“Determinadoak a Matay Gapu iti Emperador”

1.“Ti maysa a soldado masapul a pagbalinenna nga obligasionna ti kinasungdo.

2. Ti maysa a soldado masapul nga agbiag a maitunos iti umno a kababalin.

3. Ti maysa a soldado masapul nga itan-okna ti kinatured iti militar.

4. Ti maysa a soldado masapul a nangatot’ panagraemna iti kinalinteg.

5. Ti maysa a soldado masapul a simple ti panagbiagna.”

DAGITOY lima nga ebkas isu dagiti artikulo ti maysa a sapata a naputar kas panangpabileg kadagidiay kabbaro a miembro ti Japanese Imperial Army. Inaldaw nga umay dagiti nangangato nga opisial tapno paiyebkasda iti tunggal soldado ti lima nga artikulo, ket no saan nga umiso ti panangiyebkasda makaramanda iti danog. Naipaganetget nangnangruna ti di maisin a kinasungdo iti emperador ken iti pagilian.

Naayabanak iti armada idi 1938, idi naipasungalngal ti Japan iti Gubat iti nagbaetan ti China ken Japan idi 1937-45. Kanayon a naimula kadakami ti kapanunotan a ti gubat ket nasantuan ken no kasano a ti “nasantuan nga angin” (kamikaze) inkisapna dagiti Mongol idi a rinautda ti Japan iti naladaw a maika-13 a siglo, kasta met a pagballigiendakami dagiti didiosen, wenno kami, ti Japan. Kalpasan ti namilitariaan ken “naespirituan” a panagsanay, nagrubbuatkamin a mapan makigubat idi 1939. Inikkandak dagiti dadakkelko iti barikes para iti siketko. Naaramid dayta babaen ti panangidait ti sangaribo a nagduduma a tattao iti nalabaga a sinulid kas kararag maipaay iti panagballigi ken agtultuloy a naimbag a gasatko kas maysa a soldado. Idi agpa-China ken agpakadakamin iti pagilianmi, naglaok a ragsak ken liday ti nariknak. ‘Mabalin a daytoy ti maudi a pannakakitak iti pagiliak,’ kinunak. Maigiddato iti dayta, determinadoak a matay gapu iti emperador.

Nakaayay-ay a Kasasaad idiay China

Idi Hulio 1939, iti kainaran idiay China, nangisayangkatkami iti panangikisap nga operasion idiay makintengnga a China. Nagmartsaak a naan-anay a nakabalan iti 30 a kilo a backpack ngem kanayon a nakasuot ti barikesko. Kalpasan ti panagmartsami, agarup 40 kilometros, kasta unay ti bannogko, nga uray la nagkapuyo dagiti sakak gapu kadagiti botas, ken aglaladutak unay. Binettakko dagiti kapuyo babaen ti kampilan ken pinaarisitak ida iti salicylic acid. Ngangnganiak la mapalagto gapu iti ut-ot! Kaskasdi a dinagullitko ti kasta a panangtuok iti bagik agingga a nagkalyo dagiti kapuyo ket saankon a marikna ti ut-ot. Napaksoyanak unay gapu iti kamamartsami iti kainaran. Kinarkargaak ti kantin iti kolor kape a danum manipud iti waig, nayonak iti bleaching powder, sa ep-epek ti wawko. Giddato a sumam-it ti panagramanko iti danum, marusep dagiti kawesko ken agasin ti unipormek. Isu nga aggagatelak ken naut-ot ti intero a bagik. Maysa nga aldaw inuksobko ti unipormek ket nakitak dagiti agkakarayam a kuto ken lis-a! Saggaysa a pinis-itko ida, ngem saanko ida a maibus gapu iti kinaaduda. Adda kutomi amin. Isu nga idi nakagtengkami iti maysa a waig, timpuakkami tapno agdigos. Uray la limteg dagiti nagkagatan ti kuto. Kalpasan ti panagdigosmi, inraremmi dagiti unipormemi iti agburburek a danum tapno mapaksiat dagiti kuto.

