Mapukpukaw Kadin ti Relihion ti Kinapategna?
Babaen ti Koresponsal ti Agriingkayo! iti Netherlands
ADU a tattao idiay Europa ti makasarak kadagiti bagbagida a naipasango iti dayta a saludsod, isu a nagparang iti akkub ti artikulo iti linawas a pagiwarnak a Dutch a De Tijd. Ti magasin imbangonna met dagiti salsaludsod a kas iti: Pudno kadi a ti relihion idiay Europa matmatayen? Ania ti pagarupen ti gagangay a tao no maipapan iti masanguanan iti relihion?
Awan duadua, addaankayo met kadagiti salsaludsod maipapan iti agdama a kasasaad iti relihion. Uray idiay Estados Unidos, a sadiay ti gagangay a relihion ti nabileg pay laeng ti panangpetpetna, ti panamati iti dayta nagunggonen babaen kadagiti eskandalo a tinignay dagiti ebanghelisador iti TV ken dagiti panagsisina iti ummong a mismo dagiti Katoliko. Kadagiti adu a pagpagilian a Katoliko, ti panagbaba ti tumabtabuno iti simbaan iti napalabas a duapulo a tawtawen ket nadnadlawen.
Ditoy Netherlands, adda pay tiempo, di pay nabayag, a mabalin a mangpaputokka iti maysa a kanyon iti kalsada iti maysa nga agsapa iti Domingo a pulos nga awan ti matamaam a siasinoman—addada amin iti simbaan! Itan mammanon ti tumabuno. Ania ti napasamaken?
Dagiti Dati a Simsimbaan Itan ket Restaurants ken Pagtagilakuanen
Bayat dagiti napalabas a sangapulo a tawtawen, dagiti dua a kadadakkelan a relihiuso a bagi idiay Netherlands, ti Iglesia Katolika Romana ken ti Dutch Reformed Church, napukawdan dagiti adu a miembroda ken dagiti mannakimisa. Ti laeng 19 porsiento kadagiti manamati ti tumabuno iti aniaman kadagitoy nga ig-iglesia, ket para iti Iglesia Katolika dayta ti mangiparangarang iti panagbaba a manipud 85 porsiento dagiti timmabuno idi 1967!
Kas banag daytoy, adu a simsimbaan ti saanen a kasapulan. Dadduma ti narakraken, ket dadduma ti nailako a maipaay kadagiti dadduma a panggep. Gapuna dikay agsiddaaw no sumrekkayo iti dati a simbaan idiay Rotterdam wenno Amsterdam ket masarakanyo a dayta itan ti maysa a supermarket, paglakuan kadagiti sabsabong, maysa a tiendaan iti kawes, maysa a restaurant, maysa a paglakuan iti bisekleta, maysa a pasilio a paglinglingayan, wenno maysa a discotheque. Daytoy ket makapakigtot kadagiti adu a tattao. Ket daytoy a panagpababa dagiti ig-iglesia addaan epekto kadagiti papadi ken kadagiti manangaskasaba.
Bumasbassit a Klero ken Nabingaybingay nga Arban
No kasano nga adu kadagiti miembroda ti nangpanawen iti iglesia, kasta met adu a papadi ken manangaskasaba ti nangpanawen iti pannakaayabda. Iti nabiit pay a lima a tawen, ti bilang dagiti papadi a Katoliko bimmaba iti 900. Iti dayta met laeng a tiempo, mammano ti nainayon, ta bimmaba met ti bilang ti “bokasion.” Dagidiay a nabati lallakaydan ken ubanan. Kas pangarigan, 89 porsiento kadagiti mamadre idiay Netherlands ti nasuroken a 50 años.
Ti klero masarakanda met dagiti bagbagida a saanen a makapagballigi kadagiti parparikut a sangsanguenda iti uneg ti simbaan. Dadduma ti naan-anay a makidangadang iti rigat ket masapul nga agturongda iti pannakaagas ti sikiatria. Kastoy ti panangikabil ti Apeldoornse Courant: “No ikagumaanda ti agbalin a konserbatibo iti panangasabada, dagiti ad-adda a progresibo a miembro ti naitibkol. No makikaduada kadagiti progresibo, daytoy ti babalawen dagiti miembro nga agtaltalinaed iti Biblia. No ti maysa a mangaskasaba wenno padi pilienna ti agbalin a neutral, isut’ agpeggad iti panangilaksid ti intero a kongregasion.”
Siempre, dagitoy a paspasamak addaanda iti impluensia iti intero a sosiedad a Dutch. Ti nabiit pay a census ti Dutch Social Cultural Planning Office idi 1985 ipalgakna nga iti damdamo unay nasursurok ngem kagudua iti populasion ti mangmatmat iti dayta a kas saan a relihiuso.
