Di nadanonan nga Ubbing—Panangsaranget iti Karit
NI Kelly ket walo a tawenna itan, ket ti naipakuyog a retrato ipakpakitana nga isut’ maysa a naragsak, nasalun-at nga ubing. Wen, daytoy ti nakaskasdaaw no panunotenyo nga isut’ naiyanak a 14 lawas a nasapsapa ket agtimbang laeng ti 794 a gramo! Sakbay ti katengngaan ti 1960’s, natakkon, no adda man, a ti maladaga a maiyan-anak a kasta kasapa ken nakabasbassit ket agbiag.
Ngem kadagiti ania a pamay-an a ti di nadanonan nga ubing naigiddiat manipud iti nadanonan-tiempo a maladaga? Ti kinabassitda ti kalalatakan unay a pagdumaanda. Kasta met, ti delikado a kudil ti ubing ti mabalin nga agparang a lumabaga ken kasla nakaing-ingpis; dagiti babassit nga urat ti makitkita pay. Ken depende no kasano kasapa ti idadateng daytoy a tsikiting, mabalin nga isut’ addaan ti sumagmamano a nakapimpino a buok iti rupa wenno bagina. Di agbayag daytoyton ti agawan.
Mainayon pay, ti ulo ti ubing ket mabalin a kasla mamitlo a dakdakkel no maiyasping iti intero a bagina, ngem saan nga isu daytoy ti rebbeng a pagdanagan. Apaman nga umadanin iti nagdanonan a petsa ti pannakaipasngayna, isut’ maaddaanto pay ti ad-adu a tabana ken mangrugi a mangipamatmat ti ad-adda a proporsionado a langa ti nadanonan nga ubing.
No maipapan iti aniaman a naisangsangayan a kasapulan ti battiutit nga ubing, dagitoy ti manipud sumagmamano agingganat’ nakaad-adu. Tunggal kaso ket naidumduma. Ngem naragpaten dagiti nasasayaat a gapuanan. Ti moderno a teknolohia agraman dagiti debotado a personel ti ospital ken ti aglaplapusanan a TLC manipud nagannak ti nangibunga iti nakaskasdaaw a bilang dagiti agbibiag.
Ti Maaramidan dagiti Nagannak
Dakayo a nagannak, dakayo a nangnangruna dakkel ti maaramidanyo kadagiti kappasngayyo a di nadanonan. Ti panangnagan ti ubing di agbayag kalpasan ti pannakaiyanakna ket maiparegta, ta daytoy ti mamagdekket kadagiti nagannak ken ti maladaga iti relasion nga aktual a mangpapartak ti irarang-ay ti “nasapa nga immay.” Inton nagsimpan ti kasasaad ti ubing, ti kangrunaan a pakaseknan isut’ panangipasdek ti pisikal a pannakaidenna iti maladaga.
Ti panangkarkarinio, silalamuyot a panangap-apros, ken silalag-an a panangmasmasahe iti kudil ti ubing ket mabalin a maiyanatup, nangnangruna no ti ubing ket saan pay a mabalin nga ubbaen. Ket aniat’ ad-adda pay a makaipasiguro iti bassit nga ubing ngem ti pannakangngeg iti timek da nanang ken tatang a naiyebkas iti naulimek a day-eng, nasam-it a panangpatpaturog, wenno maiyarasaas a sasao ti panangdungngo? Iti kasumbangirna, no ti ubing ket di unay nadanonan, adda rason iti panagannad. “Nakalaklakada a kasla malmes, ket manglupaypayda,” kuna ni Dr. Peter A. Gorski, a nangbusbos ti dua a tawen a nangirekord ti kababalin dagiti preemie. “Naaddaanakon kadagiti ubbing nga agsobsobraan ti pannakaas-asikasoda a gapu itoy kumapsutda. Daydiay kasla naasi kadatayo ket mabalin a saan a kanayon nga isut’ kasayaatan.”
