Maiyanak a Nasapa, Maiyanak a Bassit

RINIWRIW a pagassawaan iti intero a lubong ti mangin-inanama ti maysa a nasudi a “pakete.” Kaaduan kadakuada ti makaammo iti sumurok-kumurang petsa a dumteng ti babyda. Dadduma, nupay kasta, ti medio makellaat inton nasapat’ pannakaipasngay ti anakda ket basbassit ngem iti panangipagarupda.

Idi Marso 22, 1980, naiyanak ti maysa nga ubing iti pagassawaan nga asideg ti Middletown, Nueva York, nasurok ngem tallo a bulan a nasapsapa ngem ti ninamnamada. Ti ubing a babai ti nagtimbang ti 794 a gramo ken ti kaatiddogna ti 35 centimetro laeng, agarup ti ukrad dagitoy dua a panid.

Dagiti nagannak ti nangpanagan iti tsikitingda ti Kelly. Isut’ naiyanak a nasapa, naiyanak a bassit. Dimteng ni Kelly kalpasan laeng ti 26 a lawas a panagsikog, imbes a kalpasan ti normal a 40 a lawas. Ti panagsikog ti mabilang manipud iti umuna nga aldaw ti maudi a normal a panagkadawyan ti ina.

Di Nadanonan ken Nababat’ Timbangna a Maladaga

Ti ubing makuna a di nadanonan no maipasngay a nasurok ngem tallo a lawas a nasapa, wenno sakbay ti maika-37 a lawas ti panagsikog. Idi damo, maaw-awagan ti ubing a preemie no ti timbangna ket nababbaba ngem 2,500 a gramo. Ngem ti depinasion ti nasukatanen, ta dadduma kadagiti nadanonan nga ubbing ket agtimbangda met iti kurang pay ngem 2,500 a gramo. Nasken a maammuan, ti epidemia ti panaganak kadagiti tin-edyer, ken uray

Apay sakbay panagtin-edyerda, ti nangibunga ti umad-adu a nakababbabat’ timbangda a maladaga.

Idiay Estados Unidos, agarup 10 porsiento kadagiti amin a maiyan-anak a sibibiag ti di nadanonan. Wen, aginggat’ 300,000 kadagita a maladaga ti maipaspasngay idiay Estados Unidos iti kada tawen! Dagitoy ti maiduron manipud aanakan nga agturong iti aglawlaw a saanda pay a naan-anay a pakaibagayan. Maiyarigda kadagiti managsirarak ti Arctico a di naikkan ti tolda ken supot a pagturoganda.

Pudno, dagitoy di nadanonan nga ubbing addaanda kadagiti amin nga organo ti bagi, nupay dagitoy ti adda iti di nataengan a kasasaad. Kinapudnona, iti maika-15 a lawas ti panagsikog, ti puso, utek, bato, ken sistema ti panagrunaw ti ubing ket pormado ken mailasindan. Ay, uray tallo pay laeng a lawas ti napatanor bassiten a puso ket mangrugin nga agbitik!

Ngem, siempre, ti ubing di pay agbiag iti ruar ti aanakan ti inana bayat dagiti nakasapsapa unay a lawas ti panagsikog. Ngem, gapu kadagiti panagadelantar iti siensia medikal, uray dagiti preemies a maipaspasngay bayat ti maika-22 a lawas ti panagsikog ket mabalinen a salbaren. Daytoy, nupay kasta, ti nangibunga iti parikut, ket nakangingngina pay met ngarud. Usigenyo no kasanot’ pannakapasamak daytoy.

Dagiti Nabiit Pay a Medikal a Gapuanan

Idi karrugi ti 1960’s, nasurok a kagudua kadagiti amin a preemies nga agtimbang iti agarup 900 ingganat’ 1,400 gramo ket natayda. Idi 1963 ti kalalaingan a doktor iti nasion saanna a nasalbar ni Patrick, ti 1,400 gramo a kappasngay nga anak ti presidente ti E.U. a ni John F. Kennedy.

Ti kinapudnona ket, agingga iti nabiit pay sumokoda iti panangagas kadagiti preemies. Dagidiay talaga a saan pay a nabukel a naan-anay wenno masaksakit mapalpalubosanda a matayen a natural. Siempre, matartaraonanda ken maas-asikasoda, ngem awan agresibo a panangagas a maipapaay. Kalpasanna, dagiti napinget a medikal a personel naikeddengda a pagbalinen a karera ti panangpadas a mangisalbar kadagitoy a kappasngay.

