Ti Aanakan—Ti Nakaskasdaaw nga Immuna a Pagtaengantayo

ANIAN a nakaskasdaaw a lugar, ti immuna a pagtaengam! Nabara ken makabang-ar. Nawadwad iti abasto a nabaknang a taraon. Natalged ken natalingenngen.Naggianka dita iti sumagmamano a bulan, nga agbibiag ken dumakdakkel. Ngem di nagbayag, kasla metten umil-ilet ti siledmo, agingga nga iti maysa nga aldaw ngangngani saankan a makakuti. Mabalin nga iti dayta a tiempo agtaktakderka payen iti ulom! Pagammuan nariknam a pekpekkelennaka ti napigsa a puersa, ket rimuarka iti ruangan ti pagtaengam nga agturong iti nalamiis, naariwawa, ken nalawag a makinruar a lubong. Awan malagipmo a kasta a kapadasan? Awan duadua a saanmo a malagip. Ngem utangmo ti biagmo iti dayta a nakaskasdaaw a lugar a naggianam—ti aanakan ni nanangmo. Naan-anay ti pannakadisenio dayta agpaay kenka, a mangipaay iti amin a panangaywan ken salaknib a kasapulan ti dumakdakkel nga ubing. Isu nga apay a dika agsubli ken pasiarem dayta a nakaskasdaaw a pagtaengam—ti aanakan?

Maysa a Nabara a Panangabrasa ti Agur-uray Kenka

Nalabit a nangrugi ti biagmo bayat nga agturturongka iti daytoy a nagsayaatan a pagtaengan. Siinayad a limmasat ti nataengan nga itlog manipud ken nanangmo iti usok a maawagan Fallopian tube. Kabayatanna, minilion a semilia a selula manipud ken tatangmo ti agturong iti isu met laeng a dalan tapno sabtenna daytoy nga itlog. Maysa a semilia ti nagballigi a nangpertilisar iti itlog, ket nagbalin ngarud a sika dayta.

Iti daytoy a tiempo maisagsaganaanen ti isasangpetmo. Dagiti diding ti aanakan, wenno uterus (Latin uter, para iti “supot”), ket agsagsaganadan, ken aglaplapusanan iti sustansia ti lugar. Pimmuskolen ti parutap ti aanakan iti mamindua ti sigud a kapuskolna, nga addaan nalamuyot a kasla espongha nga abbong.

Kalpasan tallo wenno uppat nga aldaw, nalabsamon ti ruangan ti baro a pagtaengam. Para kenka—ti kas kadakkel ti ulo ti tulaing nga agririmmuok a sumagmamano a dosena a selula a maawagan blastocyst—ket kasla nasaknap a rukib. Ngem ti unegna ket nakabasbassit. Kinapudnona, ti aanakan ket maysa a naglokong nga organo, nalamuyot ken lumabaga bassit, kas kadakkel ken kaarngi ti balinsuek a peras.

Daytoy ti agbalin a pagtaengam iti sumaruno a 270 nga aldaw wenno ad-adu pay, ket ni nanangmo, nga uray la isakripisiona ti mismo a bagina, ipaayannaka kadagiti sustansia a kasapulan iti panagdakkelmo agingga iti tiempo ti pannakaipasngaymo. Sumagmamano a lawas ti aglabas sakbay a maammuan ni nanangmo nga addakan, ket sabali pay a tallo wenno uppat a bulan ti aglabas sakbay a madlaw dagiti dadduma a dimmakkelen ti tianna.

Kalpasan ti panagbalintuagmo iti aanakan, timpawka iti tallo pay nga aldaw. Kamaudiananna, iti maikapito nga aldaw kalpasan a nakastrekkan iti aanakan, kimpetka iti diding ti uterus. Dagiti enzyme manipud iti blastocyst rinunawda dagiti selula iti rabaw daytoy a plush lining, a maawagan endometrium, ket limnedka ken naginana a sitatalged idiay endometrium. No saan a napertilisar ti itlog ken naimula iti daytoy a parutap, inwalin koman dayta ti aanakan ken naibulos manipud ken nanangmo bayat ti panagkadawyanna.

Panangsaranget iti Pannakailaksid

Agan-andar itan dagiti nakaskasdaaw a proseso tapno masigurado nga agbalin a makaay-ayo ti panaggianmo. Ngamin, kasapulam ti masalakniban manipud iti mismo nga immune system ni nanangmo. Makumikom pay laeng dagiti sientista no apay a ti bagi ni nanangmo saannaka nga imbilang a gangannaet ken saannaka a sinaranget. Gagangay a ti narikut a sistema ti panangilaksid ket agtignay iti umuna pay laeng a pagilasinan ti kaadda ti gangannaet a bagi. Kaskasdi a dumakkelkanto met laeng kas maysa a nagdakkelan a gangannaet a bagi nga agdagsen iti sumagmamano a libra. Apay a saanka a naraut idi simrekka?