Ti panangbisita iti ubing a masansan inggat’ mabalin ket sigurado a makatulong a mangpapigsa ti pannakirelasionyo kenkuana. No, gapu kadagiti sirkumstansia, saanyo a mabisita ti tsikitingyo a personal, dagiti tape recordings dagiti miembro ti pamilia nga agsasao ken dadduma pay nga uni idiay balay ti mabalin a maipatulod idiay ospital tapno denggen ti anakyo. Ti maysa a bado a naggapu iti ina, nga uray nalabaanen ngem kaskasdi a napagtalinaedna ti naisalsalumina nga angot ti ina, ti mabalin a maikabil idiay incubator, wenno isolette. Dadduma ti nangikabil iti retrato ti ina, ama, wenno kadagiti kakabsat a lallaki ken babbai agarup beinte singko centimentros manipud iti ubing.
Panunotenyo ti kasasaad ni Elise, nga, idi 1971, immay a sangapulo a lawas a nasapsapa ngem ti namnamada. Isut’ nagtimbang ti 1,500 a gramo. Dagiti dadakkelna ti mapalpalubosan a bumisita kenkuana a mamindua laeng kada lawas. Ti nanangna, a ni Betty, ti nagkuna: “Awananak ti kinadekket ken Elise kas adda kaniak iti umuna nga anakko ken kadagiti tallo nga annakko a naiyanak kalpasanna.” Kaskasdi, inlawlawag ni Betty: “Kadagiti tawtawen nagbalinkamin a nakasingsinged, ket nagtungpalanna a ni Elise ti mannakitulong kaniak ken makaay-ayo unay kadagiti ubbing.”
Ti ina ti makaipaay ti perpekto a taraon para iti di nadanonan nga ubing, nga isu ti gatas iti susona. Natakuatan dagiti sientista a taga Toronto idiay Canada a ti gatas dagiti ina dagiti preemies ket naiduma iti kompuestona manipud gatas dagiti ina dagiti nadanonan a maladaga, ket dagiti di nadanonan nasaysayaatda iti dayta. Sigun iti The Journal of the American Medical Association, “ti di nagdanonan nga ubing [ket] makausar a nasaysayaat iti protina ken kadagiti dadduma a sustansia ti gatas iti suso a maipaay iti panagdakkelna.”
Ti Maaramidan dagiti Dadduma
Maysakayo aya a gayyem wenno kabagian ti nagannak ti preemie? No wen, adut’ mabalinyo nga aramiden. Addada groseria a gagatangen, taraon a lutuen, trabaho iti balay nga aramiden, kawes a lalabaan, ken nalabit dadduma pay nga annak nga aw-awiren. Ti panangsuportaryo kadagitoy nailubongan a bambanag ti makatulong unay iti nagannak a masapul a mangaramid iti masansan ken naunday a panagdaliasat tapno bisitaen ti anakda nga adda iti neonatal intensive care unit.
Ni Christy, ina ti maladaga a naiyanak lima a lawas a nasapsapa, kunana a dagiti Kristiano a kakabsatna a lallaki ken babbai ti nangipaay amin kadagiti adda iti ngato. “Isudat’ kanayon a gubuayan ti rag-o ken pigsa kadakami kadagidiay umuna a sumagmamano a lawas,” kunana.
Maipaay met ti panangsuportar babaen ti panangipatulod kadagiti tarheta ken regalo. Dagiti regalo mabalin a ramanenna ti aniaman a magun-odanyo para iti nadanonan-tiempona a maladaga. Ti kadakkel ti ubing ket masapul a panunoten, siempre. Mabalin a magun-odan ti kas kadakkel ti preemie a lampin a maibellengen kalpasanna wenno lampin a lupot, agraman dagiti padron ken kawkawes para kadagiti preemie.
Ti emosional a panangsuportar ket maipaganetget. Agbalin a positibo ken manginanama. Ni Mary, a nanang ni Kelly, ti nagkuna: “Kasapulak dagiti tattao a manangparegta ken agsao ti makapabileg a bambanag. Kagurak unay no adda agkuna a, ‘Dika unay nakadekdekket.’ Agbibiagak iti inanama.” Maysa a Nainkasuratan a kapanunotan a nangsustento kenkuana ti masarakan idiay Isaias 41:13: “Ta siak, ni Jehova a Diosmo, Daydiay mangtengngelto iti akinkanawan nga imam, a kunak kenka, ‘Dika agbuteng. Badangankanto.’”