Kalpasanna, naiyalisak iti division headquarters idiay Shanghai ken nagbalinak a pagador. Kas maysa a pagador, natudinganak a mangaywan iti kuentaan maipaay kadagiti tropa agraman iti kaha. Maysa nga aldaw natiliwak ti dua a trabahador nga Insik a naggandat a mangitaray iti kaha. Binallaagak ida, intutokko ti paltogko kadakuada, sa pinaltogak ida. Napasagda a dua nga insigida. Idi kamaudiananna iti biagko daytoy a pasamak binuriburna ti konsiensiak iti adu a tawen.

Agturong Sadi Singapore

Idi naladaw a 1941, naan-anay a nakabalan, nabilinkami nga aglugan iti barko. Saanmi nga ammo no sadino ti destinasionmi. Idi simmangpetkami idiay Hong Kong, nailugan dagiti bisikleta, tangke, ken napipigsa a paltog. Naikkankami kadagiti gas mask ken uniporme para iti kalgaw, kalpasanna nagrubbuaten ti barkomi. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, naibaga kadakami: ‘Nainget ti iwayattayo a sientipiko a pannakidangadang. Siguraduenyo ti agpakadan iti pamiliayo.’ Sinuratak dagiti dadakkelko iti kaudian a gundaway, nga agpakpakaasi kadakuada a pakawanendak gapu iti pannakapaayko a nangtungpal iti pagrebbengak kas maysa nga anak. Kinunak kadakuada nga isakripisiok ti biagko gapu iti emperador ken matay gapu iti pagiliak.

Iti parbangon ti Disiembre 8, 1941, ti isu met la nga aldaw a panangbomba dagiti Hapones iti Pearl Harbor, rinautmi ti kosta ti Probinsia ti Songkhla, Thailand, bayat a nasipnget pay.a Nadawel ti baybay. Naguy-oy ti agdan a lubid iti barko. Nasken a dumsaagkami iti dua a kakatlo ti kaatiddogna ket kalpasanna tumpuakkami iti pangraut a baloto, a kasla maysa a bulong nga ipalpallayog ti angin. Nabaelanmi nga inaramid dayta nupay nadagsen dagiti awitmi! Binombadakami dagiti kabusor, ngem nagballigi ti panangrautmi. Kalpasanna inasakmi ti kabakiran nga agturong idiay Singapore.

Kas pagador, ti kangrunaan a trabahok bayat ti irarautmi isut’ pananggun-od iti kasapulan dagiti tropa. Iti lugar a yanmi mismo ti pangalaanmi kadagitoy, tangay saanmi a mabalin ti agdepende lattan kadagiti abasto manipud Japan. Kayat a sawen dayta a dakami a pagador nasken a kumuyogkami kadagiti soldado nga adda iti unaan, mangsapul iti suplay a taraon, ken gun-odenmi dagita tapno adda usarenmi. Nupay saanak a nariribukan a nangaramid iti dayta idi, dayta ket arigna ti nasaknap a panagtakaw.

