Droga​—Napeggad ken Makapapatay

DROGA​—dagiti sustansia a makaapekto kadagiti rikrikna​—ket addaanda iti historia nga agsubli kadagiti immuna nga al-aldaw ti sangatauan. Dagiti gagangay a sustansia a mangtignay iti sistema nerbio ket di nagbayag nasarakanen: ti alkohol ti mangpainana iti nabannogan a panunot. Dagiti opium ti mangbang-ar iti ut-ot ken tignayenna ti pannaturog. Dagiti bulbulong ti coca ti mangbibineg kadagiti rikrikna ken paaduenna ti panagibtur.

Ti alkohol ket nabayagen a nagbalin a nalatak. Naibaga kadatayo iti Biblia, idiay Genesis 9:20, 21, a ni “Noe nangrugi kas maysa a mannalon ket nagmula ti kaubasan. Ket isut’ naginum iti arak ket nabartek.” Agparang a ti opium ket naglatak iti kadaanan a Mesopotamia ket nairekord a kas nasaknap ti pannakausarna idiay kadaanan a Grecia. Ti peyote, tabako, coca, soma​—amin dagitoy addaanda iti paset iti intero a historia.

Dagiti droga nakasarakda pay iti lugar kadagiti sarsarita iti literatura. Insalaysay ni Homer ti kinamanaglilipat dagiti dadduma kadagiti tripolante ni Odysseus iti daga dagiti managkaan iti lotus. Ti nalatak a detektib iti sarsarita a ni Sherlock Holmes ti nangitudok iti 7-porsiento a solusion iti cocaine, isu a nasarakanna a “makatignay ken makalawlawag iti panunot”​—maysa a panangmatmat nga umasping iti intandudo ti saan a sarsarita a masirib idi panawen Victorian a ni Sigmund Freud.

Ti medikal a kinapateg dagiti droga ket dagdagus a nakita, ngem ti pannakausarda ket limitado iti medisina. Dagitoy nagsaknap ti pannakausarda kadagiti relihiuso a ritual. Dagitoy ket nausar iti panangikagumaan a mangpalawa iti kinamanagpanunot, mangpakaro kadagiti rikrikna, ken mangparang-ay iti panangapresiar, mangbalbaliw iti rikna, ken mangparang-ay iti kapasidad nga agayat. Ngem dagitoy met addaanda iti di agpatpatingga a kapasidad a mangdadael ken mangpataud kadagiti sosial a parparikut.

Makapainteres a makita a dagiti droga a naparitan itatta ket saan a kankanayon a mamatmatan a kas makadangran iti salun-at ken pagimbagan ti tao. Kas pangarigan, iti maudi a kagudua iti maika-19 a siglo idiay Estados Unidos, ti cocaine, opium, ken heroin ket legal ken nalaka a magun-odan. Dagitoy ti mabalin a magatang nga awan ti resita manipud iti aniaman a parmacia. Dadduma ti nasaknap a maus-usar kadagiti mabigbigbigen nga ag-agas. Ti Coca-Cola naglaon iti cocaine iti 17 a tawtawen agingga a dayta ti sinukatan ti caffeine idi 1903.

Dagiti nasnasion itatta a mangsapsapul ti pananglapped iti panaglako ti droga ti nakidangadang a mangisaknap iti dayta idi. Dagiti Gubgubat iti Opium​—dua a gubgubat iti panaglako a nagdadangadangan idi maika-19 a siglo idi pinadas ti China a pasardengen ti saan a legal a panaglako ti opium iti pagilianna​—ket nagpatingga iti pannakaabak ti China ken ti inkapilitan a panagbalin a legal ti pananggatang iti opium sadiay.

Awan Biktimana a Krimen?

Dadduma itatta ti manganamong met ti panagbalin dagiti droga a legal. Makitada dayta a kas maysa a solusion iti parikut a sanguen iti panangtaming iti maiparit a panaglako iti droga. Dadduma ti makarikna a ti panangusar ti droga a “paglinglingayan” ket pribado ken indibidual a banag ket ibilangda ti panagtomar iti droga a kas di makadangran a paglinglingayan. Ngem ti panangusar kadagiti maiparit a droga ket maysa a “krimen nga awan biktimana,” kas kunaen dagiti dadduma? Usigenyo ti sumaganad:

