Kaduaendakami iti Panaglayagmi nga Agpasurong iti Chobe
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY SUD AFRICA
NAKATUGAWKAMI iti maysa a bilog iti Karayan Chobe iti tengnga ti makin-abagatan nga Africa. Dimtengen ti tampok ti bakasionmi. Im-imdenganmi ti danum a siaalumamay a mangdupir iti bilog bayat ti ididissaag dagiti dadduma a pasaheros. Iti igid ti karayan, agpallayog dagiti runo iti maipasabat a pul-oy ti angin. Agyamankami iti ulep a mangsalaknib kadakami iti napudot nga init ti Africa.
“Inanamaek nga umay dagiti elepante iti gagangay nga yiinumda iti malem,” kuna ni Jill, ti manedyer iti public relations iti otel a nangiyurnos iti daytoy a panaglayag. Inanamaenmi met a kasta. Ti Karayan Chobe ket nalatak gapu kadagiti elepantena. Ti makin-amianan a Botswana, nga isu ti karaip ti Karayan Chobe, addaan iti napattapatta a 45,000 nga elepante—ti kadadakkelan a nagpupuniponanda iti makin-abagatan nga Africa. “Ngem,” impakdaar ni Jill, “gapu iti nabiit pay a tudtudo, dikam nakakita kadagiti elepante iti tallo nga al-aldaw.”
Nupay kasta, ti Karayan Chobe addaan kadagiti dadduma a pakaawisan. Iti maysa a tray iti bilog, makitami dagiti uppat a natay nga ikan. “Kankanayon a makasarakkami kadagiti agila a mangmangan ti ikan nga agur-uray kadagiti ikan a maipurruak iti danum,” kuna ni Rainford, ti kapitan ti bilogmi a taga Botswana. Agballigikami kadi a mangretrato iti maysa kadagitoy a tumatayab bayat ti panangsippayutna a mangpidut iti taraonna? Kimmaro ti ragsakmi idi limmabas ti sabali pay a bilog dagiti turista, a managan The Fish Eagle. Ti bilogmi ket napanaganan Mosi-Oa-Tunya, maysa a nagan nga Africano a maipaay iti Victoria Falls. Ti Karayan Chobe naikamang iti nabileg a Zambezi a tumpuak iti nalatak a dissuor, nga agarup maysa nga oras a manehuen manipud ditoy.
Mamatikayo wenno saan, di nagbayag kalpasan ti ipapanaw ti Mosi, nakakitakami babaen kadagiti largabista kadagiti elepante. Ngem, anian, idi adayokam pay laeng, nagsublidan kadagiti kasamekan. “Iti tallo a lawasen a napalabas,” malagip ni Sandy, ti giyami iti panagpasiar, “makakitkitakami kadagiti pangen a ginasut.” Sumaganad, ti atensionmi ket naawis kadagiti innem a kudu a mangmulmulengleng kadakami manipud iti igid ti karayan. No asitgan ti maysa a lugan, dagitoy nga unicornio gagangay a tumaraydan. “Kasla saanda unay a mabuteng iti bilog iti karayan,” kuna ni Sandy.
Ti naalumamay a panaguni dagiti kalapati di agbayag masinga babaen iti makasisileng nga ikkis. Ania dayta a tumatayab? “Ti naisalsalumina a kumalangiking a timek ti agila a managkaan iti ikan iti Africa isut’ kankanayon a pasamak idiay Karayan Chobe,” ilawlawag ni Dr. Anthony Hall-Martin iti librona nga Elephants of Africa. Uppat kadagitoy a naisangsangayan a tumatayab ti mangbuybuya kadakami manipud kadagiti kaykayo a nanglinea iti karayan. Dagdagus nga insaganami dagiti kamerami bayat ti panangipurruak ni Sandy iti ikan. Naglilineada, ti umuna a tumatayab timmayab iti nagbatayanna ket simmippayot a nagturong kadakami. Sumaganad, nangngegmi ti panagtampisaw bayat a ti ikan ti napetpetan a siirut kadagiti kawet ti tumatayab. Kalpasanna, babaen iti panangipayakpak kadagiti nabileg a payakna, daytat’ agpangaton manipud iti danum, a mangiyikkis iti balligi—WHOW-kayow-kwow. Nagsiddaawkami iti panagtutunos dagiti mata, kawet, timek, ken dagiti payak nga inturong ti bassit nga utek ti agila. Adda panagulimek kadagiti nakasakay, malaksid ti panag-klik dagiti kamera, bayat a namitlo a naulit daytoy a makaawis a panagtignay.
