Liklikanyo ti Nakaparpartak a Panagmaneho ken ti Kinaagresibo!
“NO TI kotse naimbento itatta dayta ket maparitan,” kuna ni Geoff Large, katulongan a direktor iti kinatalged iti kalsada a maipaay iti RoSPA (Royal Society for Prevention of Accidents) iti Britania. “Pulos a dikayto mapalubosan a mangilako iti maysa a banag a mangpapatay ken mangdangran iti kakatlo a milion a tattao iti tunggal tawen iti daytoy laeng a pagilian.”
Dagiti managpataud iti lugan a de motor mabigbigda ti mabalin a peggad iti produktoda. Mangipuonanda iti dakkel a gatad iti kuarta ken inkagumaanda ti mangpasayaat ti kinatalgedna a naibangonen kadagiti moderno a kotse. Ngem kas inkomento ti Sunday Express Magazine iti Londres: “Dagiti managpanunot iti kinatalged a tsuper ammoda a ti panangsalaknib iti kotse—ken dagiti naglugan—saan a nalaka.” Nupay no ti pakaammo ipaayna dagiti alikamen iti talged, ania ti mangawis iti gumatang? Masansan ti kapartak ti lugan, no kasano ti kapartakna iti kaababaan a tiempo, ti bilegna, agraman ti estilona ken ti napintas nga itsurana.
Ti retirado a hues a ni Richard Spiegel patienna a dagiti Aleman a motorista ti kasla “mangpampanunot laeng iti kinapartak . . . kaskasdi kaaduanna dayta ti masansan a makagapu iti aksidente.” Daytoy a kababalin ti patienna a gunggundawayan ti “panagipablaak iti industria ti luglugan.” Pudno met kadi daytoy iti pagilianyo?
Dagiti dadduma pay a bambanag, kas iti umad-adu a luglugan ken ti kumapkapuy a kalidad iti kalkalsada, ti mangipaay iti ad-adu a peggad iti panagmaneho kadagiti adu a pagpagilian. Dagiti report manipud iti Brazil isentroda ti peggad iti di natandaan a pagsasangaan. “Kadagitoy a kasasaad,” nagkomento ti Brazil Herald, “maysa wenno ad-adu pay a tsuper ti kellaat a mariribuk, agkedkedda, isu a mangiturong iti aksidente.”
Gapu iti pannakaipasango iti kasta a peggad, nasken a dagiti tsuper iti moderno ti kinapartakna a luglugan ti mapagtalkan, nasanay a naimbag, ken manangipateg a tattao. Ti publikasion a Sueko a Trygg i trafiken? (Natalged iti Trapiko?) itukonna daytoy a pattapatta: “Sumaganad iti kalintegan nga agbotos, ti lisiensia nga agmaneho isut’ kapapatgan a banag a maitalek ti sosiedad kenka.”
Agannadkayo iti Kinaagresibo!
Makapapatay ti kinapartak. Makapapatay dagiti nabartek a tsuper. ‘Ngem,’ kunayo, ‘agtalinaedak kadagiti pagpatinggaan ti kinapartak, ket diak uminum iti arak no agmanehoak. Mabigbigko a ti panagmaneho ket kaipapananna ti biag ken ipapatay. Ania pay ti mabalin a maaramidak?’
“Ti kotse padakkelenna ti kabaelan ti tao, ti panaggarawna, a mabalin a makaadayu a nakaparpartak ngem iti bukodna a kabaelan,” insurat ti sikologo a ni Zulnara Port Brasil, nga innayonna pay: “Dayta a mismo ket saan a dakes.” Gapuna sadino ti ayan ti parikut? Sigun ken Zulnara, dayta “agpannuray iti pamay-an ti panangtaming ti tsuper iti pannakabalinna.”
Awan duadua umanamongkayo iti inaldaw a pagiwarnak a Pranses a Le Monde a nagkomento: “Ti nasaknap, napataud a kababalin iti isip ti mamagbalin kadatayo a mangibilang . . . ti manibela a kas simbolo iti pannakabalin . . . No ti maysa dina maliklikan ti kinaamaag dagiti dadduma . . . , siempre ti maysa mabalinna a timbengen ti bukodna a panagmaneho.”—Kuami dagiti italiko.
