Panangmatmat iti Lubong
PANAGGASTO TI MILITARIA
“Paregtaen kadi wenno lapdan ti panaggasto ti militaria ti irarang-ay ti ekonomia?” inimtuod ti UN Chronicle. Ti report ti Chronicle maipapan iti panagadal nga insagana dagiti eksperto manipud 13 a pagilian napaliiwna a “ti napaut a nangato a gastos iti militaria ngangngani awan serbina.” Uray pay no adda trabaho wenno pakasapulan a napataud, ti panaggasto iti militaria agtungpalto a makadangran iti ekonomia ti nasion “agsipud ta guyodenna dagiti dadakkel a puonan manipud kadagiti nabunga a paset,” kas iti panagbangon kadagiti balbalay. Nupay no nagtalinaed a narang-ay ti welfare and social security systems iti kaaduan a nasion iti Laud, makadadael ti kasta unay a panaggasto ti militaria kadagitoy a serbisio kadagiti rumangrang-ay a pagilian. “No napangpanglaw ti pagilian, nakarkaro ti epekto ti panaggasto ti militaria iti ekonomiana, kasta met iti pagimbaganna,” kuna ti Chronicle. Innayonna pay: “Tunggal tallo nga oras, gumasgasto ti lubong iti $300 milion kadagiti namilitaran a panggep. Dayta a gatad masalaknibannan ti tunggal ubing ditoy planeta a daga a maibusor kadagiti makapapatay a saksakit.”
SIENTIPIKO A KINANENGNENG
“Nakurkurang pay a kagudua kadagiti tattao nga Americano ken ti laeng kakatlo kadagiti Briton ti makaammo a ti daga rikosenna ti init iti maminsan iti makatawen,” kuna ti propesor iti Oxford University a ni John Durant maipapan iti surbey dagiti nasurok a 2,000 a nataengan nga Americano ken 2,000 a nataengan a Briton. Kas pangarigan, iti surbey nga Americano, nga inaramid ni Jon D. Miller iti Northern Illinois University, 21 porsiento ti nangipagarup a ti init rikosenna ti daga, ket 7 porsiento ti nangibaga a dida ammo. Kadagiti 72 porsiento a nangibaga a siuumiso a ti daga rikosenna ti init, 17 porsiento ti nagkuna a mapasamak dayta iti maysa nga aldaw, 2 porsiento ti nagkuna nga alaenna ti makabulan, ket 9 porsiento ti saan a makaammo. Dagiti surbey, a nangimtuod kadagiti 75 a saludsod a nangsubok iti kangrunaan a pannakaammo iti siensia, impakitada a “6% laeng kadagiti Americano ken 7% kadagiti Briton ti nakasabet [ti] estandarte iti kinalaing iti siensia,” kuna ti magasin a Science.
DAGITI BARIKES SALUADANDAT’ BIAG
Paneknekan dagiti ebidensia a dagiti barikes iti tugaw pudno a saluadandat’ biag, kuna ti maysa a panagadal iti inkapilitan a panangusar iti barikes idiay Estados Unidos. Ti panagadal a naipablaak iti pagiwarnak ti medisina a JAMA nakitana ti “dakkel a panagbaba iti nakaro ken makapapatay a pannakadangran kadagiti panagdungpar kadagiti nakalugan iti sango ti kotse” a nangalagad iti linteg a panagbarikes. Gapuna inton sumaganad a panagluganyo iti kotse, agbarikeskayo; mabalin a saluadanyo ti biag—ti mismo a biagyo!
