Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay Mapaspasamak Daytoy iti Bagik?

PANAGBARO—panagbalasang—daytoy ket nakaragragsak a tiempo iti panagbiagyo. Main-inot nga agbalbaliwkayon manipud iti kinaubing nga agturong iti kinanataengan!

Nupay kasta, nalabit dagiti dadakkelyo saanda nga insalaysay kadakayo a nasaksakbay no ania ti inanamaenyo. Uray pay no sinalaysayda dayta, ti kinapudno maipapan iti pubertad mabalin a nakarkaro pay ngem ti ninamnamayo. Mabalin a mapaspasamak kadakayo dagiti bambanag a mamagpanunot kadakayo no adda dakes a mapaspasamak kadakayo. Ngem, mabalbalin met a pudno ti kasungani dayta!

Ti Siklo ti Panagregla—Lunod wenno Bendision?

Agarup dua a tawen kalpasan ti pubertad, ti agtutubo a babai mapadasanna ti nakapatpateg a panagbalbaliw—ti panangrugi ti siklo ti panagregla. No awan ti umiso a panagsagana, nupay kasta, daytoy a pasamak ket nakabutbuteng, makapakigtot.a “Pudno a nagbutengak,” insurat ti maysa a babai a managan Paula. “Agarup tallo a bulan a napalabasen, nangrugi a nagpadaraak iti sumagmamano nga aldaw iti binulan. Daytoy kadi kaipapananna nga addaanak iti kanser? . . . Madanaganak unay a mangpampanunot iti daytoy a panagpadara ta agsangsangitak ken agpigpigerger.”

Ti libro nga Adolescents and Youth ipadamagna a dadduma a babbai mariknada ti panagbain ken pannakabasol no mangrugi ti panagreglada. Di ngarud pakasdaawan, nga adu a babbai ti mangilimed iti dayta. Kuna ti maysa nga agtutubo a babai: “Mabainak a mangibaga ken nanangko. Dinto pulos makisarita maipapan iti dayta kaniak ket matayak iti buteng.”

Ngem imbes a daytat’ banag a pagamkan, ti siklo ti panagregla ket pammaneknek nga agmatmataenganen dagiti pannakabalinyo nga agpaadu. Ti bagiyo kabaelannan ti mangiyinaw ken mangipasngay iti anak. Ay, adu pay a tawtawen sakbay a pudno a sisasaganakayon nga agbalin a maysa a naganak. Ngem ditoy addakayon, a naisaad iti pagbeddengan iti kinababai. Daytoy kadi ket maysa a banag a pagbainan ken pakabainan? Nikaanoman!

Malaksid iti dayta, daytoy ket maysa a banag a mapadpadasan dagiti babbai iti intero nga uniberso. Tuktukoyen ti Biblia ti siklo ti panagregla a kas “ti panagkadawyan a sapasap kadagiti babbai.” (Genesis 31:35) Ket maisupadi iti kapanunotan dagiti dadduma, daytat’ saan a lunod.b Nupay kasta, nalabit mabang-aran ti dadduma a panagdanagyo no nasaysayaat ti pannakaawatyo no apay ken kasano a mapasamak daytoy a siklo.

Ti “Binulan a Milagro”

Ti sao a “panagregla” nagtaud iti sao a Latin a kaipapananna “binulan.” Maminsan iti makabulan ti bagiyo kabaelanna ti mangiyinaw iti anak. Umuna, ti iyaadu dagiti hormone iti bagiyo mangipaay iti pagilasinan iti matrisyo, wenno aanakan. Daytoy isaganana ti bagina nga umawat ken mangtaripato iti pertilisado nga itlog; umadu ti dara ken dagiti sustansia iti ap-apna. Iti asidegna adda dagiti kas iti itsura ti almond nga organo a maawagan obario, a tunggal maysa ket addaan kadagiti rinibribo a babassit nga itlog. Tunggal itlog ket mabalin nga agbalin a maysa nga ubing, a makasapul laeng iti pertilisasion ti semilia ti lalaki. Maminsan iti makabulan, maluom ti itlog ket sumina kadagiti obario.

