Panangmatmat iti Lubong
“Aldaw nga Awan ti Tabako”
Ti Abril 7, ti impakaammo ti WHO (World Health Organization) a kas ti umuna nga “Aldaw nga Awan ti Tabako.” Ni Dr. Halfdan Mahler, Direktor-Heneral iti WHO, kunaenna a ti panagusar ti tabako mangiyeg iti nasapa nga ipapatay kadagiti 2.5 milion a tattao iti tinawen—agarup kas iti kaadu dagiti matmatay no matnag ti 20 a jumbo jets iti inaldaw iti intero a makatawen! Inanamaen ni Dr. Mahler a no sumardeng dagiti tattao nga agsigarilio iti maysa nga aldaw daytanto ti umuna nga addang iti panangpabassit iti panagtabako wenno panangikkat pay iti panagtabaho a maipaay iti pagimbagan. Aramiden ti WHO ti ikaskasabana; dina ipalubos ti panagsigarilio iti aniaman kadagiti opisinana. “Ti WHO ket maysa nga organisasion nga awan ti panagsigariliona nanipud idi 1987,” imbaga ni Miss Kindermann, opisial iti impormasion idiay WHO, iti Agriingkayo!
Kompania ti Eroplano a Mangiparit ti Panagsigarilio
Ti Disiembre 1, 1987, ti natandaan nga aldaw a dagiti amin a nga eroplano iti pagilian idiay Australia ti nangiparit iti panagsigarilio iti intero nga eroplano. Dagiti kompania ti eroplano sanguenda dagiti dadakkel a multa no saanda nga iparit a naan-anay ti panagsigarilio, ket dagiti managlabsing mamultada iti nadagsen a multa a $500 (nga Australiano). Sigun iti The Canberra Times, ti ministro iti transportasion ken komunikasion kinunana: “Agtigtignaykami a mangidepensa kadagiti saan nga agsigsigarilio a managbiahe a di pagduaduaan agsagsagaba iti adu a rigat ken kinaawan nam-ay—mapaneknekak dayta, maysaak kadakuada.”
Panagayunar iti TV
Masarsarakan dagiti pampamilia nga Aleman dagiti pagimbagan iti makuna a panagayunar iti TV. Iti panangipadamagna iti kapadasan dagiti 80 a lallaki, babbai, ken ubbing idiay Westphalia a nangikeddeng nga “awan ti TV iti uneg ti uppat a lawlawas,” ti Aleman a pagiwarnak nga Augsburger Allgemeine Zeitung kunaenna: “Naan-anayen a nabalbaliwan dagiti malem ken rabii. Dagiti libre a tiempo ti mausaren iti ad-adda a nabunga a pamay-an, ket ad-adda ti personal a panagpanunot ita ngem idi.” Ti tiempo a kinaawan ti TV ti napaneknekan nga addaan iti napapaut a gunggona. Kaaduan a nakipaset ti nangilawlawag: “Naiduman ti ugalimi nga agbuya itatta. Ad-adda a napilikamin; mammanon ti panagbuyami ket masansan nga iddepenmi ti TV.”
Panangimula ti Utek
Idi napalabas a Setiembre ti damo a panangimula dagiti dodoktor iti tisyu iti utek ti maysa nga ubing iti dua a nataengan nga agsagsagaba iti sakit a Parkinson’s. Ti nabiit pay a bilang iti The New England Journal of Medicine ipadamagna a dagiti tisyu nga aggapu iti utek ken iti adrenal gland iti naigiddan a nairegreg a 13-lawas nga ubing ti nausar. Ti dramatiko a medikal a pamay-an ket naaramid idiay La Raza Medical Center, Mexico City. Dagitoy nga aktual nga eksperimento ti nangiruaren kadagiti panagduadua iti kababalin a nanglikmut iti panangusar iti tisyu ti ubing kas porma iti panangagas manipud iti teoritikal a debate ket inserrekda dayta iti aktual a panangagas.