Ti moderno a panagmaneho ket ad-adda a makabannog ken napeggad gapu iti awagan ti Glasgow Herald a “ti kumarkaro a kinaagresibo ken ti di panangikankano iti likudan ti manibela.” Inayonyo pay iti daytoy “ti aramid nga agpataray agingga iti napeggad a kasasaad iti pagpatinggaan iti natalged a panagpataray sakbay ti panagsardeng ken ti bigla a panagpreno ken panagpataray,” nga agbalbalinen “a nakasaksaknap agingga iti punto ti pisikal a kinaranggas ken panagdungpar,” ket addaankayo iti putahe iti pannakadadael kadagiti kalsada. Ti superintendente iti policia iti Canada a ni Ken Cocke nagkomento: “Basta nalipatanen dagiti tattao dagiti amin a paglintegan—ket ti isuamin agap-apura. Mariknatayo a masapul nga agbalintayo nga agresibo; agiduron ti isuamin ket awan ti aguray a makilinea.”
Daytoy a kinaagresibo, a kababalin dagiti tsuper itatta, ti pudno a manggargari iti riribuk. “Ti kadadaksan a biddut,” kuna ti Rheinischer Merkur, “isu ti sumarsaruno a nakaas-asideg iti likudan. . . . Mammano a managusar iti kalsada ti mangapresiar iti rikna dagiti dadduma. Kas pangarigan, dagiti tsuper dagiti napapartak a kotse ti masansan a makarikna a dagiti mangmaneho iti motorsiklo ket lapped iti dalan. Mariknada a makaritda, umapalda, ket ti apal nalaka laeng a mangtignay iti kinaagresibo.” Gagangay unayen daytoy nga ugali ta ti “maysa iti tallo a tao a napagsaludsodan ti nangamin a naupay wenno nainsulto pay gapu ta isut’ nalabsan.”
Kangrunaan—Agmaneho a Sitatalged!
Ti kumarkaro a kinaranggas a mapaspasamak kadagiti kalkalsada idiay Estados Unidos ti kasla mangiparangarang iti daytoy a kinaagresibo. Ti maysa a damag iti The Wall Street Journal, Agosto 3, 1987, iti sidong ti paulo a “Kumarkaron ti Panagbalin dagiti Tsuper a Naranggas,” kunana: “Kadagiti siudad iti intero a pagilian, madlaw dagiti polis dagiti panagpipinnaltog iti kalsada, panagdidinnanog ken dadduma pay a panangdangran, nga adu ti nangrugi laeng iti bassit a panagsasalisal dagiti tsuper. Iti sumagmamano a kaso napapatay dagiti motorista.” Ti The New York Times, Agosto 6, 1987, ipadamagna: “Nanipud idi agtengnga ti Hunio, ti kinaranggas kadagiti kalkalsada iti makin-abagatan a California pinapatayna ti uppat a tattao . . . ket nasugatan dagiti 15.”
Ngarud awan duadua maipapan iti dayta: ti panagmaneho a sitatalged ket kasapulan, a maipaay iti pakagunggonaantayo ken pakagunggonaan dagiti dadduma met. Kalpasan ti panagsennaayna kadagiti biag a mapukaw iti tinawen kadagiti kalkalsada iti Britania, ti dati a sekretario iti panagbiahe a ni John Moore namaregta: “Ti talged iti kalsada . . . masapul nga isu ti kangrunaan kadagiti amin a managusar iti kalsada.”
Iti praktikal a dasig, ngarud, kasano a makamanehokayo a sitatalged? Ania ti masapul a siputanyo? Ania a balakad ti maitukon dagiti natalged, adun ti kapadasanna a tsuper? Ti sumaganad nga artikulotayo a, “Sukayenyo ti Natalged nga Ugali iti Panagmaneho,” usigennanto dagitoy a salsaludsod.