● Ti duapulo ket innem ti tawenna a ni Natasha Ashley, a walo ket kagudua a bulan ti sikogna, ket makisarsarita iti gayyemna a babai iti kalsada iti maysa a paset ti siudad ti Nueva York a maawagan Little Italy. Kellaat maysa a kotse ti nanglinteg iti kurba, isu a nangdungpar kadagiti dua a babbai ken nangipit iti makinkannigid a saka ni Ashley iti maysa a poste ti silaw, isu a nangrumek iti kasta unay iti dayta manipud iti tumeng nga agpababa. Natukkol met ti gurong ti gayyemna. Ti polis ti nakasarak iti tsuper a naulaw iti droga iti kotsena, a nakaiggem pay laeng iti hypodermic needle. “Kasla isut’ addaan iti nalabes a droga bayat ti panagmanehona,” kinuna ti paramedic a nangaywan kadagiti biktima.

● Ni Michael Perkins, a 12 años laeng, ket natay​—natay iti maysa nga uram a nangdadael iti apartment a pagnanaedanna. Kuna dagiti polis a dayta ti inggagara a pinuoran dagiti managlako ti crack kalpasan ti panagreklamo ni tatangna maipapan kadagiti ar-aramidda iti droga iti balay.

● Ni Rosa Urena saanto a sumrek iti kolehio iti daytoy nga otonio wenno makiasawa inton sumaganad a tawen kas iti implanona. Isut’ nasugatan iti nakaro bayat a nakaidda iti kamana, a natiruan ti ulona iti maysa a naisiasi a bala a nanglussok iti tawana ken ti headboard ti kamana. Dagiti managlako ti droga ti nangtatek iti patakderna kadagiti bala iti panangagawda iti teritoria.

● Maysa a 17-años nga adikto iti crack ti agtakaw tapno masuportaranna ti ugalina nga agtomar iti droga. Idi isut’ natiliw walo nga aldaw kalpasanna, isut’ nakapapatayen iti lima a tattao ken nasugatannan ti innem a dadduma pay. “Amin dagiti biktima ket awan basolna nga agtartrabaho a tattao,” kinuna ti hepe dagiti detektib.

Ti adda iti ngato ket sumagmamano laeng kadagiti adu a mainaig iti droga a paspasamak a napasamak iti maymaysa laeng a siudad iti daytoy a tawen. Ket dagitoy ti umad-adu iti nakaam-amak a kapartak.

Kasano katalged ti panagriknayo nga addakayo iti haywey a ti sumagmamano a percentahe dagiti dadduma a tsuper ti nagtomar iti droga a mangdadael iti pangngeddengda ken dagiti panaggarawda? Nakalmakayo kadi no aglugankayo iti maysa a bus, eroplano, wenno tren no mabigbigyo a dagidiay a makimbiang iti kinatalgedyo ket mabalin nga addada iti impluensia iti droga? “Addadan dagiti kaso iti adikto a piloto ti eroplano, dagiti tripolante ti tren, bus ken dagiti tsuper ti trak, dagiti manedyer iti kompania, dodoktor, mannursuro ken dadduma pay nga addaan iti autoridad a nangpataud kadagiti napeggad a kasasaad babaen ti ‘pannakalangoda’ bayat ti panangaramidda iti akemda,” kuna ti Manchester Guardian Weekly.

Iti maysa nga imbestigasion iti nabiit pay ti makapapatay a panagdungpar ti de pasahero a tren idiay Mount Vernon, Nueva York, amin dagiti lima a kameng a mangtengtengngel ti panagbiahe ti tren a nairaman a nasubok ti nagtomar iti droga. Kinuna ti Federal Railroad Administrator a ni John H. Riley: “Bayat ti napalabas a 16 a bulbulan, nakapromediokami iti maysa a kangrunaan nga aksidente iti riles iti tunggal 10 nga aldaw a kadagitoy nasarakan ti panangusar iti alkohol wenno droga, ket adda nasurok a 375 a tattao a natay wenno nasugatan kadagidiay nga aksidente. Nakasarakkami iti maysa kadagiti lima nga aksidente iti riles a maigapu iti droga kadagiti sinukimatmi iti napalabas a dua a tawen, ket 65 porsiento kadagiti natnatay ti napasamak kadagiti aksidenta a sadiay ti maysa wenno ad-adu pay nga empleado a nasubok ti nagtomar iti alkohol wenno droga.”