Ti panagsarungkar dagiti Kristiano a panglakayen manipud kongregasion ni Mary ti makapabileg unay. Dagiti dua nga ina, da Christy ken Mary, ti nagkuna a ti suportar nga inawatda manipud lallakayda ket awan pakaipadisanna ket ti kapadasan ti ad-adda a nangpasinged kadakuada.
Pananglapped—Ti Kasiriban a Pamay-an
Adda kinasirib ti ad-adda a panagregget a mangpadpadas a lappedan dagiti di nadanonan a panaganak imbes nga iti daydiay panangtaripatonto kadagiti di nadanonan kalpasanna. Sigun iti maysa a panagsirarak idiay Estados Unidos, iti kada oras a ti sikog iti nagbaetan ti 24 ken 28 a lawas ket mapabayag, $150 ti maidulin iti gastos idiay ospital. Gapuna nasayaat ti panangiraman ti impormasion maipapan kadagiti maiyanak a di nadanonan iti “sakbay panagpasngay a librariayo” ken maaddaan ti maysa a plano ti panagtignay a sisasagana inkaso a mapasamak ti panaganak ti di nadanonan. Ngem nasaysayaat, ti agbalin nga ina rebbeng a padpadasenna a lappedan ti panaganakna a di nadanonan ti tiempona.
Umuna, ti babai a masikog saan koma nga agsigsigarilio. Ti panagsigarilio bayat ti panagsikog ket kaawatan a perdienna dagiti arterio iti sikog, sigun iti report manipud Medical World News. Ti propesor ti Cornell University ket nagkomento: “A dagiti ur-urat iti sikog madangranda, ti panagkunak, ket maibagay iti ammotayon maipapan iti nababa a timbang dagiti maiyan-anak ken nangato a bilang dagiti nakaisigudanen manipud pannakaiyanak a pannakadisporma ken di nadanonan a pannakaisina kadagiti annak ti babbai a mannigarilio.”
Maikadua, no masikogkayo, liklikanyo dagiti agpuersa a trabaho, kas ti panagbagkat kadagiti nadadagsen. Maikatlo, liklikanyo dagiti kasasaad a mabalin a mangpataud ti pisikal wenno emosional a pakadangranan. Ibagbaga ti Biblia no kasano a ti pisikal a pannakadangran wenno ti makadadael a damag ket mabalin a mangpataud ti di oras a panaganak.—Exodo 21:22; 1 Samuel 4:19.
No dakkel risgona nga aganakkayo ti preemie, rebbeng nga umumankayo iti maysa a tao, kas iti obstetrician, nga addaan kapadasan a mangaywan kadagiti masikog a babbai. Dagiti babbai a nangato ti risgoda ramanenna dagidiay naganaken ti di nadanonan idi damo, dagidiay masikog ti singin, dagidiay nasurok a 40 años iti edad wenno tin-edyerda, ken dagidiay aglablabes panaginumda ti de alkohol nga inumen. Mainayon pay kadagiti dadduma a bambanag a mamagbalin a nangatot’ risgo ti maysa a babai isuda ti alta presion, diabetes, ken abnormalidad iti aanakan. Dagita a babbai ket masapul a maaywanan a naimbag ti panagsikogda. Siguraduenyo a surotenyo ti umiso a dieta bayat ti panagsikog tapno maipasiguro ti kasayaatan nga inggat’ mabalin a salun-atyo ken ti anakyo.
Kaskasdi, uray pay no dagiti mainanama nga ina aramidenda amin a mabalin a mangipasiguro ti normal a panaganak, awan aniaman a garantia. Dagiti panaganak a di nadanonan ti masansan pay latta, ket agparang a dumakdakkel ti bilangda. Ngem kasano ngay ti masanguanan? Adda aya aniaman a panginanamaan a makorehir daytoy a depekto iti sistema ti panagpaadu ti tao?