NAKANGATNGATO A TANTANEM
Nupay nagbassitan ti Japan no idilig iti Estados Unidos, ti gatad ti intero a dagana ket napattapatta idi napan a tawen a katupag iti $13.47 trilion—ad-adu pay ngem ti gatad ti isuamin a daga iti E.U. Nakangatngato ti gatad ti daga, ken kurang, nangnangruna idiay metropolitan a paset ti Tokyo ken, sigun iti pagiwarnak iti Tokyo nga Asahi Shimbun, daytat’ nakapataud iti “nakaro” a kinakurang ti sementerio. Naipadamag dagiti lugar dagiti baro a tanem a sadiay ti pakaikabilan dagiti dapo mabalin a maibuston iti uneg ti lima a tawen. Tapno marisot ti parikut, dagiti templo a Buddhista agpangato ti panagpalawada. Maysa a templo imbangonna ti innem-grado a tipo ti apartment a sementerio a pakaisaadan dagiti tanem iti tunggal grado. Ti sabali nangibangon iti tallo-grado a patakder nga addaan ti dua-grado a basement nga addaan kadagiti altar a pangikabilan dagiti tattao kadagiti dapo ti napuoran a bangkay. Nupay nangina dagitoy, 2.6 milion yen ($20,000) ti maysa, agarup sangaribo ti nalakon.
“MAPAGBALIN A DAGA” A MARS
Ti Mars natay ken nalamiis a planeta. “Siasinoman a maag a dumagas nga awanan ti kawes a maipaay iti law-ang ket matay babaen iti radiasion, mangpaburek-dara nga atmospheric pressure ken makasabidong nga angin,” kuna ti The Wall Street Journal. Kaskasdi, maysa a grupo dagiti sientista ti serioso a mangus-usig iti panangbalbaliw iti dayta—“mapagbalin a daga,” iti sasaoda—a sibibiag a planeta a maitutop ti biag ti tao babaen ti panangusar iti nuclear warheads, polusion, ken bakteria. “Pagbalbalinentay a Dios ti bagitayo, ket natan-ok dayta,” kinuna ti astropisiko a ni Christopher McKay a buyogen ti ragsak. Ti tiempo a pattapatta a panangbalbaliw iti planeta ket manipud iti sumagmamano a siglo agingga iti nasurok a ginasut a ribo a tawtawen. Nangilasin ti U.S. National Aeronautics and Space Administration iti $10,000 a maipaay iti kumperensia a mamagbalin a daga iti Mars iti daytoy a tawen idiay California. Nupay kasta, saan nga umanamong dagiti amin a sientista. Kuna ti astronomo a ni Carl Sagan: “Bulok ti panangimatontayo iti planetatayo, masapul nga agannadtayo koma sakbay nga imatonantay dagiti dadduma.”
DI MAARTAPAN A TAWAR
Iti gatad ti tiket nga economy manipud Tokyo a mapan iti London—kurang a $3,000—maysa nga agtutubo a Haponesa ti naikkan iti panangusar a bukodna iti Boeing 747 a biahe ti eroplano a gastuan ti British Airways ti agarup a $25,000 a gasolina ken sueldo. Ni Mrs. Yamamoto, ti agsolsolo a pasahero iti biahe ti jumbo jet a 13,000 kilometros mabalinna ti agpili kadagiti 353 a tugaw, innem a pelikula, ken adu a taraon, ken ti naipamaysa a panangaywan dagiti 15 nga atendants. Gaput’ naitantan ti biahe iti nasurok a 20 oras, amin dagiti dadduma a pasaheros ti naiyakar kadagiti dadduma nga eroplano. Yantangay masapul nga agsubli ti eroplano idiay Britania tapno makasubli iti eskediolna, ti nagur-uray a Mrs. Yamamoto natukonan iti maminsan-iti-biagna a gundaway. “Marigatanto ni Mrs. Yamamoto no agsubli ditoy daga no inanamaenna ti awan pasaherona a tren inton agsubli idiay Tokyo,” kinuna ti Asiaweek.