Dagiti Droga ken Krimen

Ti maysa ket saan a masapul nga agbiahe tapno agbalin a biktima iti eksena ti droga. Dagiti biktima ket masansan a dagidiay adda iti mismo a pagtaenganda ken dagiti adda iti kalsada. Adu nga adikto iti droga, gaput’ maiduronda iti pannakasapul ti panangsustenerda iti nagastos nga ugalida, ti agturong iti krimen​—panagtakaw, panangbugbog, panangloob. “Maysa a panagadal ti Departamento iti Hustisia ti nabiit pay a nakasarak a ti nakaskasdaaw a 79 porsiento kadagiti naidarum a kriminal kadagiti dadduma a siudad ti nasarakan nga agus-usar iti droga,” kuna ti U.S.News & World Report.

Kalpasanna addada dagiti masansan a panagpipinnaltog iti nagbaetan dagiti agriribal a grupo ti droga ken dagiti addang ti panangibales kadagidiay a saan a makabayad. Dagiti awan basolna nga agbuybuya ti masansan a matamaan kadagitoy a panagdadangadang. “No ti puntiria ket kadua ti maysa a grupo iti uppat wenno lima a sabsabali pay,” kuna ti maysa nga opisial, “daksanggasat dagiti uppat wenno lima a sabsabali.”

Iti kabisera iti E.U., Washington, D.C., addada 228 a panangpapatay idi 1987​—57 porsiento kadakuada ti nainaig iti narkotiko. Ti siudad ti Nueva York nakailista ti 1,691 a panangpapatay, maysa a promedio a nasurok nga 4 iti maysa nga aldaw. Nasurok a 38 porsiento kadakuada ti nagargari babaen ti droga. “Ti Oakland [California] Fire Department ipabiangna dagiti 180 a kaso iti panangpuor iti siudad idi napalabas a tawen iti panagdadangadang dagiti gang ti droga ken dagiti panangibales a maibusor kadagiti nabannayat nga agbayad a suki wenno dagiti agnaed nga agreklamo iti publiko maipapan iti siwayawaya a pannakailako ti crack, maysa a napigsa a porma iti cocaine, kadagiti siudad,” kuna ti report ti New York Times.

Ti isuamin a sosiedad mariknana dagiti epekto iti panangabuso ti droga​—ti umad-adu a krimen ken kinaranggas, ti dadagsen iti napabassit a kabaelan nga agpataud iti ekonomia ken dagiti nakalkaldaang nga aksidente, ti kinadakes ti publiko​—agraman ti nangato a gastos iti ekonomia. Ngem dagiti manangabuso ti droga a mismo ti agbayad iti nangato a gatad. Kasano a kasta?

Dagiti Peggad kadagiti Managusar

“Dakes ti panangabuso ti droga. Dayta mabalin a dadaelenna ti panunot ken papatayenna ti bagi. Iti maysa a sao, dayta ket kinamaag,” kasta ti kuna ni Malcolm Lawrence, dati a naisangsangayan a katulongan ti U.S. Secretary of State a maipaay iti panangtimbeng kadagiti bambanag iti internasional a narkotiko. Ngem dagidiay ngay mangitangsit a saanda a naadikto ket kunaenda a mabalinda ti agsardeng iti aniaman a tiempo a kayatda? “Ammok dagiti tattao a nagtomaren ti crack iti sumagmamano a daras ket saanda a pulos a nagtomaren,” kinuna ti maysa nga estudiante iti high school.

“Pudno saan a tunggal ubing nga agsigarilio ti marihuana wenno mangitangad iti bote ti arak ket agtungpal iti kas ti nagtungpalak,” kuna ti dati nga adikto a ni Ken Barun, isu a nangrugi iti marihuana idi agtawen iti 16 ket nagtultuloy iti pildoras, hallucinogens, heroin, ken cocaine​—a pulos a dina ninamnama a makita ti maika-25 a kasangayna. Ngem adu ti pudno a nakapataud iti panagpannurayda iti droga, ket awan ti makaibaga no siasinonto dayta agingga a naladawen.

Maysa a parikut isu ti panangikkat iti epekto dagiti droga. Ti cocaine, kas pangarigan, nga isu ti agdama a kangrunaan a maus-usar, ket pabilgennakayo, ad-adda a pagbalinen nga alerto ken agtalek, ad-adda a makatimbeng iti biag iti damo. Nakasaysayaat ti rikna ta tarigagayanyo a padasen a maulit-ulit. Ngem bayat ti panangulityo, mangrugin a mariknayo ti dakes nga epekto ti droga​—nalaka nga agpungpungtot, mariribukan, madanagan, malidliday. Kasapulanyo ti ad-adu pay. Ngem no maulit-ulit ti panangusar dumtengen ti pannakaadikto ken ti adu a parparikut a pakairamanan ti paranoia wenno panagmauyong, panagar-arapaap, ken psychosis.