Inlawlawag ni managsirarak a David Billington iti University of Bristol: ‘Adda bangen iti nagbaetan ti ina ken ti sikog. Siepektibo a lapdan ti bangen ti aniaman a panagsallupang ti ina ken ti sikog.’ Tuktukoyenna ti maysa a katuon ti tisyu a maawagan trophoblast, a nanglikmut iti sikog. Lapdan daytoy a bangen ti aniaman a direkta a pannakisallupangmo ken nanangmo. No apay a ti immune defenses ti ina ket saanna a kinarit ti trophoblast kas maysa a gangannaet a tisyu ket maysa a misterio. Ti sungbat iti daytoy a saludsod mabalin met nga ibagana kadatayo no apay a maalis ti dadduma a sikog.—Kitaenyo ti kahon iti panid 16.

Agtultuloy ti Panangtaraon ken Panangaywan

Panunotem ti di mapmapnek a pannakasapulmo iti taraon, kangrunaanna bayat dagitoy nga umuna a tukad. Iti umuna a walo a lawas ti panagbiagmo, umatiddogka iti agarup 240 a daras, ken nadagdagsenka itan iti maysa a milion a daras ngem idi naiyinawka. Kamaudiananna, iti pannakaipasngaymo 2.4 bilion a daras a nadagdagsenka ngem idi maiyin-inawka pay laeng, nga addaanka iti nakaskasdaaw a pagtaengan a dumakkel a kas iti lobo tapno malaonnaka. Iti dayta a tiempo ti aanakan ket agarup 16 a daras a nadagdagsen ngem iti saan a masikog nga aanakan, ngem iti las-ud ti sumagmamano a lawas kalpasan ti panagpasngay, agsubli iti ngangngani sigud a kadakkelna. Iti umuna a tallo a bulan ti biag makitan ti pamunganayan a sangal ti pannakabukel ti bagim, nga addaan kadagiti organo ken ur-urat maipaay kadagiti sumaganad a tukad ti panagdakkel.

Iti nasapa a paset, nabukelen ti nadanum nga amniotic sac. Impaayannaka iti nalamuyot, pagay-ayaman a siled a kontrolado ti temperaturana a sadiay ti pagbalintuagam ken pagay-ayamam bayat ti maikadua a tallo a bulanmo. Pinatpatibkermo dagiti piskel a kasapulam iti ruar ti amniotic sac. Nangalimonka iti amniotic fluid, a kas pannakataraonmo. Tunggal dua wenno tallo nga oras, masukatan ti pluido maipaay kenka.

Manipud iti makinruar a diding ti blastocyst agtubo ti nasulit a kutson ti tisyu a maawagan placenta (Latin para iti “dippig a tinapay”) wenno kadkadua. Usigem ti sumagmamano a serbisio nga impaayna kenka.

Nagserbi dayta kas pannakabara, a nangiyalla-allatiw iti oksihena ken carbon dioxide iti nagbaetanyo a dua ken nanangmo. Kas pannakadalem, prinosesona ti dadduma a selula ti dara ni nanangmo tapno mangala kadagiti kasapulan a sangkap, kas ti iron, nga usarem. Nagserbi met kas pannakabekkel a mangsagat iti urea manipud iti daram ken inturongna dayta iti agay-ayus a dara ni nanangmo maipaay iti pannakaibulos babaen dagiti bekkelna. Kas pannakabagis, rinunaw ti kadkadua dagiti molekula ti taraon. Naaramid amin dagitoy a proseso babaen ti 55 centimetros kaatiddogna a puseg.

Naipagarup idi a ti kadkadua ket maysa a di maraut a sistema ti talged, a saanna a palubosan ti aniaman a makadangran a banag a lumasat manipud iti ina nga agturong iti ubing. Nakaladladingit ta ammotay itan nga adu nga impeksion ti mabalin a mangdadael iti sistema ti talged, dagiti substansia kas ti droga a thalidomide. Dagiti sakit kas ti kamuras pagpeggadenna met ti sumagmamano a paset ti panagsikog.

Ti bangen iti nagbaetan ti dara ken utek kadagiti nataengan ket saan pay a naipasdek a naimbag iti dumakdakkel nga utek ti sikog, isu a nalaka dayta a maisarang iti asuk ti sigarilio, alkohol, droga, ken dadduma pay a makasabidong a kemikal. Ipakita ti panagsirarak a ti alkohol ket mangparnuay kadagiti dakes nga epekto iti di pay naipasngay nga ubing. Ti kadi caffeine, a lumasat iti kadkadua, impluensiaanna ti idadakkel ti ubing? Dagiti kadi suplemento a bitamina gunggonaanda ti dumakdakkel nga ubing? Adu pay ti kasapulan a maadal maipapan kadagita a saludsod.

Gapuna, ti makasalaknib a sistema para iti maysa nga ubing ket nasken a mangrugi iti panagannad a mismo ti inana a liklikanna ti aniaman a substansia a pagaammo a makadangran kadagiti ubbing. Iti positibo a bennegna, ti balanse a taraon ken panagwatwat, nga inanamongan ti maysa a doktor, mabalin a dakkel maitulongna iti panangaywan iti salun-at ken pagimbagan ti ina ken ti ubing.

