Pannakaadikto iti Shabu—Ti Sasaaden ti Di Pay Naipasngay
IDI nagparang ti crack cocaine iti eksena ti lubong idi nasapa pay a 1980’s, mammano a managusar ti mamati kadagiti makadadael nga epekto dayta. Ta, saan aya a daytat’ masigarilio kadagiti babassit a sarming a suako wenno mailaok iti tabako kadagiti sigarilio wenno iti marijuana? Dagiti sasao iti kalsada kunaenda a nataltalged a droga ti shabu. Pudno a nalaklaka dayta ngem ti heroin wenno ti sabali a porma ti cocaine. Dagiti tattao a nababa ti sueldoda kabaelanda dayta. Kasla sulit ti ipaay ti shabu a pannakabang-ar, aniaman ti gatad dayta.
Dagiti dramatiko a peggad iti shabu, nupay kasta, dagdagus a naikabil kadagiti pinanid ti medikal a pagiwarnak no dagiti masikog a managusar agipasngaydan kadagiti naapektaran-iti-droga a maladaga. Mangrugin a mamakdaar dagiti doktor iti nakaam-amak nga epekto iti crack cocaine iti di pay naipasngay. Ti bilang dagiti nadangran a maladaga, daddumat’ permanenten, umad-adu iti panaglabas ti tawen. “Idi rimsua ti crack cocaine,” kinuna ti maysa a doktor, “ti bilang dagiti babassit, masakit a maladaga basta nagpangato.”
No nasaknap ti panangusar iti shabu, maiparangarang dayta iti estadistika. Sigun iti surbey ti National Association for Perinatal Addiction Research and Education iti 36 nga ospital idiay Estados Unidos idi 1988, 11 porsiento kadagiti kappasngay iti E.U. a maladaga, wenno agarup 375,000 a maladaga iti tinawen, ti naisarang iti droga bayat ti panagsikog. Ipadamag ti The New York Times nga iti nagbaetan ti 1986 ken 1988, “ti bilang dagiti kappasngay nga ubbing idiay Siudad ti Nueva York a nasubok nga apektado iti droga—kaaduanna ti cocaine—dandani namimpat, a ngimmato manipud 1,325 agingga iti 5,088.”
Dagiti Nakaam-amak nga Epekto
“Dagiti inna nga agusar iti crack cocaine isuda dagiti makitam a masaksakit unay,” kinuna ni Dr. Richard Fulroth, maysa nga espesialista iti Stanford University. “Umayda a mismo inton nakasaganadan nga agipasngay, ket basta medmedam ti panagangesmo nga aguray no anianto ti magun-odam.” Ket masansan a ti dumakdakkel iti aanakan ti managusar iti shabu saan a napintas. Ti shabu makapataud iti panagkebbet ti urat ti maladaga, isu a manglapped iti napateg a panagayus ti oksihena ken dagiti sustansia iti mabayag a tiempo. Ti panagdakkel ti sikog, agraman ti kadakkel ti ulo ken ti utek, mabalin a madadael. Masansan a mapasamak ti istrok ken ti panagkissiw, ket mabalin a di nasayaat ti pannakaporma dagiti bekkel, dagiti mabagbagi, bagis, ken ti dori. Adda met ti peggad a maisina ti kadkadua iti aanakan, isu a mangpapatay iti sikog ket mabalin a mangpapatay iti ina.
Inton maipasngay ti anak ti managusar ti shabu, dagiti doktor ken nars makitada dagiti makita a pammaneknek iti panangdadael ti droga. Maysa a damag deskribirenna ti kasta nga ubing a “basta sangapedaso a lasag a kalsa kahel ti kadakkel ti ulona ken kakasla palito a saksaka ken im-imana.” Kadagiti sumagmamano a kaso, ipadamag ti magasin a Discover, dagiti maladaga ti managusar ti cocaine maipasngayda nga awan ti dua a makintengnga a ramay ti imada.
