ken ni Hitler. Ti panangbusor dagiti nangbusor ti napagkamalian ni Hitler a kaipapananna ti panangbusor ti iglesia nga interamente. Ti libro a Der deutsche Widerstand 1933-1945 (German Resistance 1933-1945) ikalinteganna nga iti kasta naibilang ti Iglesia Luterano a napolitikaan a manangbusor isu a saanna a pinili a mismo.

Kalpasan ti pannakaipababa ni Hitler, ti iglesia ket nasinasinan. Ania kadagiti agbibinnusor a grupo ti nangisarming iti pudno a pakailasinan? Apay a ti uni ti trompetana ket mapagduaduaan?

Tapno malawlawagan daytoy a saludsod, 11 kadagiti kangrunaan a klero a Protestante, agraman ni Gustav Heinemann, a kamaudiananna nagbalin a presidente iti Pederal a Republika, nagtitiponda idi Oktubre 1945 a manggun-od iti maawagan panangamin ni Stuttgart iti biddut. Nupay adda ti panangbusorda iti turay a Nazi, kinunada: “Pabasolenmi dagiti bagbagimi ta saankami a nagbalin a naturtured pay a nangipudno kadagiti kapanunotanmi, ad-adda a matalek iti panagkarkararagmi, ad-adda a naragsak iti panangiyebkasmi iti pammatimi, ken napaspasnek iti panangipakitami iti ayatmi.” Dagitoy a klero inanamaenda a daytoy a panangiwaragawag ket agbalin a maysa a nalawag nga uni ti trompeta a mangaw-awag iti panagtignay, isu a mangtignay iti kabbaro a pangrugian.

Narelihiusuan wenno Napolitikaan a Trompeta​—Ania Kadagitoy?

Gaput’ mabalin a nabainanda a ti iglesiada bassit laeng ti inaramidna iti panangbusor ken ni Hitler, adu nga Aleman a Luterano itatta ti dagus a mangatakar kadagiti polisa iti gobierno. Dagiti klero a Luterano, kas pangarigan, mairamanda kadagiti immuna a nangorganisar iti movimiento ti Europa a maibusor iti nuklear. Idi 1984 maysa a grupo iti Makin-amianan nga Aleman a papastor ti nangrugi a nangparegta kadagiti lallaki a mabalinen nga agpalista iti militaria nga agkedkedda iti namilitaran a panagserbi. Ti iglesia kinondenarna daytoy a tignay, nupay kasta, kunaenda a dayta ipakitana ti “kasta unay a napolitikaan a di panangikankano iti rikrikna dagiti Kristiano a maisuppadi ti panagpampanunotda.” Iti 1986 a pangkaaduan a konsilio, inkalintegan ti iglesia dagiti kalinteganna a mangsalaysay kadagiti napolitikaan nga isyu ket inaramidna ti kasta. Inyebkasna ti pannakaupayna kadagiti resulta iti summit wenno panagsasarita dagiti superpowers idiay Iceland ket pinagsusuppiatanda a naimbag ti polisa ti gobierno maipapan kadagiti nagkamang, kinaawan ti pagtrabahuan, ken dagiti planta ti nuklear a bileg.

Siempre, saan a tunggal maysa umanamong iti daytoy a napolitikaan a kinaaktibo. Ni Luther, no sibibiag pay itatta, ti sigurado a mangkondenar iti dayta, sigun ken ni Propesor Heiko Oberman, maysa nga autoridad a pangulo iti Repormasion. Ket ni Rolf Scheffbuch, diakono a Luterano, ti nagreklamo nga itatta ti kinapudno iti Nakristianuan a pammati ket nakalaklaka a masukat babaen iti kababalin iti maysa iti nainget a panangidumduma iti rasa wenno ti pannakaipuesto dagiti misil.

Nalawag a dagiti napolitikaan a pagsusuppiatan ti mangbingaybingay iti iglesia. Ket nalawag met a ti “nabayagen a panaginnayan-ayat” ti Iglesia ken ti Estado ket mangipakpakitan kadagiti “pagilasinan iti pannakauma” ket agbalbalinen a “nalati,” kas inyebkas ni Obispo Hans-Gernot Jung di pay nabayag. Daytoy ti mangilawlawag kadagiti mangbabalaw a sasao nga inyebkas iti maysa a nangato ti ranggona nga Aleman a politiko idi 1986: “No ad-adda a mapagsasaritaan dagiti matmatay a kabakiran ngem ni Jesu-Kristo, ti iglesia napukawnan ti panangmatmatna iti pudpudno a rebbengenna.”

Ti Protestantismo, kas ipamatmat ti naganna, nagtaud iti tarigagay nga agprotesta a maibusor iti napasamaken idi. Gapuna, manipud iti pannakaibangonna, ti Protestantismo ket agturongen iti panagbalinna a saan nga estrikto, sisasagana nga umawat kadagiti kabbaro a kapanunotan, mannakaawat iti panagtignayna, situtulok a mangaramid kadagiti pamay-an ti panagtignay iti dayta a tiempo. Awanen ti nasaysayaat pay a mangiyilustrar iti daytoy ngem ti teolohia a Protestante. Gapu ta awan ti maudi nga autoridad a mangituray kadagiti doktrina​—kas iti Vaticano iti biang dagiti Katoliko​—tunggal teologo ti napalubosan a mangpaguni iti trompetana kadagiti teolohikal a panangipatarus.

