Ti Movimiento Dagiti Babbai—Aniat’ Napasamak iti Dayta?
TI KAMPANIA ti pannakawayawaya dagiti babbai saan a di awan pukawna, nangnangruna iti pamilia. Dagiti babbai a nangipangag iti awis nga agtalaw iti “pannakaadipen” iti pamilia ti nakatulong iti panagpangato iti bilang ti panagdiborsio, a kadagiti dadduma a dagdaga ngimmato iti 50 porsiento kadagiti amin a baro panagasawa. Ti nainayon pay iti rigatna isut’ umad-adu a bilang dagiti ina a tumiptiponen iti puersa dagiti agtartrabaho iti amin a tiempo, tapno masarakan laeng ti bagbagida nga agparparigat iti kadagsen ti dua a trabaho—maysa idiay panggedanda ken maysa iti pagtaenganda.
Naduktalan ti maysa a panagsirarak idiay E.U. a nupay idi 1960 kakapat kadagiti assawa a babbai nga addaan annak ti adda kadagiti panggedan, idi 1986 ti bilangda ti nasursuroken ngem kagudua. “Ngem nupay kaaduan kadagiti ina ket mangmangged, saan met a naaramid ti panagbalbaliw idiay pagtaengan,” kuna ti maysa a report. “Itultuloyda nga aramiden ti kaaduan a trabaho iti balay ket dagiti lugar a pagaw-awiran iti aldaw para kadagiti annakda ti masansan agkurang wenno sobra ti kanginana.”
Kuna dagiti makababai a tapno pudpudno a siwayawaya masapul a ti babai ti addaan ti naan-anay a pannakakontrol iti mismo a bagina, agraman iti kalintegan a mamagpatingga iti panagsikog a dina kaykayat. Daytoy a tarigagay iti ‘equalidad [kadagiti lallaki] iti panagpaadu’ ti nakagapu iti dumakdakkel a bilang dagiti aborsion—a napattapatta a 55 milion iti sangalubongan iti tinawen.
Uray ti Biblia saanna a nalisian ti panagpungtot dagiti makababai. “Agtalekkay iti Dios. Isut’ [she] mangipaay,” kuna dagiti makababai, a lalaisenda ti Biblia kas makasekso iti panangiladawanna iti “lalaki” a Dios. “Dadduma [kadagiti makababai] . . . akusarenda ti Biblia kas isu pay laeng ti kapipigsan nga igam tapno agtalinaed dagiti babbai ‘iti lugarda’ ket pagduaduaanda no ti aniaman a maus-usar unay ket makuna a sao ti Dios,” kuna ti The United Church Observer ti Canada. Dadduma kadagiti relihion ket simmukoda payen iti panangpilpilit dagiti miembro dagiti makababai nga agusar iti “mangiraman-amin” a pagsasao iti serbisioda, a sukatan ti lalaki a termino para iti Dios babaen kadagiti nagan kas ti Manangsustento ken Manangtaraon.
Maigiddato iti dayta, ti movimiento dagiti babbai mismo ti nakastreken iti daydiay aw-awagan ti makababai a manangipundar nga ina a ni Betty Friedan a “nakaro a pannakaparalisado.” Dagiti puersa a makababai ket nabingaybingayda iti sumagmamano a pagbabakalan—ti dangadang a maipaay kadagiti pareho a kalintegan iti sidong ti linteg, pareho a sueldo, ti ad-adu a di unay nairut a linteg iti aborsion, kalkalintegan dagiti Lesbian, inkapilitan a bakasion iti panaganak, ken nasaysayaat pagaywanan ti ubbing iti aldaw, agraman ti dangadang a maibusor iti pornograpia.
Krisis iti Kinasiasino
Ti kinamakababai ti lumaslasat iti krisis iti kinasiasino, kinuna ti magasin a Newsweek. “Dagiti rigat iti panangibangon kadagiti karera, panangsukay kadagiti nadekket a pannakirelasion ken panangaywan kadagiti annak ti napaneknekan a nakarigrigat ngem ti antimano a ninamnama ti asinoman kadagiti umuna a makaulaw nga al-aldaw ti kinamakababai.”
