Pompon ti Dati a Dios

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Japan

Kalpasan ti panagturayna iti nasurok a 62 a tawtawen, ni Emperador Hirohito iti Japan natay idi napalabas nga Enero 7. Isut’ agedad iti 87. Dagiti pannakabagi iti 164 a pagilian tinabunuanda ti pomponna idi Pebrero 24. Kaskasdi, adut’ agleddaang no tumabunoda wenno saan. Apay? Ket aniat’ pakainaigan ti ipapatay ni Hirohito iti saludsod iti akkubtayo a: Sibibiag Aya ti Diosyo?

“NI Emperador Hirohito naibilang a kas sibibiag a dios,” kuna ti Japan Quarterly nasapa pay iti daytoy a tawen. Ti Kodansha Encyclopedia of Japan ti mangilista kenkuana a kas ti maika-124 a tao a kaputotan ti diosa ti init a ni Amaterasu Omikami, isu a nailasin a kas ti “kangrunaan a dios kadagiti didios dagiti Shintō.”

Gapuna idi nakalikaguman dagiti soldado a Hapones a mangidaton iti biagda maipaay iti daytoy a “sibibiag a dios,” inaramidda dayta a buyogen ti nakaskasdaaw a kinaregta. Awanen ti narungrungsot a mannakigubat bayat ti maikadua a gubat sangalubongan ngem dagiti debotado a Hapones a nakidangadang a maipaay iti diosda, ti emperador.

Nupay kasta, gaput’ panangringbaw ti nakaad-adu a bilang ti puersa militar, naabak dagiti Hapones iti gubat. Nakurkurang ngem lima a bulan kalpasanna, idi Enero 1, 1946, ni Hirohito, iti maysa a historiko a bilin, impakaammona iti imatang ti nasion ti “ulbod a kapanunotan a ti Emperador ket nadibinuan.” Kinunana a “dagiti laeng leyenda ken sarsarita” ti nakaigappuan daytoy a pammati.

Anian a pannakakigtot’ Minilion a tattao a Hapones ti nakigtot. Iti nasurok a 2,600 a tawtawen ti emperador ket maibilbilang a maysa a dios!a Ket itan saanen a maysa a dios? Daytoy a tao a nakatantan-ok idi ta dagiti tattao dida pay mamingmingan, saanen a maysa a dios? Saan a nalaka ti panangidian iti nabayagen nga ik-ikutan a pammati a ti emperador ket nadibinuan. Kinapudnona, sumagmamano a dati a soldado ti imperio a Hapones, a mangik-ikut iti tradision iti adun a siglo, ti nangpapatay kadagiti bagbagida idi naammuanda ti ipapatay ni Hirohito.

Pudno unay, siasino daytoy a Hirohito? Ket ania ti namagbalin iti pasetna iti historia a masupsuppiat unay? Idi Pebrero 24, 1989, bayat ti ipapanaw ti karro a nangawit iti lungonna iti Imperial Palace idiay Tokyo nga agturongen iti parke a Shinjuku Gyoen a maipaay iti pompon ti estado, minilion a managbuya iti telebision ken agarup 200,000 a managbuya iti igid ti kalsada ti naaddaan ti gundaway a mangpanunot kadagita a salsaludsod.

Ti Tao ken ti Panagturayna

Ti Hirohito, a kaipapananna “Mannakaawat a Kinamanagparabur,” isu ti nagan a naited iti anak ni Emperador Taisho idi naipasngay idi Abril 29, 1901. Idi aldaw ti Krismas idi 1926, idi natay ni tatangna, ni Hirohito ti nangsukat kenkuana kas emperador. Ti nagan a pinili dagiti eskolar ti korte a maipaay iti panawen ti panagturayna ket Showa, wenno Nalawlawagan a Kappia. Gapuna kalpasan ti ipapatayna, isut’ naawagan, saan a kas Emperador Hirohito, no di ket kas Emperador Showa.

Kaskasdi, ti immuna a paset ti turay ni Hirohito ket saan met a nalawlawagan a kappia, no panunoten dagiti namilitaran nga ar-aramid dagiti Hapones idiay Manchuria ken China idi 1930’s, ti pannakaraut ti French Indochina idi 1940, ken ti panangatake iti Estados Unidos idi 1941. Ti nagan ti turay ni Hirohito ket nangnangruna a saan a maitutop no usigen ti maysa a bayat dagiti immuna a tawtawen, literal a minilion a biag ti kinettel ti gubat a napagdadangadangan gapu iti maipagarup a pananganamongna.

Nupay no nakaungaren ti Japan iti ekonomiana kalpasan ti gubat, saan nga ibilang ti tunggal maysa ti panawen ti kappia a tinagiragsak ti Japan nanipud idi a maysa a nalawlawagan a kappia. “No subliak a matmatan ti Panawen ni Showa, mariknak ti kinaongaong,” kinuna ti 86-años a Hapon nga autor a ni Sue Sumii. “Nanipud idi pannakaabak ti Japan iti gubat, pagarupek a nagpababa ti pagilian . . . Ti kinarang-ay ti Japan ket arapaap laeng.”