Naim-imbag ti Matay ngem ti Sumuko

Kabayatan ti nainget nga engkuentro idiay Alor Setar nga asideg iti pagbeddengan ti Thailand ken Malaya, natumponganmi ti maysa a dakkel a kamalig a napno iti taraon. Kinunak, ‘Masapul a maipakaammo daytoy a naimbag a damag iti Opisina ti Pagador nga adda iti udi.’ Limmuganak a pimmanaw iti maysa a lugan a naagaw manipud kadagiti Briton, a kakuyogko ti maysa kadagiti taok kas drayber. Naragsakkami nga agpatpataray agingga nga idi nagkurbakami nakitami dagiti nakalinea a tangke dagiti Briton. Nayaw-awankami ken nasabatmi ti agarup 200 a soldado nga Indian ken Briton! Kanibusananmi ngata daytoyen? No saankami nga agpagunggan, makemmegdakami la ketdi. Kas soldado a Hapones, kaykayatmi laengen ti matay ngem ti matnag kas balud kadagiti ima dagiti kabusor. Intutokko ti pistolko iti pispis ti kaduak a drayber, bayat a nakasagana ti punyalna iti tianko. Imbilinko kenkuana nga ituloyna ti agpataray. Pagammuan pumaratupoten ti masinggan kadakami. Nupay saankami a napuntaan, ti la nakaiturturonganmi. Idi awanen ti paglusotan ti luganmi, dimsaagkami, ket nagnagnakami iti kabakiran. Dinarup dagiti uleg ken kinamkamat dagiti kabusor, nakidangdangadangkami iti sumagmamano nga aldaw agingga a nakadanonkami kadagiti tropami. Idi nakasangpetkamin naammuanmi a nangaramiddan iti report a napapataykami iti ranget.

Idiay Kuala Lumpur, Malaya, nakitami ti adu a Briton a balud iti gubat. Naigiddiatda kadagiti soldado a Hapones a kadakuada ti panagbalin a balud iti gubat ket nakababain. Saan pay laeng a napukawan iti namnama dagiti Briton ken kunada nga addanto aldaw a dakaminto met ti matnag iti imada. Saanmi nga inkankano ida, tangay sumaksaknap ti nasakopanmi.

Ti Pannakasakop ti Singapore

Di nagbayag napasungadanmi ti isla ti Singapore. Naaladan ti playa kadagiti bomba ken barbilia. Saanmi a sinardengan ti nagpaputok babaen kadagiti napipigsa nga armasmi iti maysa a suli ti playa isu a napatalgedan a natalged a pagsaadan, ket simmangladkami.

Ti Singapore ket maysa a bassit nga isla, ngem agdagup 160,000 a soldado ti nagraranget sadiay. Bayat nga immabantekami, maitublakkami kadagiti bangkay dagiti kakaduami a napapatay. Kaamak dagiti Briton ti irarautmi iti rabii. Dagiti managsusaid a grupo a Kesshitai (Determinado a Matay) dagiti Hapones, tunggal grupo buklen ti sangapulo ket dua a miembro, ket nakaad-aduda no kasta a rumautda a nakasagana dagiti kampilanda. Idi a kasapulan ti ad-adu pay a boluntario, nagboluntariokami amin. Imbilangmi a pakaidayawan ti matay gapu iti emperador.

Idi bimmallasiwkami iti Johor Strait manipud iti Malay Peninsula idi Pebrero 1942, naammuanmi a binaliwan dagiti kabusor ti turong dagiti igamda a Changi, ta impagarupda nga aggapukami iti taaw. Ngem, oras a maipaturong dagita kadakami, pudno a nakaam-amak.

Nagdadakkel dagiti abbutaw iti dalan a mapasungadanmi gapu kadagiti nagtinnag a kapsula manipud kadagiti armas dagiti kabusor, isu a saan a mabalin nga umabante dagiti lugan ti militaria. Nabilin ti sangapulo ket dua a balud iti gubat nga agtakderda iti aglikmut ti maysa nga abut. Kalpasanna pinaltogan ida dagiti nakamasinggan a firing squad. Nabilin ti sabali pay a sangapulo ket dua a balud a mangipisok kadagiti bangkay iti abut sada gaburan. Babaen ti agsasaruno a putok ti masinggan, isuda met ti simmaruno a naigabur. Nagtultuloy a kasta agingga a naan-anay a nasullatan amin nga abut iti dalan. (Nasaem a panunoten dagiti nakaap-aprang a panangraut nga inwayatmi, ngem paset dagitoy iti nakas-ang a kinapudno iti dayta a nakaam-amak a gubat.) Idin ti konsiensiak “timmangken[en] . . . a kas la namarkaan iti landok a bumarbara,” natangken unayen nga uray la nabibinegen ti riknak a nangim-imatang iti daytoy a nakaap-aprang a panangraut.—1 Timoteo 4:2.