Idi 1975 ti baro a medikal nga espesialidad a maaw-awagan neonatology (maysa a sanga ti medisina a maseknan iti panangaywan, panangpatanor, ken saksakit dagiti kappasngay a maladaga) ti binukel ti American Academy of Pediatrics. Napartuat dagiti moderno a NICUs (neonatal intensive care units) tapno matulad ti sumagmamano kadagiti trabaho ti matris. Itan agarup 90 porsiento kadagiti maladaga nga agtimbang ti agarup 900 ingganat’ 1,400 a gramo ti makalasaten!

Ti panangagas, nupay kasta, ti saan a makaay-ayo wenno napintas. Ti maysa a preemie ti mabalin maaddaan ti kagudua dosena a tubo a nakasuksok iti bagina, ket ti kudilna ti mabalin a batekbatekan a nalabaga manipud maitudtudok a dagdagum. Ti Discover a magasin ti siensia ti mangiladawan ti moderno a NICU:

“Kaaduan kadagiti maladaga ti nakadata a lamolamo iti naap-apan, pappapudoten ti koriente a lamlamisaan, a nakakawit kadagiti nagadu a bote ken makina. Tunggal maysa ti masansan nga addaan ti kabukbukodanna a nars. . . . Dagiti barukongda ket napalalot’ panagpangato ken panagpababana; dagiti paragpagda ken tultulang ti barukongda ket nakaluklukneng a mapilkoda nga agpauneg iti kada panaganges. Sigun kadagiti alikamen a mangaywan ti kasasaadda, kaaduan iti puspusoda ket agbitik iti 150 a daras kada minuto, ket alaenda ti manipud 30 ingganat’ 90 a panaganges iti dayta a tiempo.”

Talaga a Parikut

Sigun iti maysa a surbey, agangay a 17,000 a preemies nga agtimbang ti kurang ngem 900 gramo ti tinawen a maad-admitar kadagiti ginasut nga espesial a pagtaraknan a units nga agan-andar idiay Estados Unidos. Itan, uray dagitoy nagbabassit unay a tattao ket makunkuna nga addaandan ti agarup 70-porsiento a gundaway a makalasat! Ngem komusta ti magasto?

Dagiti pattapatta para kadagiti nakaro a mental ken pisikal a pakarigatan kadagiti di nadanonan ket manipud 5 ingganat’ 20 porsiento, a nangatngato ngem kadagiti nadanonan a maladaga. Ken, siempre, bayat a basbassit ti ubing, dakdakkel met dagiti risgo. Ti dadakkel a risgo ramanenna ti pannakatiltil ti panunot, parikut iti panagkita ken panagdengngeg, ken kinalupoy. Ngem saan laeng a dayta. Ti autor daydiay The Premature Baby Book kunana: “Adun nga ub-ubbing ti nakitkitakon a naiyanak a nababbaba pay ngem 1500 a gramo nga addaan dyslexia, dagiti problema ti kababalin, problema iti mata, wenno dadduma pay a problema nga aw-awagan dagiti doktor a ‘menor.’”

Uray dagiti preemies a kuna dagiti doktor a normal addaanda kadagiti pakarigatan. Ni Dr. Forest C. Bennett, a direktor ti programa a panangsunot iti nangato ti risgona a maladaga idiay University of Washington sadi Seattle, ti nagkuna: “Dagiti panag-testingmi kadagiti di nadanonan a maladaga ket rummuarda amin a normal. Ngem masansan nga ibagbaga kadakami dagiti nagannak a dagitoy nga ubbing ti naiduma manipud kadagiti kakabsatda a lallaki ken babbai. Mammano ti panagisemda, mammano a makisasaoda iti nanangda, a basbassit ti atensionda iti lawag wenno un-uni, ken agbalinda a nabusbusisi ngem kadagiti dadduma nga ubbing. Ket inton dumakkelda ken mapanda agbasan, nakapkapuyda.”

Mainayon pay, nakarigrigat para kadagiti pamilia ti maaddaan ti preemie nga adda idiay NICU nalabit sumagmamano a milia ti kaadayona ken masansan nga agdaliasat tapno mapan bisitaen​—a makitanto laeng ti ubing nga agsagsagaba unay. Ket inton ti tsikiting maiyawidton iti kamaudianan, daytat’ nangnangruna a pakasubokan unay. Ni Sandy E. Garrand, presidente ti programa a pagaammo kas Parent Care, ti nagkuna:

“Kasla di nakapappapati a dagiti ospital aggasgastoda ti $300,000 tapno salimetmetan ti maysa nga ubing idiay intensive care iti dua wenno tallo a bulan, ngem inton agawiden ti ubing, dagiti nagannak ti interamente a mabaybay-anen nga agbukbukod a dida pay ammo no ti anak agbalinto nga awan gawayna. Daytat’ mangpataud iti nakaro unay a rikna ti pannakaiputputong. Mariruan dagiti pamilia. Mariruan met dagiti panagasawa.”