Saan nga Agtutunos a Teolohikal a Managtrompeta

Daytoy ti nagbanag kadagiti nakaskasdaaw unay nga uni. Ti magasin a Time impadamagna ti maysa nga ulidan idi 1979: “Kasapulan kadi ti panamati iti Dios iti panagbalin a ministro a Protestante? Ti sungbat, kas kadagiti adu a kaso kadagitoy nga al-aldaw, ket wen ken saan. Ti Alemania, nangnangruna, ket pudpudno a gubuayan iti panagduadua dagiti Protestante bayat dagiti adun a dekada. Ngem idi napalabas a lawas, ti panangikeddeng iti dayta kasapulanna ti panangikeddeng kadagiti pagalagadan, ti United Evangelical Lutheran Church iti Makinlaud nga Alemania . . . inikkatna iti panagserbi kas ministro ni Rev. Paul Schulz gapu iti kinaerehes. . . . Nanipud idi 1971 isut’ nangikasaban a ti kaadda ti personal a Dios ket ‘maysa a makaliwliwa nga imbento dagiti tattao.’ . . . Ti panagkararag? Basta maysa laeng a ‘panangiparangarang iti bagi.’ . . . Ni Jesus? Maysa a gagangay a lalaki nga addaan kadagiti naimbag a bambanag a sawen ken kamaudiananna intan-ok dagiti immuna a Kristiano a kas Anak iti Dios.” Ti mangipamatmat a “dagiti kapanunotan ni Schulz ket saanen a kabbaro, wenno uray pay mammano” isu ti kinapudno a bayat dagiti pannakabista isut’ “nangawis idi kadagiti maragragsakan nga estudiante iti teolohia.” Ket nupay kasta ti panagtignayna, “ti komision ipilitna pay laeng a kaykayatna ‘ti nakaad-adu a kita’ iti indibidual a panangipatarus.”

Iti panangitudona iti daytoy a nakaad-adu a kita iti indibidual a panangipatarus, maysa nga editorial iti pagiwarnak kunaenna a ti teolohia a Protestante agkurang iti “nalawag a kapanunotan ken ti teoritikal a kinaumiso” ket awaganna dayta ti “pagdadamuan a naglalaok a teolohia a saan a makaawis a kas iti daanen a pannursuro.” Innayon pay ti Sueko a Protestante: “Ti ‘aniaman kadagitoy’ iti Nakristianuan a panangmatmat” ti “sinukatanen iti ‘daytoy agraman dayta’.” Awan duadua a saan nga agtutunos dagiti teologo!a

Agturturongen Aya ti Sangakabbalayan ni Luther iti Pannakarbek?

Ti krisis iti iglesia iti kinapudnona ket krisis iti pammati. Ngem ti kadi pammati mapataud kadagiti tattao a mataraonan kadagiti “pagdadamuan a naglalaok a teolohia” ken maiturturong babaen iti agibar-ibar a, “daytoy agraman dayta” a pagturongan? Inanamaen kadi ti Protestantismo a tignayen dagiti tropana iti Nakristianuan a panagtignay babaen iti kasta a pagduaduaan nga uni ti trompeta?

Idi pay laeng 1932, ti mannursuro iti teolohia a ni Dietrich Bonhoeffer nagreklamo: “Ikagkagumaanna [ti Iglesia Luterano] ti kaaddana iti sadinoman a lugar ket agtungpal iti kaawanna iti sadinoman.” Naladawen ti panangsapul iti iglesia ti pakailasinanna? Kaaduan nga opisial iti iglesia umanamongda a dagiti gagangay a pamay-an iti panangpabileg manen ket saan nga agkurri. Masapul ti maysa a baro ken naiduma a banag. Ngem ania dayta? Kuna ti retirado nga Obispo Hans-Otto Wölber: “Ti masanguanan iti iglesia ket saan a maysa a parikut maipapan iti pamay-an, no di ket iti linaonna. . . . Ti mensahena ti napateg. . . . Kayatna a sawen, agtakdertayo ken matumbatayo babaen iti Biblia.”

Pudno.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 7]

Sino ti Nangpauni ti Nalawag nga Uni ti Trompeta a Maipaay iti Nakristianuan a Neutralidad?

“Bassiusit pay laeng ti ammotayo maipapan iti gasat dagiti nagkedked a nakiraman gapu iti konsiensia idi Gubat Sangalubongan II; agingga ita dagiti laeng sumaganad ti naammuan: Kadagiti Luterano, ni Hermann Stöhr ken ni Martin Gauger dida nakikompromiso a nagkedked iti panagserbi iti militar . . . Pito a nagnagan dagiti Katoliko ti nadakamat . . . Dagiti Aleman a Mennonites, a gagangayen a mangbusbusor iti panangusar iti puersa iti aniaman a kasasaad, dida pinili ti ‘panangsurot iti prinsipio iti saan a panangidepensa’ bayat iti Third Reich, a naibatay iti pangngeddeng nga inaramid iti gimong dagiti papanglakayen ken ministro idi Enero 10, 1938. Dua a Quakers idiay Alemania ti nalatak a nagkedked iti panagserbi iti militar. . . . Pito a miembro iti Seventh-Day Adventists ti mainaganan a nagkedked nga agsapata iti panagtulnog . . . ket napapatayda. Dagiti Saksi ni Jehova (Estudiante ti Biblia) nagladingitanda dagiti kaaduan a bilang dagiti biktima. Idi 1939 addada agarup 20,000 a tattao iti ‘Greater German Reich’ a kameng daytoy . . . a relihiuso nga organisasion. Napattapatta nga idiay Alemania laeng 6,000 agingga iti 7,000 a Saksi ni Jehova ti nagkedked nga agserbi iti militar bayat ti Gubat Sangalubongan II. Ti Gestapo ken ti SS ngarud ti nangipaay iti daytoy a grupo iti naisangsangayan nga atension.”​—“Sterben für den Frieden” (Dying for Peace), ni Eberhard Röhm, a naipablaak idi 1985.