Nasarakan dagiti managsirarak a ti panagusar ti cocaine ti makadadael a naan-anay iti puso ket tignayenna ti atake ti puso ken istrok. Ni Len Bias, maysa a 22-años a bituen iti basketball idiay Estados Unidos a natay iti tinignay ti cocaine nga atake ti puso idi 1986, ti makuna a nagusar laeng iti droga iti naminsan.

Ti crack, a droga a naaramid iti cocaine, ket dakdakes pay. “Ti naisangsangayan a peggad iti crack ket maigapu iti nakaro a kabaelanna a mangpataud iti pannakaadikto ken ti abilidadna a mangpataud iti serioso a medikal ken sikiatriko a parparikut,” kuna ti pagiwarnak a Medical Aspects of Human Sexuality. Gapu ta saan a nangina ken nalaka a magun-odan, dayta addaan ti naisangsangayan a pangawis kadagiti agtutubo. Naammuan a dagiti managusar iti crack papatayenda dagiti dadakkelda ken kettelenda ti biagda met laeng.

“Dagiti naipadamag a mainaig iti cocaine nga ipapatay ken dagiti emerhensia iti ospital immadu iti kasta unay nanipud 1983 agingga iti 1986,” kuna ti naisangsangayan a report manipud ti Comptroller General iti Estados Unidos. Dagiti estadistika a naurnong ti DAWN (Drug Abuse Warning Network) manipud kadagiti makipaspaset nga ospital ken dagiti medikal a manangsukimat impakitana ti 167-porsiento nga iyaadu dagiti emerhensia iti ospital ken ti 124-porsiento nga iyaadu ti ipapatay gapu iti panagusar iti droga iti dayta a tiempo.

Ti Nakalkaldaang nga Epekto kadagiti Agtutubo

Maysa kadagiti nakalkaldaang a resulta iti panangabuso ti droga isu ti epektona kadagiti ubbing. “Ti estoria ti panangabuso iti ubing ken ti panangbaybay-a idiay siudad ti Nueva York bayat ti 1987 ket estoria iti panagadu iti panangabuso iti droga,” kinuna ti maysa a report ti Internal Fatality Review Panel of the Human Resources Administration. Addada 46,713 a report iti panangabuso iti ubing ken panangbaybay-a, ket 103 kadagiti ubbing ti natay, Mainayon pay, bayat ti fiscal year ti 1987, nasurok a 2,500 nga ubbing ti naipasngay nga addaan kadagiti sintomas iti panangisardeng iti pannakaadikto iti droga. Gapu iti cocaine, adu nga ubbing ti maipasngay a di madanonan a nakababbaba ti timbangda, ta ti droga limitaranna ti panagayus ti dara iti kadkadua ken pabassitenna ti suplay ti oksihena ken dagiti sustansia a makagteng iti sikog.

Dagiti ubbing ket maipasngayda met nga addaan iti nakaam-amak a virus ti AIDS, a maiyakar babaen iti panangabuso ti droga babaen iti panangitudok iti urat ket maiyakar manipud iti ina iti sikogna. Inton agngudo daytoy a tawen, agarup sangaribo kadagiti ubbing a naimpektaran iti virus ti AIDS ti maipasngayton idiay laeng siudad ti Nueva York. “Karugrugitayo pay laeng a makakita iti panangdadaelna,” kuna ni Dr. Leonard Glass, direktor iti panagserbi kadagiti kappasngay idiay Kings County Hospital Center. Tallo wenno uppat nga ubbing ti matay iti AIDS iti daytoy nga ospital ti Brooklyn iti binulan.

Babaen kadagita a nakapegpeggad ken makapapatay a pagbanagan manipud iti droga, mabalin a panunotenyo a ti lubong ti makabalanton a maibusor ti panaglako ti droga, ket daytanto ti maparmek. Apay, ngarud, nga umad-adu dayta? Adda kadi aniaman a namnama iti masanguanan?

[Kahon iti panid 7]

Dadduma a Gagangay a Maabuso a Droga

Droga Dagiti Mabalin nga Epekto Dagiti Peggad iti Panangabuso

[Ladawan iti panid 9]

Dagiti di pay naipasngay ket awan gawayna a biktima iti panangabuso dagiti nagannak iti droga