Bayat ti panaglayag ti bilog, nakakitakami iti arban dagiti 26 nga elepante, agraman dagiti urbon, nga agay-ay-ayam iti danum. Ti panangbuya kadakuada ti mangipalagip kadagiti sasao ni Bruce Aiken iti librona a The Lions and Elephants of the Chobe: “Apaman a napenneken ti waw, dagiti nataengan usarenda dagiti sungoda a pagay-ayamanda a mangiwarsi iti nalamiis a danum iti intero a bagida. Dadduma, a saan pay unay a nataengan ken dagiti kalakian, ti agpasiar iti karayan ket agay-ayam nga aglangoy ken agpasiar, a masansan ti laeng murdong ti sungoda ti rummuar iti rabaw nga agserbi a pagangsan. Awan, nupay kasta, ti agragragsak iti kasta unay a kas kadagiti urbon. Daytoy ti pangrugian ti panagay-ayam, ket di agsarday agpasiar ken agkikinnamatda . . . No napenneken ti waw, tiempon ti sumaganad a pagay-ayatda nga aramid, ti panaglugnak. . . . Di agbayag, ti lakayen a mangdadael-ragsak nga elepante a linteg ti saona, ikeddengnan a tiempon ti agawid.”
Nakalkaldaang, ti iyaadani ti dakkel a dua-grado a bilogmi ti saan a mamagtalna kadagiti “mangdadael-ragsak nga elepante,” ket inturongdan ti arban a pumanaw ngem dida nakapanaw sakbay ti panangalami kadagiti retrato.
Saan pay a nagpatingga ti aldaw, ket addada pay dagiti dadduma a pagsiddaawan iti Karayan Chobe. Gaput’ tapuk manipud iti aglawlaw a disierto iti Kalahari, nagsayaatan dagiti ilelennek ti init iti ballasiw ti karayan. Ti rabii ket tiempo met a dagiti nasadut a hippos mangrugidan nga aggaraw bayat ti panagsaganada nga umaon iti danum nga agturong iti pannanganda iti rabii. Ditoy ti kinatalged ti dakkel a bilogmi ket maysa a pagimbagan. “Mabalinmo ti umasideg iti hippo a di mabutbuteng,” kinuna ni Rainford.
Maysa a nakapigpigsa, nabangag a busina ti mangilasin iti isasangpetmi iti paglanguyan dagiti hippo nga adda iti sibay ti maysa nga isla iti karayan. Agsasarunoda, dagiti dadakkel nga ulo dagiti limned a hippo ti nagparang iti agsumbangir a sikiganmi. Kellaat, dua a hippo ti nagsinnabet a nakanganga dagiti ngiwatda—ngiwngiwat a dadakkel unay nga umdas a pagmasngaadan ti maysa a tao ti unegna. Kalpasanna, manipud iti ababaw a danum iti asideg ti isla, ti sabali a hippo ti nagna a nagturong kadakami—nakaas-asideg ta ti nagdakkelan a bagina ti nangpunno iti lente ti kamerami. Bayat nga umuneg ti danum, limneden ti ulona, a nangibati iti dakkel a bukotna a rumrummuar. Kalpasanna, babaen ti panangpunnona ti angin iti barana, lumneden ti nagdakkelan a bagina.
Nasdaawkami a makaammo a nupay no agdagsen iti uppat a tonelada, makalangoy a naimbag ti maysa a hippo iti danum. “Daytat’ makalangoy a naparpartak pay ngem ti adu nga ikan nupay nagdakkelan ti bagida ket masansan a makita ida iti nalitnaw a danum nga aglanglangoy a sipapartak iti uneg ti danum,” kuna ni Bradley Smith iti librona a The Life of the Hippopotamus. Wenno no kayatda, dagiti hippos usarenda dagiti nabileg a saksakada nga agsala iti tukok ti adalem a karayan. Kasta ti kunaen ti Namarsua ti tao:
“Adtoy ita, ti hippopotamo nga inaramidko a kas met kenka. Isu mangan iti ruot a kas iti baka. Adtoy ita, ti pigsana adda kadagiti lomona, ket ti pigsana adda kadagiti piskel ti tianna. No maysa a karayan aglabiang, isu ti di agpigerger. Isu natalged, nupay no ti [Karayan] Jordan dumakkel met laeng agingga iti ngiwatna.” (Job 40:15, 16, 23, Reference Bible, footnote) Nupay nalikmutkami kadagitoy a nakabutbuteng ti “bilegda,” mabigbigmi ti ad-adda a pannakasapul iti panangipakita iti panagraem iti Daydiay nangaramid kadakuada. “Isu maalanto aya ti siasinoman intono adda a sisasalukag? Wenno masalputto aya ti siasinoman ti agongna iti silo?” imtuoden ni Jehova a Dios, isu a mangipalagip kadatayo kadagiti limitasion ti tao.—Job 40:24.
