“The New Welsh Bible”—Maysa a Rinang-ayan?

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Britania

“Ti panggep ket, saan a tapno nayonan ti Y Beibl Cymraeg Newydd [The New Welsh Bible] ti William Morgan Bible [iti ngato], no di ket dayta sukatanna ti lugarna a kadua dagiti klasikal a sinarunona,” kuna ti Bible Society. Siasino ni William Morgan, ken ania ti mabalin a maikuna maipapan iti pagsasao a Welsh ken dagitoy a patarus iti Biblia?

TI Wales, maysa a makaay-ayo a kabambantayan a daga a 21,000 kilometros kuadrado a naiyunnat nga agpalaud manipud iti pagbeddengan nga Ingles, addaan iti dua nga opisial a pagsasao, Welsh ken Ingles. Ti Welsh, nga imun-una ngem ti Ingles, ket maysa a pagsasao idi ugma a timmaud iti sanga a Celtic iti pamilia dagiti pagsasao nga Indo-Europeo. Itatta, ti pagilian addaan laeng iti populasion a nakurkurang ngem tallo milion a tattao, ngem 1 laeng iti kada 4 ti agsasao iti Welsh. Nupay kasta, idi laeng maika-16 a siglo a naaddaanda iti Biblia a Welsh.

Ti Libro a Nangispal iti Maysa a Pagsasao

Ti patarus a Welsh iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket nakompleto idi 1567. Kangrunaanna daytat’ trabaho iti dua nga eskolar, da William Salesbury ken Richard Davies, a naikadua iti patarus ni Thomas Huet iti libro nga Apocalipsis. Ni William Morgan, maysa a Hebreo, Griego, ken Latin nga eskolar, renibisarna kamaudiananna ti patarusda, nga innayonna ti patarusna iti Hebreo a Kasuratan. Ti kompleto a Biblia ket naimaldit kamaudiananna idi 1588, ket babaen iti dayta, ti kalat a ‘tunggal tao a Welsh mabalin a magun-odanna ti kinapudno iti Kasuratan manipud iti kangrunaan nga ubbog iti bukodna a pagsasao’ ket natungpal.—Wales—A History, ni Wynford Vaughan-Thomas.

Simmaruno iti pannakaipablaak ti Ingles a King James Version idi 1611, nangaramid ti panangrebisar ti kasuno ni Morgan, ni Richard Parry, a ti edisionna ti naus-usaren agingga ita a tiempo. Ngem kas kunaen ti The Bible in Wales iti dayta: “Ti Biblia ni Parry inkedkedna kadagiti tattao a Welsh ti dadduma a pagimbagan ti kinaeskolar ni Morgan.”

Ti patarus ni William Morgan ket maysa a nakaskasdaaw a naaramidan. Isut’ napaneknekan met a nalaing iti salaysay. Ngem awan ti modelo a surotenna, ta mammano, malaksid ti berso, ti naisurat iti Welsh agingga iti dayta a tiempo. Ti nabara, natan-ok nga estilona ken ti kinalamuyot dagiti sasaona ti nangipasdek iti padron, agpadpada iti salaysay ken iti pagsasao, kadagiti tattao a Welsh isu a nagpaut iti 400 a tawtawen. Ngem saan la a dayta ti inaramidna. “No adda maysa a libro a nangispal iti maysa a pagsasao,” kuna ti historiador a Welsh a ni Wynford Vaughan-Thomas, “dayta a libro isu ti Biblia iti Welsh.”

Saan a Naitalimeng ti Nasken a Banag

Tapno rambakan ti maika-400 nga anibersario iti Biblia a Welsh, nagparang ti maysa a patarus idi 1988, ti pakaturposan iti 25 tawen a trabaho. Aniada dagiti dadduma a napateg a paspasetna, ken kasanot’ pannakaipadisna iti Biblia ni William Morgan?

Ti Welsh, kas ti aniaman a dadduma a pagsasao, nagbalbaliwen ken nagmataenganen bayat ti panaglabas ti adu a siglo. Mainanama, ngarud, a ti Y Beibl Cymraeg Newydd ket masapul a maisurat iti “idomatiko a Welsh, a maawatan dagiti managbasa iti naladawen a maika-20 a siglo.” Ti namnama a “daytoy baro a moderno a patarus iyegnanto ti baro a pannakaawat iti Sao ti Dios ken iturongnanto dagiti tattao iti Wales iti baro a pannakaammo iti mensahena” ket natan-ok. Aniat’ makuna, nupay kasta, iti kunada a “ti kangrunaan a panggep dagiti managipatarus isu ti mangiyallatiw, a siuumiso ken simamatalek no mabalin, ti kaipapanan ti orihinal a teksto”? Kasano kapudno dayta a panagkuna?