Dagiti naannad a “ramramay” ti mangiyallatiw iti itlog ket iserrekna dayta iti maysa kadagiti Fallopian tubes. Ti bassit nga itlog rugiannan ti uppat agingga iti innem nga aldaw a panagdalliasatna iti matris. No di agsikog ti babai bayat daytoy a tiempo, maburak ti bassit nga itlog. Ti napno iti dara nga ap-ap ti matris maburak met. Mangrugin a kumpes ti matris ket siaannad nga iruarna daytoy nga ap-ap babaen iti kanal ti mabagbagi.

Iti sadinoman manipud iti dua agingga iti pito nga aldaw (agduduma iti tunggal babai) agwayawayen ti regla. Ket kalpasanna maulit manen dayta, iti binulan, agingga iti menopausec wenno panagsardengen ti panagkadawyan. Nagsayaat ti panangdeskribir ti maysa a mannurat iti dayta kas ti “binulan a milagro”! Daytat’ maysa a pakakitaan iti di agbiddut a pakailasinan iti maysa a Nalaing a Diseniador. Daytat’ maysa pay a rason a mangikuna, kas iti salmista: “Agyamanak kenka ta nakaam-amak ken nakaskasdaaw ti pannakaaramidko”!—Salmo 139:14.

Panangsapul iti Tulong

Nupay kasta, ti siklo ti panagregla di mangipaay kadakayo kadagiti adu a praktikal a pakaseknan. Kas pangarigan, adu a babbai ti agdanag, ‘Ania ngay no mangrugi dayta idiay eskuelaan?’ Ipapantayon, daytoy ti mabalin a mangmantsa iti kawesyo ket mabainankayo. Ti mannursuro iti sekso a ni Lynda Madaras ipanamnamana kadakayo, nupay kasta, a “kaaduan a babbai bassit laeng ti panagpadarada iti damo tapno sumarot dayta iti kawesda.” Kaskasdi, tarigagayanyo ti makapagsagana a naimbag.

Adu a liblibro ti mangipaay kadagiti napapateg a medikal a balakad. Ngem apay a dikay ibaga ti pakadanaganyo ken nanangyo? Awan duadua isut’ makaipaay iti adu a praktikal a singasing. “Ni nanangko ket kas iti maysa a gayyem kaniak,” kuna ti maysa nga agtutubo a babai. “Naaddaankami iti napaut a panagsarita, ket sungbatanna dagiti salsaludsodko.”

Aminentayo, dadduma a nagannak ti marigatan a makisarita maipapan kadagiti personal unay a bambanag. Ngem no umadanikay kenkuana a sidadayaw ket ipakaammoyo a daytoy ket pudno a napateg kadakayo, mabalin a maparmeknanto ti panagkedkedna a makisarita. No saan a naballigi dayta, apay a dikay ipudno dayta iti maysa a nataengan a Kristiano a babai isu a dikay pagbainan?

Nupay kaaduan a babbai mabaelanda nga aramiden ti inaldaw a trabahoda bayat ti panagkadawyanda, ti libro a Changing Bodies, Changing Lives palagipannatayo a dadduma a babbai ti agsagaba manipud iti “sakit ti ulo, sakit ti likud, parparikut iti kudil, panagbalbaliw ti rikna, panagliday, panagbetted, panagulaw, ken panagebbal.” Ti simple nga aspirin compounds masansan nga ikkatenda dagitoy a sintomas. (Ti doktoryo maikeddengna no kasapulan ti nabilbileg nga agas.) Ket no mabalin, mabalin a maliklikanyo ti di umiso a rigat iti dayta a tiempo babaen ti panangiplanoyo kadagiti ar-aramidyo iti tiempo ti panagkadawyanyo.

Panagwayaway iti Rabii

Dagiti agtutubo a lallaki addaanda iti adu a parparikut a tamingen bayat ti panagmataengan dagiti sistema ti panagpaaduda. Kas pangarigan, dagiti organoyo iti sekso mangrugin a mangpataud iti pluido a maawagan semen. Daytoy naglaon kadagiti minilion a mikroskopiko a semilia, a tunggal maysa kabaelanna ti mangpertilisado iti maysa nga itlog ti babai ket mangpataud iti maysa nga ubing no mairuar daytoy bayat ti seksual a panagdenna.