Idiay Woman on a Seesaw, insalaysay ni autor a Hilary Cosell ti insennaay ti maysa a makaunget a de karera a babai a nangpadpadas iti akem ti maysa a ‘Superwoman’: “Nakakutkuttongak unay itattan, ket patiek nga awanen nabati kaniak a maipaay pay iti aniaman a banag. Maysaakon a nabannog a propesional, nabannog nga ina, maitiempo-tiempo a gayyem, ken paset-tiempo nga asawa. Superwoman, ah? Stuporwoman wenno naulaw-a-babai mabalbalin a kasta.”
Dagiti babbai a nangisakripisio kadagiti oportunidad a makiasawa ken aganak tapno maragpatda ti karera a kaykayatda ti masansan a matutuokda iti panagbabbabawi. Maysa a 38-años a management consultant ti nagkuna iti magasin a Chatelaine idiay Canada: “Addat’ maysa a kaputotan dagiti babbai kas kaniak nga agturongdanton iti tanemda a soltera . . . Agpapan pay kadagiti balligimi kawaw ti adda a panagbiagmi.” Sinalaysay ti Newsweek ti danag ti maysa a 39-años a bise presidente ti kompania ti sapatos: “Ti trabahok ti nakaay-ayat ken makapkapnek unay ngem siak ti al-alaliaen ti buteng a maikapkapisak iti kapapatgan a paset ti biag gapu ta awan annakko. No maminsan mapampanunotko a no matayak itan mabasanto iti lapidak: ‘Ditoy nga agininana ni . . . Nagadu a magasin ti basbasaenna.’”
Uray pay dagiti manangidaulo a makababai agparang nga addaandan ti maikadua a panagpampanunot maipapan iti seksual a moralidad iti pannakawayawaya. Ti mannurat nga Australiano a ni Germaine Greer, iti 1970 a librona a The Female Eunuch, dineskribirna ti panagasawa kas “libre a patrabaho a maisingir iti kalintegan ti maysa nga amo a mangig-iggem iti maysa nga aginggat’ tungpal-biag a kontrata, a naaramid a pabor kenkuana.” Ti tarigagay ti maysa a babai a mangparang-ay iti kasasaadna “ti mabalin a ti rugina masapul a pabilgen iti aktual a ‘kinalulok,’” insingasingna. Nupay nakita dagiti adu ni Greer kas ti kangrunaan a manangitandudo iti seksual a rebolusion, iti maysa a libro idi 1984 kinellaatna dagiti makababai babaen ti panangindorsona ti kinadalus ken panangkondenarna met iti kinalulok.
Dagiti Kasasaad iti Biag
Ti makababai a movimiento ti nangikabil kadagiti babbai a dakdakes iti dadduma a pamay-an, kuna ti autor iti E.U. a ni Sylvia Ann Hewlett. Babaen ti panangipaganetgetna ti panagwaywayas ken pannakipada imbes a pagreggetan dagiti reporma a makatulong kadagiti mangmangged nga ina, bassit ti naaramidan ti movimiento dagiti babbai a mangparang-ay iti kasasaad ti biag ti kaaduan a babbai, kastat’ inrupirna. “Ti pagtangtangsitda a panagwayas dagiti nawayawayaan ken diborsiada ti masansan nga agtungpal a kaipapananna ti panagleddaang ken aglablabes a kinapanglaw.”
Nasarakan iti maysa a panagsirarak idiay E.U. a kadagiti estado a nangipasa ti linlinteg iti awan-basolna a diborsio, nga idi immuna sinuportaran dagiti makababai, dagiti diborsiada ken dagiti annakda ti nagsagaba iti dagdagus a 73-porsiento a panagpababa iti estandarte iti panagbiag, bayat a dagiti dati a lallakayda tinagiragsakda ti 42-porsiento a panagpangato. Narigat a makuna nga irarang-ay para kadagiti babbai!