Ti panagsisina iti uneg ti ig-iglesia, masansan maipapan kadagiti napolitikaan nga isyu, ti nangiturong iti panagduadua dagiti adu. Ti panangsuportar ti iglesia iti “wayawaya iti panagtignay” kadagiti nadumaduma a pagpagilian iti Sud America ken Africa ti nangiturong iti kasta unay a panagdadangadang iti uneg ti iglesia. Adda pay ti nasional a pablaak iti sidong ti replan nga: AWAN TI KUARTA TI IGLESIA A MAIPAAY ITI NAARMASAN A KINARANGGAS.
Kasano ti panagtignayyo iti kasta a pasamak? Pagarupenyo kadi a dagiti ig-iglesia saandanto a maapektaran iti daytoy a panawen ti krisis? Tapno makagun-odtayo iti sungbat, masapul ti panangsukimattayo iti kangrunaan a makagapu iti agdama a relihiuso a pannakariribuk.
Apay a Kumapkapuy ti Pateg ti Relihion
Dagiti historiador, sosiologo, ken teologo naan-anay a nabingaybingayda no maipapan iti makagapu iti agdama a paspasamak iti uneg ti ig-iglesia. Dadduma ti mangadaw iti panagayat iti daytoy materialistiko a sosiedad ken ti kumarkaro a saan a panangikankano ti populasion. Dayta ti mangipalagip kadagiti sasao ni apostol Pablo idiay 2 Timoteo 3:1, 2, 4: “Ngem ammuem daytoy, a kadagiti maud-udi nga al-aldaw umaydanto dagiti aldaw a napeggad. Ta dagiti tattao agayatdanto kadagiti bagbagida, naagumda iti pirak, . . . managayat iti ragragsak a nangnangruna ngem ti panagayatda iti Dios.”
Dadduma ti mangilawlawag iti banag a maibatay iti historia nga Europeo. Daytoy a historia ti naslep iti dara ken lulua, manipud kadagiti relihiuso a gubgubat idi maika-16 a siglo agingga iti relihiuso a pannakairaman iti gubgubat sangalubongan iti maika-20 a siglotayo. Amin daytoy ti nangibati iti nakaro a panagsuspetsa iti aniaman a porma iti pilosopia, teolohia, ken idealohia. Ta kalpasanna, dagitoy ti masansan a makagapu kadagiti gubgubat, panangidadanes, ken kinaranggas.
Iti uneg ti ig-iglesia itatta, adu ti makasarsarak nga awan ti panginanamaan a maipaay iti masanguanan. No adawen ti maysa nga Aleman a Romano Katoliko a teologo, ni Propesor J. B. Metz iti University of Münster: “Ti Makinlaud a kinarelihiusotayo ket nagbalin a sekular nga interamente. Kasla awanen ti nabati a pananginanama iti mesias. Ti panangituray ti Dios nagpukawen iti dayta. Saannan a tungpalen ti pasetna kadagiti ig-iglesia, uray pay iti uneg ti teolohikal ken iti sosial ken napolitikaan nga isyu iti kaaldawantayo.”
Mainayon iti dayta, adda ti impluensia agpadpada ti gubat sangalubongan, isu a nangrugi idiay Europa iti daytoy a siglo. Ti Auschwitz, kas maysa a simbolo dagiti kampo konsentrasion bayat ti maikadua a gubat sangalubongan, ti nangpaadu ti pannakababalaw dagiti ig-iglesia. Para kadagiti adu, ti kinapudno a ni Papa Pio XII, kas pangulo iti Iglesia Katolika Romana, ti nakaul-ulimek bayat dagiti nakarikrikut a panawen ket maysa a banag a narigat a patien.
Gapu iti daytoy, adu ti nakapukawen iti panagtalekda iti iglesia ken dagiti papangulona. Ket kasano ti personal a panangmatmatyo kadagitoy a pasamak? Pinagbalinnakayo aya a di mangikankano, ket agrasonkayo aya a kas kadagiti dadduma: ‘Mapagballigiakto daytoy a kasasaad’? Kaskasdi, no matmatantayo dayta manipud iti sabali nga anggulo, awan duadua a makitayo ti pegged iti nuklear a holocaust ken ti krisis ti ecolohia, ket awan duadua a pampanunotenyo dagiti saludsod: ‘Pudno unay, ania a kita ti masanguanan ti adda kaniak ken kadagiti annakko?’ ‘No agtultuloy daytoy iti masanguanan, addaan kadi ti relihion iti aniaman a maipaay kadakami?’
Ania ti Masanguanan ti Relihion iti Europa?
Adu a tattao pampanunotenda a posible a ti Judeo-Kristiano a tradision mabiiten a mapukaw. Dadduma a teologo panunotenda a ti Europa nagbalinen a sosiedad kalpasan ti Kinakristiano.
Ania ti kunaen ti Biblia, ti gubuayan iti pammati nga insuro ni Jesu-Kristo, maipapan iti masanguanan ti relihion? No adda asinoman a makaibaga iti napateg a banag maipapan iti daytoy a tema, ngarud dayta masapul a ti Namunganay iti Kinakristiano, ni Jesu-Kristo.