Ni Dr. Dan R. Griffith, developmental psychologist idiay Northwestern University, kinunana a dagiti naisaranag iti cocaine a maladaga masansan a maipasngayda a “nakakapkapuy, nalaka a mabannog ti sistema nerbiona.” Sensitiboda unay ken nalaka nga agpungtot, nga agikkisda a di maay-ayo iti bassit laeng a pannakagargari. ‘Ti kellaat a timek wenno panagbaliw ti posision, uray pay ti pannakisarita ken panangmatmat iti ubing, mabalin a gargarienna ti napaut a panagsangit,’ kinuna ti doktor. ‘Dagiti dadduma a nalawag nga epekto iti panangdadael ti droga iti kappasngay nga ubing, deskribiren ni Dr. Griffith, ‘mabalin a dagiti ubbing maturogda iti nargaan a turog iti 90 porsiento iti tiempo isu a mangisina kadakuada iti panangtignay iti ruar. Saanda a mariing uray pay no masukatanda, makisaritaka, maindayunda, wenno makuti a pisikal.’
Dagitoy a parparikut iti sistema nerbio mabalin nga agtultuloy iti adu a bulbulan, kinuna ti doktor, isu a mamataud nga agpadpada iti mental ken pisikal a pannakapaay ti ina iti tiempo a kasapulan a maporma ti ayat ken kinasinged. “Ti ubing kasla dina ikankano ti ina ket isut’ marurod unay no padasenna nga asikasuenna dagiti kasapulanna. Ti ina mabalin a dinan ikankano ti maladaga ket marurod gaput’ dina panangikankano iti panangasikasona,” kuna pay ti doktor. Daytoy a kababalin ti maladaga ken ti panagrurod ti ina masansan nga agtungpal iti panangabuso iti ubing.
Nabaybay-an a Kappasngay
Gapu ta ti kasasaad dagita a kappasngay a maladaga agpannuray unay iti kasasaad, ti panagnaedda iti ospital agpaut pay iti adu a lawlawas ken no dadduma adu a bulbulan. Masansan, nupay kasta, ti napaut a panagnaedda ket saan unay a maigapu iti kasasaad ti ubing ta daytat’ maigapu iti kababalin ti ina iti anakna. Iti adu a tiempo ti ina basta baybay-annan ti maladaga iti ospital, isu a mamagbalin kenkuana nga aywan iti siudad. “Diak maawatan ti ina a saan nga agsaludsod iti aniaman maipapan iti ubing, a saanen a pulos nga agsubli,” inreklamo ti maysa a maseknan a doktor. Daddumat’ saan pay nga agbayag a mangpanagan iti ubing. Dagiti nars ti mangaramid iti dayta para kadakuada. “Ti nakaskasdaaw unay ken nakaam-amak a paset iti panangusar iti cocaine,” kinuna ti maysa a nars a kameng iti ospital, “ket kasla ti panangpakapuy iti nainkasigudan a kababalin ti ina.” Maysa nga ospital ti masapul pay a mangipatulod kadagiti telegrama kadagiti di interesado a nagannak tapno pirmaan dagiti papeles no matay ti ubing. Makitayo kadi daytoy a makapakigtot?
Gapu iti kaadu ti trabaho dagiti nars iti ospital, di maipaayan dagitoy a maladaga iti ayat ken atension a kasapulanda unay. Kadagiti dadduma a kaso no saan a dagus a mabirukan dagiti mangaywan kadakuada a pagtaengan, dagiti maseknan a tattao a managayat kadagiti ubbing iboluntarioda ti panawenda, sumagmamano nga oras iti linawas, a mangaw-awir kadagitoy a nabaybay-an nga ubbing. “Pakanenda, kantaanda, makiay-ayamda, ililida ken sukatanda ida,” kinuna ti maysa a trabahador. “Tratuenda ida a kas bukodda nga annak. Naimbag dayta para kadagiti ubbing. Dadduma kadakuada addada ditoyen iti nabayag a tiempo.”
Aniat’ adda a masanguanan dagitoy a dinadadael ti cocaine a maladaga? Ti nababbaba ngem gagangay nga IQ dagitoy mangiparang iti parikut iti masanguanan a sarangten dagiti mannursuro. “Gapu iti pisikal a lapped ken dagiti lapped iti panagdakkel,” kinuna ti maysa nga eksperto iti ubing, “dagitoy nga ubbing agbalindanto a parikut iti bagida a mismo ken iti kagimongan iti 40 wenno 50 a tawtawen.” Kinapudnona, ti shabu nakaipaayen iti di maikkat a tanda iti kagimongan.