Idi Pebrero 15, 1942, maysa a nangatot’ saadna nga opisial a Briton a mangiwagwagayway iti puraw a bandera a kakuyogna ti sumagmamano a taona ti sumungad kadakami. “Isu dayta ni Heneral Percival!” impukkaw ti maysa a kaduami. ‘Nagballigitayo!’ kinunak iti bagik. Simmukon ti kangatuan nga opisial dagiti puersa ti Britania idiay Malaya. Malagipko pay laeng ti pannakaimatangko iti seremonia ti panangiyawat ti kumandante dagiti Briton iti kampilanna iti katupagna a Hapon. Timmibker ti panagtalekko iti pannakabalin dagiti nagkauna a didiosen ti Japan.

Kalpasan ti panangsakopmi iti Singapore, naibaonak iti nagduduma a lugar, agraman idiay New Guinea. Kalpasanna, idi 1943, pagsubsubliendak idiay Japan. Nalaus ti ragsakko ta makitak manen dagiti dadakkelko. Nupay kasta, nasken nga aguray ti barkomi gapu kadagiti submarino dagiti kabusor. Idin ti kasla panagballigi ket agbalbalin a pannakaabak. Nalagipko ti imbaga kadakami dagiti Briton a balud iti gubat sadi Kuala Lumpur. Wen, mabalbaliktad ti kasasaad.

Pannakaimatang iti Didigra idiay Hiroshima

Idi nakasangpetak kamaudiananna idiay Japan, pinagpinnetpetko dagiti imak a nagyaman kadagiti didiosen kasta met ken Budha. ‘Ti makasalaknib a pannakabalin ti barikesko ken dagiti nagkauna a didiosen ti nangsalaknib la ketdi kaniak,’ kinunak. Idi pinalubosandakami nga umikkaten iti armada, binilinnakami ti kumandante iti kampo a nasken nga agputotkami. “No saankayo nga agpamilia,” kinunana, “saankayo a napudno iti pagilian.” Kas panangtungpal itoy a bilin, inkeddengko ti mangasawa. Inyurnos ti maysa a kabagiak ti pannakiasawak, ket inkasarko ni Hatsuko idi Disiembre 1943.

Agserserbiak kas guardia ti pagbaludan iti kaparanget ti Hiroshima idi bimtak ti bomba atomika iti siudad idi Agosto 6, 1945. Nasken nga adda mapan umarayat kadagidiay nadidigra. “Asinoman kadakayo a sitatallugod a mangisakripisio iti biagna, pangaasiyo ta ummongenyo dagiti bagiyo,” impakpakaasi ti superbisorko. Nupay masikog ni baketko, ti naimula kaniak a kapanunotan iti kaaddak iti armada ti nangtignay kaniak a mapan. Inikkandakami iti barabad ti ulo a ti tengngana ket namarkaan iti dakkel a nalabaga a timbukel a masarakan iti bandera ti Japan ken adda naisurat a Kesshitai.

Ti misionmi isut’ panangalaw kadagiti balud idiay Hiroshima. Bayat nga agturongkami sadiay, nalabsanmi dagiti karayan a napno kadagiti bangkay. Gapu ta saanda a maanduran ti pudot manipud iti panagbettak, timmapog dagiti tao kadagiti karayan. Idi simmangpetkami iti pagbaludan, impaayanmi iti first aid dagiti balud ken inluganmi ida iti trak a mapan iti ospital. Diak ninamnama a ni Katsuo Miura, maysa kadagiti Saksi ni Jehova a nangsalimetmet iti neutral a takderna kas maysa a Kristiano idiay Japan bayat ti gubat, ket adda iti dayta a pagbaludan iti dayta a tiempo gapu iti relihionna.