Kinapudnona, ti biruk ti babai idiay Estados Unidos ket agarup 64 porsiento laeng iti biruk ti lallaki—ngangngani isu met laeng a kantidad kas iti napalabas a 50 a tawen. Kadagiti pagilian ti Europa a sadiay insentro dagiti makababai ti pannakaragpatda ti nasaysayaat a bakasion iti panaganak ken dagiti sistema a mangaywan iti anak, ti sueldo dagiti babbai ti ngimmato manipud 71 porsiento iti sueldo dagiti lallaki idi 1970 ingganat’ 81 porsiento sangapulo a tawen kamaudiananna.
Itatta makitkita dagiti makababai ti bagbagida a nakaro ti pannakabingayda iti maysa a parikut: Ania a talaga ti panagpapareho? Kuna ni Betty Friedan a dagiti babbai saanda a kopia dagiti lallaki. Kunana: “Dimteng ti tiempon a panangbigbig a dagiti babbai ket naidumada kadagiti lallaki. Masapul nga adda koma ti pannakaawat ti panagpapareho a mangikuenta a dagiti babbai isudat’ agan-anak.” Ikalkalintegan dagiti dadduma a makababai a no akseptaren dagiti babbai dagiti linteg a mangted espesial a pannakatratoda nga awan kadagiti lallaki—kas ti inkapilitan a bakasion ti panaganak—ad-admitarenda itan a saanda a kapada ti lallaki, ket daytat’ mabalin a manglukat iti dalan a maipaay iti panangidumduma.
“Ti problema ti kapanawen a kinamakababai,” sigun iti maysa nga eskolar, ket no dagiti panagduma iti panangmatmat ken tartarigagay kadagiti sekso ti naikasigudan wenno bunga laeng ti sosial a pannakakondision. Kuna dagiti agpatpatrabaho nga adu kadagiti babbai ti saanda unay nga agresibo wenno mannakikompitensia a maipaay kadagiti dadduma a trabaho iti panaglako. “Dagiti babbai ket naibagayda iti pannakikadua a sumurot laeng,” inkalintegan ni Jody, makababai a direktor ti maysa nga ahensia iti sosial a panagsirarak. “Paset iti akem kas manangpadakkel ket isut’ panangdepinar ti bagim a mainaig kadagiti dadduma ket saan ket nga idawatam ti bagim,” inlawlawagna iti Agriingkayo! Patien dagiti adu a makababai a ti laeng panagbalbaliw iti pannakakondision dagiti babbai babaen ti pannakapadpadakkelda ti mangyeg ti pudpudno a panagpapareho iti gundaway.
Dadduma ikalinteganda a ti kasayaatan a pannakaragpat dagiti babbai ti panagpapada ket babaen ti panangbigbigda a naidumada kadagiti lallaki. Ni Betty Friedan ti immawag a maipaay iti ‘maikadua nga entablado’ iti kinamakababai. “Kasapulan ti baro a makababai a panagpampanunot no . . . kayat nga agtultuloy dagiti babbai iti lubong ti tao, . . . ket kaskasdi ‘saan nga agbalin kas kadagiti lallaki,’” kunana. Dadduma laisenda daytoy a panangpalukneng iti iyaadani ken sao a ‘panangisubli [ti kinamakababai] kadagiti lansangan,’ nga agwelga ken agmartsa a maipaay iti naluklukay pay a linlinteg ti aborsion ken dadduma pay a reporma.
Agbayagto Aya?
Kabayatanna, pampanunoten dagiti makababai no asinonto dagiti mangibaklay iti bandera iti masanguanan. “Ad-adda a marikrikna dagiti agtutubo a babbai a madiddidigrada iti dayta [ti kinamakababai] ngem iti pannakaallukoyda,” impadamag ti The Toronto Star. Dadduma kadagiti agtutubo a babbai pagbutbutnganda ti independensia nga inyegen ti dakdakkel a pannakipada. “Adu kadagiti babbai itatta ti agkunkuna a naumadan iti dayta,” kuna ni makababai a Pranses a ni Benoite Groult. “Kayatda manen nga isudat’ maaywanan; kayatda a masalakniban manen dagiti lallaki.”