Aglalaok a Rikna

Adu kadagiti pagilian nga inturayan ti Japan ken nakidangadanganda masapul a pagpanunotanda ti panangibaon kadagiti pannakabagida iti pompon ni Hirohito. Dagiti Koreano, kas pangarigan, pagaammoda pay laeng dagiti ‘sugat a nabati iti pagilianda’ iti panangituray ti Japan iti Korean Peninsula “iti nagan ti Emperador.” Iti Briton a pagiwarnak, adda panangawag iti saan a panagatender iti pompon. Adut’ di makalipat nga agarup 27,000 a Briton a balud iti gubat ti natay iti im-ima dagiti buyot ti emperador.

Kasta met ti kasasaad idiay Estados Unidos, a ti kasta unay a pammabasol iti namilitaran a panangraut ti Japan ket naipabiang ken Hirohito. Kas inyebkas ti editorial ti New York Times idi tiempo ti ipapatayna: “Iti natan-ok a saadna, nabalinanna koma nga inispal ti lubong kadagiti awan patpatinggana a didigra.”

Uray pay idiay Japan, a sadiay kaaduanna a maidaydayaw ni Hirohito a kas ti managayat-talna nga emperador, dadduma ti makarikna nga isut’ addaan iti nadagsen a rebbengen. Malagip ni Katsuro Nakamura nga idi nadamagna ti ipapatay ti inauna a kabsatna iti gubat, kinuna ni tatangna: “Ti anakko ket pinatay dayta lalaki a Hirohito.” Ti sabali pay a lakayen a Hapon, ni Masashi Inagaki, inlawlawagna: “Nabayagen a pinabasolko isuna gapu iti gubat a pagsagabaantayo iti kasta unay.” Ngem innayonna a kinuna: “Ti gurak nagpukaw idi nabigbigko a ti emperador a mismo ket masapul nga awitenna ti napalabas iti intero a panagbiagna.”

No Di Umiso ti Panagtalek

Mabalin a maikuna a minilion a Hapones ti nangidaton iti biagda iti altar daytoy a Shinto a dios, a din dakdakamaten ti biag dagiti dadduma pay a minilion nga indaton dagiti buyot ti emperador iti dayta met laeng nga altar. Dagidiay a mamati maiturongda iti nakarikrikut a militarismo iti nagan iti diosda, a maammuandanto laeng iti kamaudiananna a saan met gayam a maysa a dios. Kas kinuna ti Asahi Evening News: “Minilion a Hapones ti naidaton gaput’ di umiso a pannakaawat.”

Aniat’ tignay dagiti manamati idi imbabawi ti diosda ti kinadiosna idi 1946? Maysa a nakidangadang a maipaay iti emperador ti nagkuna a ti riknana ket kas “maysa a barko nga awanan ti timon nga adda iti tengnga ti taaw.” Gagangay laeng ti tignayna. Dagidiay a nakalasat iti gubat “ti kellaat a naigarangugong iti maysa gungugong,” insennaay ni Sakon Sou, maysa a bumiberso a Hapones. Kasano a mapunnuanda dayta a gungugong?

“Naan-anay a naallilawak. Nakidangadangak saan a maipaay iti Dios no di ket maipaay iti maysa nga ordinario a tao,” kuna ni Kiyoshi Tamura. “Anianto ti patiek kalpasan dayta?” Naganat a nagtrabaho ni Kiyoshi tapno makagun-od iti kinabaknang, ngem dagitoy ti di nakaiyeg iti pannakaliwliwa. No marbek ti pammatiyo, dagiti awan mamaayna nga ipatpateg ti aggarasugas a mangpunno iti gungugong.

Adda leksion a maadal manipud iti panangpampanunot ken ni Emperador Showa ken ti pomponna. Ti panangdayaw iti “dikay am-ammo” ket napeggad. (Juan 4:22) Siasino ti daydayawenyo? Adda kadi natibker a pakaibatayan iti panamati a dayta a persona ket pudno a Dios ket isut’ maikari iti panagdayawyo?

Datay amin masapul a panunotentayo daytoy a banag, yantangay uray itatta dadduma nga indibidual, kas ti Dalai Lama, ket mamatmatanda a kas sibibiag a Buddas, ket dagitoy ti daydayawen dagiti debotado kadakuada. Adu nga agkunkuna a Kristiano ti nasursuruan a mamati iti Trinidad, ket daydayawenda kas Dios ti maysa a tallo a Dios a maipagarup a buklen ti Ama, ti Anak, ken ti nasantuan nga espiritu. Usigenyo iti sumaganad nga artikulo no kasano a naiturong dagiti Hapones a mamati iti dios a saan a pudno a Dios, ket kitaentayo no ania ti masursurotayo manipud itoy.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 2]

Karakter a Hapones (makinngato a kannigid) kaipapanannat’ “dios, didios”

[Picture Credit Line iti panid 3]

Hirohito (kasungani): Ladawan ti U.S. National Archives