Napukaw ti Pammatik kadagiti Didiosen

Kalpasan ti maysa a lawas nasken nga agreport-ak iti Opisina ti Pagador iti Engineering Corps idiay Hiroshima. Bayat nga agturongak iti pagluganak, maysa a lokal nga eskuelaan ti nangipangngeg iti espesial a waragawag babaen ti loudspeaker ti kagimongan. Dayta ti kaunaan a panagsao ni Emperador Hirohito iti radio. Nagintekak ken immimdengak iti waragawagna. Nagarubos ti lua kadagiti pingpingko. Nariknak a kaslaak napukawan iti pigsa. Kinunana nga ‘ibturanna ti di maibturan.’ Sipapakumbaba nga agpadispensa ken sumuko kadagiti Alyado a Puersa! Ti saan a mapakawan a sao a “sumuko” iti mismo a ngiwat ti emperador a dios! Awan a pulos naaramidan ti “nasantuan” nga angin, ken ti Japan, ti “nasantuan” a daga, ket naabak. Narakrak ti panagtalekko iti emperador ken iti pagilian. Limmabas dagiti aldaw nga awan panggep ken namnama. Gapu ta patiek a ti pudno a Dios awan kadagiti didiosen a pinatik, inusigko ti nagduduma a relihion. Nupay kasta, aminda ket agimbubukodan, a mangitantan-ok iti panangagas babaen ti pammati ken inaagum a gunggona. Nagtalgedak iti bukodko a kapanunotan maipapan iti relihion. Ti kangrunaan a kalat ti biag, kinunak, isut’ panangipakita iti ayat kadagiti kaarruba babaen ti aramid. Yantangay bisikleta ti negosiok, pinadasko ti nangilako kadagiti de kalidad a bisikleta iti rasonable a presio ken sikakaasi nga impaayko ti serbisio ti panagtarimaan. Ti trabahok ti nangsublat iti lugar iti pusok a sigud nga inokuparan dagiti didiosen.

Panangbiruk iti Pudno a Dios

Idi 1959, bayat nga agtartrabahoak iti puestok, binisitadak dagiti agassawa ken nangitukonda iti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! Isuda ket Saksi ni Jehova, ket nagsublida kalpasan ti sumagmamano nga aldaw tapno paregtaendak nga agadal iti Biblia. Yantangay tinartarigagayak a maaddaan iti ad-adu a pannakaammo maipapan iti Dios, immannugotak. Inawisko met ni baketko a makiadal iti linawas.

Kamaudiananna, naamirisko a namatpatiak iti banag nga awan kapapay-anna. Nabigbigkon ti kinamaag ti sipapasnek a panagserbik iti maysa a saan met a makaisalakan. Ti Salmo 146, bersikulo 3 ken 4, inwaksina ti aniaman a nabatbati pay a debosionko iti emperador. Kunana: “Dika agkammatalek kadagiti prinsipe, ken iti anak ti tao, a kenkuana awan ti tulong. Ti angesna agpukaw, isu agpulang iti dagana; iti dayta met laeng nga aldaw dagiti pampanunotna mapukawda.” Ti di nakedngan a kinasungdok iti emperador ken iti pagilian bayat ti gubat ket nasken a maipaay iti naindaklan a Soberano ti Uniberso ken Namunganay iti biag, ni Jehova a Dios. Nupay kasta, adda maysa a banag a nangpadpadagsen iti pusok. Isu ti basolko iti dara a naaramidak kadagiti pannakidangadangmi idiay China—ken kangrunaanna idiay Singapore. Kasano a ti tao a namulitan iti dara a kas kaniak ket makapagserbi iti naindaklan a Soberano ti Uniberso? Nasolbar daytoy a parikut idi 1960, idi a naangay ti maysa nga asamblea sirkito idiay Iwakuni, a nagnaedanmi. Pinadagusmi ti misionario a ni Adrian Thompson ken ti baketna a ni Norrine, bayat a binisitana ti siudad tapno idauluanna ti asamblea. Ginundawayak nga impeksa dagiti mangburburibur kaniak babaen ti panangisalaysayko kadagiti kapadasak idiay Singapore. “Dakkel ti basolko iti dara. Anamongannak ngata ti Dios?” inyimtuodko kenkuana. Insungbatna, “Ti kasasaadmo ket kas daydi Romano nga opisial a ni Cornelio idi umuna a siglo.” Dagiti sasaona ti nangiwaknit iti maudi a panagduaduak, ket nabautisaranak agraman ni baketko iti sumaganad nga aldaw.—Aramid 10:1-48.