Nagdakkelan nga “Iceberg”
Maysa nga iceberg a 305 metros ti kapuskolna, 40 kilometros ti kalawana, ken agarup 160 kilometros ti kaatiddogna ti naisina manipud iti Antartica iti napalabas nga Oktubre. Ti iceberg—nga agarup mamindua iti kadakkelna ngem ti estado ti Rhode Island—isu ti kadakkelan nga iceberg a nakita pay laeng nanipud idi 1963. Pattapattaen dagiti eksperto a ti iceberg alaennanto ti sangapulo a tawen tapno makagteng iti taaw. Dagiti sientista ad-adalenda dagiti icebergs tapno ikeddengda no ti polusion ti mangpappapudot iti atmospera ti daga ket mangpataud iti kinasalimuot. Ti kasta a kinabara ti mabalin a manglunag iti hielo iti polo, a mangipaay iti peggad a ti basta iyaadalem a .6 metros iti patas ti baybay ti manglayus iti kaaduan a kangrunaan a puerto iti aglikmut ti lubong.
Parikut dagiti Bumarito/Bumalasitang
Ti panagusar iti alkohol, tabako, ken droga addaan iti nakaro nga epekto kadagiti agtutubo idiay Francia nga agtawen iti 16 agingga iti 18. Kasta ti nasarakan ti surbey ti French Institute of Health and Medical Research. Sigun iti surbey, “40 porsiento kadagiti lallaki ken 28 porsiento kadagiti babbai ti agsigarilio iti agarup sangapulo a sigarilio iti inaldaw,” kuna ti inaldaw a pagiwarnak a Pranses a Le Monde. “Singkuenta y dos porsiento kadagiti lallaki ken 21 porsiento kadagiti babbai ti kankanayon nga uminum iti de alkohol. Kasta met laeng ti kaadu ti uminum iti mamitlo a daras iti tinawen.” Kasta met, ti surbey ipalgakna a “26 porsiento kadagiti lallaki ken 16 porsiento kadagiti babbai ti nangpadasen kadagiti maiparit a droga.” Dagiti managsirarak idiay institute naipasdekdan ti pannakainaig ti panagpannuray iti alkohol ken ti panagusar ti droga kadagiti agtutubo. Kunada a ti “maulit-ulit a tarigagay nga uminum iti nasapa pay nga edad ket maysa a napateg a pagilasinan a ti maiparit a droga ket mausarto kamaudiananna.”
Kinakurang dagiti Dodoktor Idiay Africa
Sigun iti padamag ti WHO (World Health Organization), ti bilang dagiti dodoktor idiay Africa bimmaba iti maysa laeng a doktor nga agpaay iti 10,000 a tattao bayat ti panawen iti 1980-86. Maisuppadi iti dayta, ti adda opisinana idiay Londres a magasin a Panoscope kunaenna a “kadagiti industrilisado a lubong, adu unay a kameng ti medisina ti masansanay, ket adu ti awan pagtrabahuanna wenno bassit laeng ti trabahoda.” Idiay Europa, kas pangarigan, ad-adu ti 24 a dodoktor iti tunggal 10,000 nga umili no idilig iti bilang ti dodoktor iti tunggal 10,000 nga umili idiay Africa.
Didak Liplipatan
Bayat ti panagbakasionna, ti maysa a Hapon ti mabalin a makellaat a makaawat iti maysa a surat manipud iti natay a kabagian. Ti mangitulod, a maawagan “Heavenly Mail Service,” awan pakainaiganna iti lubong dagiti espiritu. Babaen iti bayad, maysa a kompania idiay Nagoya, Japan, umawat kadagiti pedido manipud kadagiti lallakay wenno babbaketen nga agtalek kadakuada a mangitulod iti naisangsangayan a kablaaw, regregalo, ken mensahe kalpasan ti ipapatayda. Ti kangrunaan a gatad ti surat manipud “langit” ket 10,000 yen ($75, E.U.). Kadagiti bambanag a maitulod iti nasurok a makatawen kalpasanna, masingir ti interes nga 18 porsiento iti makatawen. Ngarud, ti maysa a surat a maitulod sangapulo a tawen kalpasanna ti aggataden iti 55,442 yen ($414, E.U.). Maikari kadi ti gatadna? Ilawlawag ti presidente ti kompania: “Umad-adu a tattao ti agtarigagay a mangisigurado a maiyallatiw dagiti pakalaglagipanda, agraman dagiti pammaneknek a sibibiagda, kadagiti annakda ken appoda kalpasan ti ipapatayda.”