Iti Hebreo a Kasuratan, agparang ti nagan ti Dios iti porma a Tetragrammaton, יהוה, nga iti Welsh maipatarus a kas Jehofa, wenno Jehofah. Idi napagsaludsodan no ania a pagalagadan ti suroten ti Y Beibl Cymraeg Newydd iti panangipatarus itoy a Tetragrammaton, simmungbat ti komite a mangipatarus: “No maipapan iti Jehofah, daytoy ket maysa nga artipisial a nagan! . . . Dayta [Jehofah] mabalin a natan-ok a denggen, ngem daytat’ awan ti katupagna nga aniaman iti orihinal a pagsasao a Biblia . . . Ti sao [Tetragrammaton] mabalin nga adda iti Biblia iti nasurok a pito ribo a daras, ngem baliksen dagiti Judio nga APO a kankanayon.” Gapuna, nalawag a babaen iti pannakaiturongda iti tradision a Judio, pinilida ti saan a mangipatarus iti personal a nagan ti Dios ngem isukatda ketdi ti ARGLWYDD (APO). Nupay no awaten dagiti managipatarus ti panangilaksidda iti panangusar iti Jehofah, kadagiti “Umuna a Sasao ti Daan a Tulag,” bigbigenda nga adda sabali a “gagangay a pamay-an iti panangipatarus iti nadibinuan a nagan . . . Yahweh.” Apay, ngarud, a saanda a met inusar dayta?

Ti The New English Bible iti footnotena iti Exodo 3:15 kunaenna: “Dagiti consonantes a YHWH, nalabit mabalikas a Yahweh, ngem gagangayen a mabasa a Jehova.” Iti moderno a New Jerusalem Bible, ti Tetragrammaton ket naipatarus a “Yahweh” agsipud ta aminen ti Introduksion ti Editor: “Ti panagkuna a ‘Ti Apo isu ti Dios’ ket pudno a panangulit nga awan mamaayna, ngem ti panagkuna a ‘Ni Yahweh isu ti Dios’ ket saan.” Kaskasdi, ti Y Beibl Cymraeg Newydd innalana daytoy mismo a kurso idi impatarusna, kas pangarigan, ti bersikulo 3 iti Salmo 100 kas “Gwybyddwch mai’r ARGLWYDD sydd Dduw [“Ammuenyo a ti APO isut’ Dios”].”

Nupay imbaga ti komite a nangipatarus ti Y Beibl Cymraeg Newydd ti planoda a “ti Nadibinuan a Nagan iti Daan a Tulag . . . ket agparang kas APO,” nakaskasdaaw ti saan a parepareho a panangusarda. Idiay Exodo 17:15, mabasa ti tekstoda a “Jehofa-Nissi” (“Ni Jehova ti Wagaywayko,”) ket idiay Barnwyr (Oc-ocom) 6:24, “Jehofa-shalom” (“Ni Jehova isut’ Talna”). Kaskasdi, kadagiti umas-asping nga ebkas a mangus-usar iti nadibinuan a nagan, kas iti “Jehovah-jireh” (“Kitaento ni Jehova [Dayta]; Ipaayto ni Jehova”) idiay Genesis 22:14, agparang ti “ARGLWYDD,” nga awan ti aniaman a panangilawlawag.

Maisupadi kadagitoy a di panagpapareho iti Y Beibl Cymraeg Newydd, inapresiar ni William Morgan a ti Tetragrammaton ipamatmatna ti personalidad. Inusarna ti nagan a Jehofa, kas pangarigan, idiay Exodo 6:2, 3 ken Salmo 83:18. Makapainteres, met, isu ti panangusarna iti napaababa a porma ti nadibinuan a nagan, a Jah, iti patarusna a “Halelu-Jah” (“Dayawenyo ni Jah, o tattao”) iti Kristiano a Griego a Kasuratan idiay Gweledigaeth Ioan (Apocalipsis) 19:1, 3, 4, ken Apo 19:6.

Ti Welsh Idayawna ni Jehova

Idi tiempo ti ipapatayna idi 1604, nakautang pay laeng ni William Morgan manipud iti pannakaimprenta ti baro a patarusna iti Biblia, ngem ti kalatna ket naibanag. Pagyamanan iti dakkel unay iti kinasigo ken ti naayat a panagbannogna, ti Biblia nagbalin a nabaknang a tawid maipaay iti relihiuso ti panagpampanunotna a tattao a Welsh.

Itatta, ti naimbag a damag iti Pagarian ni Jehova a Dios ket iwarwaragawagen dagiti agarup 6,500 a Saksi ni Jehova idiay Wales, isu a mangbukel iti nasurok a 80 a kongregasion sadiay. Para kadagiti tattao a marigatan nga umawat iti pagsasao nga Ingles, dadduma a katulongan iti panagadal nga impablaak ti Watch Tower Society ti magun-odan met iti Welsh. Gapuna babaen iti tulong iti aniaman a patarus ti Biblia a magun-odan, ti nagan ken panggep ni Jehova ket maiwarwaragawagen ken ap-apresiaren dagiti nasungdo a Saksina iti intero a Pagilian iti Wales.—Isaias 43:10-12.