Gaput’ mabingay ti panangbuyami iti nadayag nga ilelennek ti init ken ti hippo, agkedkedkami a pumanaw idi tiempon ti panagsubli ti bilogmi. Kamaudiananna, manipud iti kalapawmi a pan-aw iti sibay ti karayan, nagbuyakami a buyogen ti panagsiddaaw bayat ti panagbaliw ti langit a kolor rosas ken kolor-kahel, a dagiti kolorna ti nakapimpintas a naanninaw iti danum. Pinampanunotmi dagiti makaparagsak a bambanag a nakita ken nangngegmi. “No pudno a kayatmo ti umasideg kadagiti atap a biag,” ibalakad ni Sandy kadakami, “masapul a mangusarka iti bassit a bilog a de motor.” Kayatmi a tungpalen ti balakadna ket mangabangkami iti maysa iti sumaganad a malem.
Iti daytoy a tiempo pudno a nasingsinged ti pannakakitami kadagiti atap a biag, malaksid iti napeggad a hippo, ket maiggamanmi pay dagiti runo ken dagiti lilies iti danum. Binuyami ti pied kingfisher bayat ti panagalimpayagda iti ngato ti danum nga agsapsapul kadagiti babassit nga ikan. Dadduma a napnuan kolor a tumatayab ti agtaytayab iti aglawlawmi, dagiti kolor-kape ti uloda a kingfisher, dagiti puraw ti barukongna a mannangan ti uyokan, ken dagiti babbabassit a gulisan a billit tuleng. Kalpasanna, addada dagiti daddadakkel a tumatayab a mangtagtagiragsak iti kinatalged dagiti isla ti karayan—dagiti gansa iti Egipto, jacanas, catili, ken dagiti kannaway, tapno inaganan dagiti sumagmamano. Linabsanmi ti kayo a nalipos ti kagudua a puonna a naarkosan kadagitoy a tumatayab.
Kamaudiananna, simmangpetkami iti lugar a sadiay nakakitakami iti arban dagiti elepante iti napalabas nga aldaw. Ita nakitami ti maymaysa a kalakian a di nangikankano kadakami ket intuloyna ti uminum ken mangan. Kalpasanna, idi pumanawkamin, maysa nga ina nga addaan kadagiti urbon ti kellaat a nagparang manipud iti kasamekan. Isut’ nagsanud idi nakitanakami. Minedmedanmi ti panagangesmi a mangin-inanama. Rummuar pay ngata wenno saanen? Pagyamanan, ta inkeddengna nga irisgo ti panangiruar kadagiti urbonna iti kaaddami. Anian a nagpintas a mabuya ti ina, anak ken ti urbon nga agturong kadakami!
Kuna pay ni Aiken iti librona maipapan kadagiti leon ken elepante: “Nalaka laeng a panunoten ti waw dagitoy a dadakkel nga animal iti inaldaw . . . bayat a kompletuenda ti nawatiwat a panagdaliasatda nga agturong iti karayan. Babaen ti sigagagar a pannagnada a sipapartak no mabalin, rummuar ti maysa nga arban manipud iti kasamekan ket agderetsodan iti paginuman, a masansan tarayenda ti maudi a singkuenta wenno sangagasut a metros a nakaparpartak bayat ti pannakaangotda iti makaited-biag a danum.” Pudno unay, nagbuyakami a buyogen ti siddaaw bayat a naglilinea dagiti tallo ket imminumda, a ti urbon nasalakniban iti tengnga. Ngem malemen, ket masapul nga agsublikami sakbay a sumipnget.
Malaksid kadagiti elepante, makitami dagiti nuang, dagiti buaya, puku, kudu, waterbuck, dagiti impala, dagiti baboon, ken dagiti warthog. Dikam malapdan ti panangidayaw iti Daydiay nangparsua itoy makapasiddaaw a nagduduma nga atap a biag ken isu a nangpaadda kadakuada iti kasta a nakaay-ayat nga aglawlaw. Iti tiempo ti kalgaw, dagiti tumatayab ken animal agtitiponda iti karayan a nakaad-adu, ket makita pay dagiti leon, dagiti leopardo, ken rhino.
Mabalin nga agnanaedkayo iti adayo daytoy a nasulinek a paset iti Africa, ngem inanamaenmi a babaen iti pannakikaduayo kadakami iti panaglayagmi, itan addaankayon iti nasaysayaat a kapanunotan maipapan kadagiti nakadadaeg a buya nga agur-uray kadagidiay agbiahe nga agpasurong iti Chobe.
[Picture Credit Line iti panid 18]
Amin a kayo a kinitikitan: Animals: 1419 copyright-Free Illustrations of Mammals, Birds, Fish, Insects, etc. ni Jim Harter