SUMAYSAYAAT TI PANAGTRABAHO
“Ti panagtrabaho idiay China ket nabayagen a dakes gapu ta ti estado ipanamnamana ti isuamin kadagiti trabahador,” kuna ti Xiao Xingcai, general manager iti Xian department store. Babaen ti panangipanamnama iti pagtrabahuan ket ti pannakaikkat di maibilang a kapilitan, adda nasayaat a pamusposan ti tiendaan a mangpasayaat iti panagtrabaho dagiti trabahador: panangibabain. Sipapanayag a ninagananna dagiti “40 a Kadadaksan” kadagiti 800 nga empleadona, a nangibitin pay iti plaka nga addaan ladawan iti pagtrabahuan ti naglabsing. Dagiti 40 a napili, a naala manipud kadagiti balota dagiti managgatang a naikkan iti gundaway a mangbotos kadagiti kadadaksan a managlako, ket nakabasolda iti di panangikankano kadagiti suki agingga iti panangibarsak kadagiti bambanag kadakuada. Dagidiay a napili saan laeng a napukawda ti binulan a bunosda, a dakkel a paset ti birukda, no di ket mangisuratda pay iti panangbabalaw iti bagida met laeng maipapan kadagiti biddutda.
TIREM WENNO BARNACLES
“Iti napalabas a sumagmamano a tawen, bimmassiten dagiti tirem idiay Arcachon, [Francia] iti tallo a kakapat,” kuna ti magasin a Pranses nga Science et Vie. Apay a kastoy? Dagiti napalet a pintura ti metal, a nausar a manglapped kadagiti barnacles a kumpet kadagiti casco ti barko, marunawda iti danum a pagsangladan dagiti barko ken pagbiagan dagiti tirem. Dagitoy a naisangsangayan a pintura makagunggonada kadagiti makinkukua kadagiti barko ta makalapped dagiti barnacles, isu a mangpabannayat ken mangpaadu ti gasolina nga usaren dagiti paandaren ti makina a lugan. Ngem makadangran dagiti pintura kadagiti tirem. Ngarud, adu a pagilian iti Europa ti manglimlimitaren iti panangusar kadagitoy a pintura. Inanamaen dagiti managsirarak a ti di makasabidong a mangusar iti teflon a pintura ti mangsolbar iti parikut, ta mabalin a kuskusen laeng ida kadagiti casco, ket saan a madangran dagiti tirem.
SANGALUBONGAN A PANAGGUNGGON?
Aniat’ mapasamak no magunggon ita ti Tokyo babaen iti ginggined a kas iti kadakkel ti Great Kanto Earthquake idi 1923? Ti Tokai Bank iti Japan nabiit pay a nangiruar iti report a nangisaludsod iti dayta. Ti sumario ti report iti Mainichi Daily News iti Tokyo kunaenna a malaksid iti nakaam-amak a matay a tattao, mabalin a pudno a di makagunay ti Japan, yantangay dagiti mangay-aywan nga opisina addada amin iti kabisera. Ti panangibangon manen iti Tokyo laeng mabalin nga aggatad iti napattapatta a $975 bilion, a mangpilit iti Japan a mangkessay iti puonanna idiay Estados Unidos. Daytat’ mangpabassit iti stock market ti E.U., mangipangato kadagiti interes, ken mamagbalin a naing-inget ti panangsingir kadagiti nasnasion a nakautang. Ipadto pay ti banko a yantangay nakasingsinged dagiti pagtagilakuan ti lubong, ti kasta a ginggined mabalin a lapdanna ti irarang-ay ti ekonomia ti lubong iti sumagmamano a tawen.
DAGITI NANAM-AY A KRIMINAL
Ti Citizens Against Crime Association iti Makinlaud nga Australia kunaenna a naluklukay ti pannakatrato dagiti balud ket nasaysayaat itan ngem idi 1965. Ngem nanipud idin, immadu dagiti nakaro a krimen iti estado iti nakaam-amak a 1200 porsiento! Ti presidente ti asosasion imbagana iti pagiwarnak a West Australian a ti “nakabasbassit a peggad iti pannakaibalud [itatta] ken ti nakanamnam-ay a kondision ti pagbaludan” dina lapdan dagiti kriminal iti masanguanan. Kunaenna met nga adda kinapudno iti kunaenda a “dagiti pagbaludan ket maysa laeng nga eskuelaan iti krimen.” Isut’ maseknan nga adun a managbasol ti kasla makalislisi iti pannakaibalud, ta ipakita dagiti bilang a ti iyaadu ti pannakaibalud saan a makiad-addang iti umad-adu a krimen.