Kadagiti dadduma a pagilian naipasango dagiti makababai iti nakaro nga ibubusor manipud kadagiti dadduma a grupo dagiti babbai a determinado a mangkontra ti makitkitada kas panangraut iti pamilia ken kadagiti dadduma a “tradisional” nga ipatpateg. Maysa kadagita a grupo idiay Canada, ti REAL Women (Realistic, Equal, Active for Life), ti nangdeskribir iti kinaisuna kas “organisado ken sisasagana a makidangadang.”
Kadagiti dadduma a luglugar ti movimiento dagiti babbai ti agparparang a kasla agkupkupasen. Idiay Makinlaud nga Alemania, kuna ni mannurat a Peter H. Merkl nga iti kadakkelanna inabandonaren dagiti babbai ti kinamakababai. “Ti opisial a mapalpalubosan a kinaina ti nagsublin iti estilo. Dagiti trabahador ken empleado a babbai agsubsublidan iti singgalut ti pamilia . . . , bayat a dagiti radikal a makababai agsansanuddan iti naiputputong a nababbaba a kultura.”
Dagiti baro a sientipiko a pannakaammo iti kasasaad ti natauan nga utek ti mabalin a mangapektar iti masanguanan a panagpampanunot maipapan iti paset dagiti sekso. Kuna ni neurologo a Richard Restak: “Ipalgak dagiti ebidensia nga adu kadagiti pagdudumaan iti ugali dagiti lallaki ken babbai ti naibatay iti pagdudumaan iti panagandar ti utek a biolohia a naisiguden ket awan duadua saanen a mabaliwan babaen laeng kadagiti bambanag ti kultura.” Saan, dagiti babbai ket saan a kopia ti lalaki no di ket naaramidda a nalawag a maipaay kadagiti naiduma a panggep ken naiduma a tarigagay ken kasapulan iti biag.
Ngem rebbeng aya a dumteng dagitoy a pannakaammo kas surpresa? Ti siensia ti nakadiskobre iti maysa a kinapudno a nabayagen a naiyebkas iti salaysay ti Biblia iti pannakaparsua ti immuna a babai, a ni Eva. Inlanad ti Genesis 2:18 ti panggep ti Namarsua: “Saan a nasayaat nga agmaymaysa ti tao. Yaramidakto ti katulonganna, a maitutop kenkuana.” Gapuna rebbeng a dagiti lallaki ken babbai tunggal maysa agikutda kadagiti kualidad a makatulong iti maysa ken maysa. Saanda a naaramid nga agkaribal iti maysa ken maysa. Tunggal maysa ti ad-adda a maibagay iti partikular, makatulong nga akem.
Ket ti “diskobre” a dagiti babbai ket saanda a kopia dagiti lallaki—a dagiti babbai kinapudnona ‘naidumada kadagiti lallaki,’ a dagiti babbai ti ‘agaw-awit kadagiti annak’—pudno kadi a baro dayta? Ditoy manen, pinagbalin ti Biblia a nalawag manipud damo a pinarsua ida ti Dios a nagduma, “pinarsuana ida a lalaki ken babai,” ket ti babai nairanta a nangruna nga agipasngay ti annak.—Genesis 1:27, 28; 2:21-23.
Ngem ti naiduma dina kayat a sawen a nababbaba. Awan panangikalintegan iti panangtrato kadagiti babbai iti makaipababa a pamay-an. Ti babai “naggapu iti lalaki,” gapuna iti kongregasion Kristiano, ti lalaki ayatenna ti asawana “kas ti bagina met laeng.” Iti dayta nga atmospera masarakanto ti babai ti panagraem, panagayat, ken kinatalged.—Efeso 5:28-33; 1 Timoteo 5:2, 3.
Dagiti lallaki ken babbai agdumada, ngem saanda nga agkakumpitensia. Ti maysa komplementuan wenno tulongan ti maysa; ti maysa an-anayenna daydiay maysa. Iti urnos ni Jehova ti panagasawa, ti dua agbalinda a maymaysa. Minilmilion a pudno a Kristiano a babbai itatta masarsarakanda ti pudpudno a wayawaya iti panangibanag iti akemda a naisalaysay iti Biblia.
[Dagiti ladawan iti panid 7]
Ti biag ti mangmangged a babai ket makabannog ken nawarawara