Rag-o iti Sisusungdo a Panagserbi iti Kangatuan a Dios

Anian a rag-o ti agserbi iti Katan-okan a Persona iti uniberso, ni Jehova, isu a ringbawanna amin dagiti sabsabali a dios a pinagserbiak idi! Ket anian a pribilehio ti makipaset iti naespirituan a pannakidangadang kas soldado ni Jesu-Kristo! (2 Timoteo 2:3) Rinugiak nga impakita iti pamiliak ti kinasungdok iti Dios. Di nagbayag kalpasan a nabautisaranak, nangngegak a kinuna ni tatangko ken ni nanangko: ‘Saanen nga agrukbab ni Tomiji iti altar dagiti Budhista, ken saan metten a mangangay iti serbisio iti pakaitaneman ti pamiliatayo.’ Kas makitayo, ibilang dagiti Hapones a kas panangiyebkas iti ayat no mangangay dagiti annak iti tinawen a serbisio iti pagpumponan ti pamilia kas panangdayaw kadagiti dadakkelda. Ti pannakangngegko iti imbaga ni tatangko ti nangtignay kaniak a mangiraman iti kinapudno kenkuana. Nakipagadal iti Biblia kaniak ket nabautisaran idi otoño ti 1961, agraman ti balasangko a ni Eiko ken ti barok a ni Akinobu. Ni Masako, ti inaudi a balasangko, tinuladna ti ulidanda. Ni nanangko ket adda bukodna a relihion ket idi damo saanna a kayat ti agadal, ngem kalpasan ti sumagmamano a tawen, nakidanggay kadakami nga agserbi ken Jehova.

Idi 1975, kinaduaak ni baketko iti amin-tiempo a ministerio kas maysa a regular a payunir. Nanipud idin, agserserbiak kas maysa a soldado ni Jesu-Kristo a mangidadaulo iti kongregasion. No mariknak a nabannogak bassit, malagipko ti regtak idi a nagserbi iti emperador ken iti pagilian ket kunak iti bagik, ‘No nabaelak ti nagserbi iti emperador ken iti pagilian buyogen ti napasnek a debosion, saan kadi a kasta met koma ti kinareggetko iti panagserbik iti naindaklan a Soberano ti Uniberso?’ Kalpasanna pumigsaak manen. (Isaias 40:29-31) Saanakon nga agserserbi iti asinoman a natauan nga agturay iti panangpilit ti lima nga artikulo ti sapata, no di ket agserserbiak iti Kangatuan a Dios, ni Jehova, buyogen naimpusuan a debosion a maibatay iti umiso a pannakaammo. Isut’ maikari iti amin-kararua a kinasungdotayo.—Kas insalaysay ni Tomiji Hironaka.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Ni Tomiji Hironaka bayat ti gubat

[Dagiti Ladawan iti panid 16]

Dagiti trabahador ti sibil a depensa a makidangdangadang idiay Singapore

Ti isusuko ni Heneral Percival kadagiti Hapones

[Credit Line]

The Bettmann Archive

[Ladawan iti panid 17]

Ti Hiroshima kalpasan ti panagbettak ti bomba atomika idi 1945

[Credit Line]

Ladawan ti USAF

[Ladawan iti panid 18]

Ni baketko ken siak agraman ti libro a nangbaliw iti biagmi—ti Biblia