Bayat ti panagadal ti maysa iti Biblia, maysa kadagiti bambanag a dagus a maipalgak isu ti kinuna ni apostol Pedro maipapan iti Biblia a mismo idiay 1 Pedro 1:24, 25: “Ta isuamin a lasag kasla ruot, ket ti amin a dayagna kasla iti sabong ti ruot; ti ruot magango, ket ti sabong agtinnag, ngem ti sao ni Jehova mataginayon.” Ti Biblia kankanayonto nga adda, ket ti historia ipalgakna nga aniaman ti inaramid dagiti kabusor iti panangikagumaanda a mangdadael iti dayta, saanda a nagballigi. Ket ania ti nagbalinan dagiti sursuro nga insuro ni Jesu-Kristo idi adda ditoy daga iti nasurok a 19 a siglon ti napalabas? Mano kadagitoy a sursuro ti masarakan ti maysa kadagiti nadumaduma a porma iti relihion?
Iti pannakisaritana iti maysa a babai a Samaritana iti maysa a bubon, inlawlawag ni Jesus no ania dagiti kasapulan ti pudno a panagdayaw: “Ngem ti oras umay, ket adda itan, a dagiti pudno nga agdaydayaw agdaydayawdanto iti Ama iti espiritu ken iti kinapudno, ta ni Ama sapulenna dagiti kakasta nga agdaydayaw kenkuana. Ti Dios maysa nga Espiritu, ket dagiti agdaydayaw kenkuana, masapul nga agdaydayawda iti espiritu ken kinapudno.” Daytoy a panagdayaw “iti espiritu ken kinapudno” kanayonto nga agtalinaed.—Juan 4:23, 24.
Ngem ania ti mapukawto? Ti nabingaybingay a Sangkakristianuan, ti gayyem iti napolitikaan a lubong. Ket apay a mapukawto? Agsipud ta dayta dina inkankano ti pakdaar: “Makikamkamalala a babbai, dikay ammo aya a ti pannakipagayam iti lubong isu ti pannakibusor iti Dios? Daydiay ngarud agtarigagayto a gayyem ti lubong, agbalin a kabusor ti Dios.”—Santiago 4:4.
Iti maudi a libro iti Biblia, ti Apocalipsis, kapitulo 17 ken 18, ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion ti simboliko a nadeskribir a kas ti balangkantis, ti “Babilonia a Dakkel.” Deskribiren ti Apocalipsis 17:16 ken 18:8 no kasanonto ti panangdadael dagiti napolitikaan nga elemento kenkuana, ken no kasanonto nga awaten dagiti amin a nakiraman kadagiti basbasolna ti saplitna. Dayta ti makagapu no apay a ti sumaganad a nabileg a pammakdaar ti naipaay idiay Apo 18 bersikulo 4 iti kapitulo 18: “Rummuarkayo kenkuana, O tattaok, tapno dikay mairaman kadagiti basbasolna, ken tapno saanyo nga awaten dagiti saplitna.” Iti dayta a tiempo ti padto ni Sofonias matungpalto met: “Iti kasta isublikton kadagiti il-ili ti nadalus a pagsasao. Tapno isuda amin awaganda koma ti nagan ni Jehova tapno agserbida a situtunos kenkuana.”—Sofonias 3:9.
Makitayo kadi no sadino ti pagtaktakderanyo iti ladawan? Agserserbikayo kadi a kadua dagidiay nga umaw-awag iti nagan ni Jehova? Ania ti kasapulan tapno maaramidanyo daytoy?
Ania ti Mabalinyo nga Aramiden Tapno Makasarakkayo iti Talged?
Nupay no ti Kakristianuan, agraman dagiti amin nga ulbod a relrelihion, mapukawdanto manipud Europa agraman kadagiti dadduma a lugar iti lubong, ti pudno a Kinakristiano agtalinaedto iti agnanayon. Ti narikut a saludsod isu ti no ti pammatiyo marbekto wenno agtalinaed a nabileg tapno makalasat inton marbek ti Sangkakristianuan. Ania ti nasken a kasapulan tapno makalasat? Masapul nga ‘agdayawka iti Ama iti espiritu ken iti kinapudno.’ Ti Namarsua inanamaenna ti panangammom kenkuana babaen iti Saona, ti Biblia. Maipapan iti dayta a Sao, kinuna ni Jesus: “Ti saom isu ti pudno.” (Juan 17:17) Idiay Biblia, ti dalan a mamagbalin a posible ti pannakaisalakan ti naikeddeng, sadinoman ti pagnanaedam iti rabaw ti daga.
[Ladawan iti panid 15]
Simbaan iti Hoorn, itan apartments ken tiendaan iti kawes
[Ladawan iti panid 15]
Simbaan a Luterano idiay Arnhem, itan maus-usar a bodega, cinema, ken discotheque