Maysa nga ama ti nagbassitan a preemie ti natignay a nagkuna: “Adda pay idi tiempo a maam-amakkami amangan no isut’ matay. Ita addada met tiempo a maam-amakkami amangan no isut’ agbiag. No awan daytoy a teknolohia, isu komat’ natayen a natural, ket dikam koman salsaludsoden dagitoy iti bagbagimi. Nalabit nasaysayaat koma pay daytan.”

Kuna ni Dr. Constance Battle, kas direktor medikal ti Hospital for Sick Children idiay Washington, D.C., nga isu ti “naitaneb iti nakalkaldaang nga imbunga dagiti nasayaat-rantana a panangagas.” Ti pammatigmaanna kadagiti neonatologists? “Ibagak nga ikkanyo bassit ti panagpanunot no adda banag nga ipaayyo iti biag a dikayto pulos makitan. Dikay maawatan ti limbo a pagbibiagan ti ubing.”

Gapu ta ti pisikal ken mental a pagbanagan ti adu a preemies ti di masinunuo ken ti ngina ti panangaywan ket nakangatngato, maawatanyo no apay nga inawagan ti maysa a magasin dagiti preemies a “Maysa a $2 Bilion a Parikut.”

Ti Sabali Pay a Parupa ti Problema

Kaano a maibilang ti ubing a maysa a tao? Dadduma nga ubbing ti legal a mairegreg aginggat’ 24 lawas ti panagsikog, agarup iti isu met laeng nga edad a maisalsalbar dagiti dadduma. Gapuna, kuna ti magasin nga Omni: “Ti uged iti nagbaetan ti panangiregreg ken panangispal-biag a panangaywan ket bumassit a bumassit​—nakabasbassit unay a nagadu nga ospital ti mangiregreg kadagiti sikog iti maysa a paset bayat a salsalbarenda met dagiti preemies a natataengan laeng ti dua a lawas iti sabali.”

Intudo ti magasin no aniat’ mangpalpalanlan iti parikut, a kunkunana: “Dagiti barâ ti kakaisuna nga organo a di makapagandar kadagiti preemies a 16 ingganat’ 20 lawas ti edadna. Gapuna, babaen kadagiti high-pressure a siled wenno ECMO [extra corporeal membrane oxygenation], ti edad a mabalinen a biagen ti ubing ket agpababa manen,” a gapu iti dayta uray dagiti ub-ubing a maladaga maisalakanda. Pudno unay, idi Hulio 27, 1985, maysa a 340 gramo nga ubing ti naipasngay iti maysa nga ina a 22 lawas a masikog, ket kaskasdi a daytat’ sibibiag!

No ti puso ti nairegreg nga ubing agtultuloy nga agbitik iti nasurok ngem sumagmamano a minutos, kadagiti dadduma nga ospital ti ubing ti maipan idiay NICU, a sadiay masalimetmetan a nabara ken komportable agingga a matay. Kaskasdi, inlawlawag ni Dr. Elizabeth Brown ti Boston City Hospital a maysa kadagita a nairegreg nga ubing ti nagbiag ket iti kamaudianan isut’ tinagibida. Kuna ni Dr. Brown maipapan iti ina a nangipasngay: “Isut’ maragsakan a ti ubing nagbiag.”

Wen, nasudi ti biag. Ket awanen ti makaparagsak unay, nangnangruna iti ina ken ama, iti pannakakitada a sibibiag ti anakda ken agbalin a naragsak, nasalun-at nga ubing. Pudno daytoy uray no ti ubing ti nadanonan wenno di nadanonan ti tiempona. Ngem aniat’ napasamak iti kaso ni Kelly, a nasao iti introduksion? Kasano a dagiti nagannak ti preemies matulonganda a bumagay? Adda aya aniaman a maaramidan ti manamnama nga ina tapno isut’ di aganak a di nadanonan? Aniat’ gubuayan ti parikut dagiti di nadanonan a panaganak, ket adda aya talaga a makapnek a solusionna?

[Kahon iti panid 5]

Panangispal iti Di nadanonan unay

“Saan a nagikkis dagiti nagannak a nagkuna a kayatda daytoy. Dagiti mangngagas, a maysaak kadakuada, isuda dagidiay mangayat a sumigida. Dagiti doktor addaandat’ kabukbukodanda nga agenda, ti kabukbukodanda nga akademiko nga agdan nga ulien. No kasaritayo dagiti nagannak, makitayo nga ad-adda ti butengda a maaddaan kadagiti dispormado, addaan depekto nga annak ngem iti butengda kadagiti natayen a maiyanak.”​—Dr. William Silverman, retiradon a propesor ti pediatrics idiay College of Physicians and Surgeons idiay Columbia University.