“Ipapatay Gapu iti Sab-ong”
Maipapan iti inaldaw a padamag kadagiti pagiwarnakan nga Indian maipapan kadagiti agtutubo a babbai a mapupuoran agingga ken patay, kuna ti The Economist iti Londres, “gagangayen ti pannakaammo nga adu, mabalin a kaaduan, ti ipapatay gapu iti sab-ong.” Mapasamak dagitoy gapu iti di pannakapnek ti pamilia ti lalaki iti naibayad a sab-ong. No dadduma ti pamilia ti nobia dina kabaelan ti napagnumuan a gatad, wenno ad-adu a kuarta ti makalikaguman kalpasan ti kasar. Daytoy ti mangparigat iti baro nga asawa ken ti amana. Dadduma nga assawa a babbai ti agbekkel no ti gatad ti kuarta saan a mabayadan, wenno dagitoy ti mapapatay gapu iti pananginanama nga ad-adu a kuarta ti mabalin nga iyeg ti sumaganad nga asawa. “Adu nga annak ti makasarak iti bagbagida a nailumlumen iti utang,” kuna ti report. “Di ngarud pagduaduaan a ti lalaki nga addaan iti lima nga annak a babbai ken awan anakna a lalaki ti makarikna nga isut’ nailunod.”
“Brown Dwarf”?
Nakasarak dagiti sientista ti napigsa a pammaneknek iti nalawag a kasla planeta a banag nga agrikrikos kas maysa a bituen a nakurkurang ngem 50 light-years manipud iti daga, kuna ti pagiwarnak a Briton a Nature. No ti nasarakan ket suportaran ti kanayonan pay a panagsirarak, daytanto ti damo a napatalgedan a “brown dwarf,” ti kagudua a planeta, kagudua a bituen a teoria dagiti astronomo iti pinulpullon a tawen ngem saanda pay a nakita. Dagiti sientista, manipud iti University of California idiay Los Angeles ken University of Hawaii, deskribirenda ti aduan gas a banag a kas dakdakkel ngem ti aniaman kadagiti siam a planeta iti sistema solartayo. Ti brown dwarf isunto ti damo a kasla planeta a banag a nailasin iti ruar ti sistema solartayo.
Nangina Gapu iti Kalidad
Ti maysa a bote ti arak nga Aleman a naaramid idi pay laeng 1735—a nalabit isu “ti kadaananen nga arak nga inumen”—ti nabiit pay a mailaklako idiay monasterio ti Eberbach, Alemania. Ti sumagmamano a tedted umdasen a mangawis iti panagraman ti nalaing a managraman. “Ti raman, ayamuomna ken ti arak a mismo awan pakaipadisanna,” inyangaw ti eksperto a ni Robert Englert, sigun iti Aleman a pagiwarnak nga Schweinfurter Tagblatt. Makuna a dagiti namagaanen a baso ti arak ti agtultuloy a mangipaay iti banglo iti angin gapu iti ayamuomna iti adu nga or-oras kalpasanna, isu a mangipamatmat iti nagsaayaatan a kalidad ti arak iti maika-18 a siglo. Maysa a negosiante a taga Canada ti gimmatang kadagiti bote nga addaan iti naimas nga arak iti 53,000 marks nga Aleman ($33,390, E.U.).