Yantangay saankay a naasawaan, ti semilia ket basta umadu. Dadduma ti main-inot nga agsepen ti bagiyo. Ngem sagpaminsan, dadduma ti mairuar iti rabii bayat ti pannaturogyo. Daytoy ti gagangay a maawagan wet dream. Ti nasaysayaat a nagan dayta, nupay kasta, isu ti nocturnal emission, panagwayaway iti rabii, yantangay dayta a panagwayaway masansan a maaramid a bukodna, a mapakuyogan wenno saan iti erotiko a tagtagainep.

Ti damo a kapadasan ti ubing a lalaki a panagwayaway iti rabii mabalin a mangipaay iti di pannakaidna. “Napadasak ti damdamok a wet dream idi agarup sangapulo ket dua ket kagudua ti edadko,” nalagip ti maysa a tin-edyer. “Diak ammo ti mapaspasamak. . . . Nariingak ket nabasa ti kama. Impagarupko a nababasak ti kama wenno adda napasamak.” Manginanamakayo, nupay kasta, a ti kasta a panagwayaway ket normal. Uray pay ti Biblia dinakamatna ida. (Levitico 15:16, 17) Dagitoy ti mangipamatmat nga agan-andaren dagiti sistema ti panagpaaduyo ket agbalbalinkayon a nataengan a lalaki.

Di mailibak, ti panangpanunotyo a masarakan ni nanangyo a nabasa dagiti abbong ti kamayo ket mabalin a mangpabuteng kadakayo. Ngem daytoy saan a mabalin a mangkigtot wenno mangpasiddaaw kenkuana. Mabalin a makatulong, nupay kasta, ti pannakisarita ken tatang ken nanangyo maipapan kadagiti bambanag wenno iti sabali a nataengan. Daytoy ti mabalin a mangbang-ar kadakayo iti aniaman a panagdandanagyo. Mabalin pay a makaaramidkayo iti addang a mangtaginayon iti panagsolsoloyo maipapan iti daytoy a banag.

Panangparmek iti Pannakagargari

Bayat ti panagmataengan dagiti sistema ti panagpaaduyo, agpadpada dagiti ubbing a lallaki ken babbai ket masansan a nalakada a magargari iti sekso. No mapasamak daytoy iti ubing a lalaki, ti organo ti sekso ti lalaki, wenno penis, mapno iti dara, isu a mangpatakder wenno mangpatibker iti dayta. “Ngem,” ipalagip ti The New Teenage Body Book, “adut’ mapasamak nga ititibker a saan a maigapu iti seksual a rason—ket no dadduma kasla mapasamakda, nga awan ti gapgapuna! Dagiti pannakayegyeg iti bus, nakipet a kawes, panaglammin, panagbuteng, ken dadduma pay a pasamak mamataudda ti ititibker.” Kasta met dagiti ubbing a babbai mabalin a masarakanda ti bagbagida a magargari nga awan ti gapgapuna.

Dagiti di matarigagayan a seksual a pannakagargari ket makaupay, nakababain. Ngem daytat’ paset ti panagdakkel ket masansan a mapasamak dayta. Dadduma nga agtutubo ay-ayamenda dagiti organoda tapno makagun-odda iti seksual a pannakabang-ar. Daytoy ket biddut ket mabalin, di agbayag, mangpataud iti dadduma a parikut.d Nasaysayaat no basta agrelaks ken saan a pampanunoten dayta a banag. Ti pannakagargari ket mapalabasto. Bayat ti panagmataenganyo ket umison ti kaadu dagiti hormoneyo, masarakanyo a ti masansan a pannakagargari ket mammanonton a mapasamak.

Ti pubertad saan nga agpaut iti agnanayon. Nalabit iti maysa nga aldaw mabalin a katawaanyonto pay dagiti dadduma a bambanag a mangparparigat kadakayo itan. Kabayatanna, maliwliwakayo iti kinapudno a normal ti kasasaadyo.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Dagiti nagannak mabalin a matulongandakay a makibagay kadagiti panagbalbaliw iti pubertad