Panagpakada iti Pagtaengam

Iti maudi a paset ti maikatlo a tallo a bulan, maisagsaganan ti ipapanawmo. Dagiti napigsa a piskel iti diding ti aanakan ket rinugrugiandan ti iregular nga umilet-ken-lumawa a panagwatwat a no dadduma maawagan a panagsikal. Ti aanakan ket nagbalin a nalamlamuyot ken nalaklaka nga agbennat.

Imbes a kunaen, “Bimmaban ti ubing,” ad-adda nga umiso ti panagkuna a bimmaban ti intero nga aanakan a kakuyogna ti ubing nga adda iti uneg. Daytoy ket gapu ta agdiretso dayta iti silindro ken bumaba bassit tapno ti ulo ti ubing ket adda itan iti alangaang.

Awan ti makaammo no aniat’ nangikeddeng a tiempon a rumuarka iti aanakan. Mabalin a dagiti hormone manipud ken nanangmo, wenno manipud kenka, ti ubing, ti nangsenias iti aanakan. Ti mensahe: “Rugiamon ti agpasikal!”

Ti “panagpasikal” siuumisot’ panangdeskribirna iti tallo-kapaset a proseso a nangtignay iti aanakan. Umuna, ti aduan piskel a diding ti aanakan ket immilet bayat a limmawa ti cervix ken mabagbagi kas panagsagana maipaay iti iruruarmo. Mabalin a nabtak ti supot ti danum iti daytoy a punto.

Maikadua, ti trabaho ti ina ket nangrugi bayat nga induronna ti ulo ti anakna nga agpababa agturong iti cervix ken ti mabagbagi. Nagtultuloy ti panagilet, napigpigsa ken naparpartak agingga a ti ulom iti kamaudiananna ket limmasat iti birth canal. Ti nabati a paset ti bagim ket silalaka laeng a simmaruno. Iti maudi a paset ti panagpasikal, pinaruar ni nanangmo ti kadkadua ken dagiti tedda ti puseg, kalpasan ti panagpasngay.

Isu nga addakan iti ruar—masmasdaaw, malammin, ken agib-ibit—awan duadua a pagladingitam ti kellaat nga ipapanawmo iti managpadagus a pagtaengam iti napalabas a siam a bulan. Ngem agyamanka ta naikkanka iti sagut ti biag ken mabalinmo nga apresiaren ti panangaywan ti naayat a Namarsua, a nangsigurado ti pannakaitalimengmo iti nasayaat a pagtaengan manipud rugi!

[Kahon iti panid 16]

Pannakaalis—Ti Nakaam-amak a Pannakapapanaw

MABALIN a mapasamak ti trahedia uray iti naannad unay nga ina. Narigat a mailawlawag ken mapagsusuppiatan dagiti gapu ti pannakaalis. Uray dagiti managsirarak saanda nga agtutunos maipapan iti kaadu ti naballigi pannakapertilisarna nga itlog nga agtungpal iti di ginagara nga aborsion. Mapattapata a manipud 10 porsiento agingga iti 20 porsiento wenno ad-adu pay a masikog a babbai idiay Estados Unidos ti maal-alisan.

Apay a ti aanakan no dadduma pilitenna a papanawen ti baro a biag imbes a salinonganna dayta? Mabalin a ti immune system ti ina ket agtignay a sidedepensa iti aglawlaw ti trophoblast, a rautenna ti makasalaknib a didingna a pakaigapuan ti pannakaalis. Adu ti mabalin a resulta ti makuna a genetic accident, kasta unay ti pannakadangran ti sikog ta saanna a mabalinanen ti agbiag. Wenno gapu kadagiti abnormalidad iti pamay-an ti panagpaadu—ti nasapa unay nga iseserrek ti itlog iti aanakan sakbay a nakasagana ti parutap a mangawat iti dayta wenno naladaw unay ta ti endometrium ket mangrugrugin nga agtuklap. Nalabit a ti nadisporma a paset ti aanakan ti ina ket saanna a kabaelan ti mangawit iti ubing.

Ipasimudaag ti maysa a panagadal kadagiti agarup 200 a babbai idiay Britania (1990) a ti di pannakapertilisar ken pannakaalis ket mabalin a mainaig iti di balanse a hormone. Ti produkto ti LH (luteinizing hormone), nga aggapu iti pituitary gland, ket masansan nga umadu iti agarup maika-14 nga aldaw ti panagkadawyan ken isut’ pakaigapuan ti ilalasat ti nataenganen nga itlog iti obario ken rugianna ti panagpababana iti Fallopian tube para iti posible a pertilisasion. “Ti natakkuatan ti grupo a Briton,” impadamag ti The New York Times, “ket nakaad-adu a luteinizing hormone iti saan nga umiso a tiempo, iti maikawalo nga aldaw ti panagkadawyan, sakbay ti obulasion.” Kasapulan ti ad-adu pay a panangsukimat tapno pasingkedan ken ilawlawag dagitoy a takkuat.

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Tallo a bulan a sikog

Innem a bulan a sikog

Siam a bulan a sikog