Panangmatmat iti Lubong
SADIAY PAGTURAYAN TI KINARANGGAS
Ti Estados Unidos naawaganen ti kabisera ti panangpapatay kadagiti industrilisado a lubong, ket paneknekan ti estadistika dayta. Sigun kadagiti managsirarak idiay National Center for Health Statistics, kadagiti 100,000 nga Americano nga agedad iti baet ti 15 ken 24, ti promedio a 21.9 ti mapapatay iti tinawen. Kadagiti 21 a dadduma a pagilian a naadal, ti sumaganad a kangatuan iti kaadu ti homisidio isut’ Scotland, a lima a lallaki iti isu met laeng nga edad ti mapapatay iti tunggal 100,000. Kababaan ti Austria, nga adda 0.3 iti tunggal 100,000. Ti paltog ti makagapu iti kaaduan a natay idiay E.U. Saan laeng a makapapatay dagiti paltog itatta no di ket dagiti kriminal dida ikankano dagiti agus-usiuso laeng. Sigun iti eksperto iti krimen, dadduma a pumaltog awaganda pay dagiti managusiuso nga “uong”—a maibagay laeng a maibaddek.
◆ Adu a kinaranggas idiay Estados Unidos ti mangpuntiria kadagiti babbai. Isitar ti magasin a Newsweek dagitoy nga estadistika, nga inurnong ti U.S. Senate Judiciary Committee: “Inuran-oras 16 a babbai ti mangsango kadagiti manangrames; marames ti maysa a babai iti tunggal innem a minuto. 3 agingga iti 4 a milion a babbai ti mamalmalo iti tinawen; tunggal 18 a segundo maysa a babai ti mamalmalo. 3 agingga iti uppat a babbai ti biktimanto iti maysa a naranggas a krimen bayat ti panagbiagda. . . . Ti kaadu ti panangrames idiay Estados Unidos ket mamin-13 a daras a nangatngato ngem idiay Britania, dandani 4 a daras a nangatngato ngem ti Alemania ken nasurok a 20 a daras a nangatngato ngem iti Japan.”
PANANGIADBERTISE ITI IPAPATAY
TI Morbidity and Mortality Weekly Report, nga insagana ti Centers for Disease Control idiay Atlanta, Georgia, E.U.A., napaliiwna a nupay no ti ‘panagsigarilio ti kapapatgan a malapdan a makagapu iti ipapatay idiay Estados Unidos, ti sigarilio ti kaaduan a maiyadbertise a produkto.’ Daytoy agbanag iti ad-adu a panagsigarilio gapu ta ageksperimento dagiti ubbing iti sigarilio. Lapdanna met dagiti agsigsigarilion a sumardeng ket tignayenna dagiti simmardengen nga agsigarilio manen. Kuna ti report a ti makaallukoy a kaadda dagiti adbertismen ti sigarilio “mabalin a makaipaay iti pagarup a ti panagsigarilio ket saan unayen a napeggad, nasaknapen, ken ad-addan a maawat iti kagimongan ngem idi.”
ADDA PAY LAENG TI PAGBUTBUTNGAN A “DOOMSDAY”
Nupay adda ti makabang-ar a panagsasarita maipapan iti kappia, nakulong pay laeng dagiti superpowers iti deskribiren ti maysa a mangiyur-urnos iti armas a kas “di natalged a maudi a panangabrasa.” Sigun iti 1989 a report, ti Union Soviet addaan iti agarup 11,000 a nuklear warheads. Ti Estados Unidos agdama nga addaan iti agarup 12,000 a nuklear warheads a nakaumang iti Union Soviet. Kuna ti magasin a Time, nupay kasta, nga uray pay dagiti dadduma nga eksperto a mamati a dagita nga armas ket lapped iti gubat patienda met a ti 3,000 wenno uray pay ti 1,000 kadakuada mabalin nga umdasen. Kas pangarigan, no ti kakatlo laeng iti warheads iti E.U. ti makagteng iti puntiriada, tunggal siudad a Soviet nga addaan iti nasurok a 25,000 a tattao ti mapukaw. Ti maysa laeng a warhead a mapabettak iti Gobierno idiay Moscow dadaelenna ti tunggal patakder nga adda iti rikus nga 6 kilometros; ti Estados Unidos addaan iti 120 a kakasta a warheads a nakaumang iti Moscow laeng.
RABBI A HOMOSEKSUAL
Ti Reform Judaism nagbalin nga umuna a kangrunaan a relihiuso a grupo idiay Estados Unidos a mangawat kadagiti klero a homoseksual ket anamonganna ti kababalin a homoseksual. Maysa a nabiit pay a kumbension dagiti rabbi a Reform inanamonganda ti sasao nga agkunkuna nga “amin a Judio ket agpapadada iti relihion aniaman ti seksual a pannakaawatda.” Ti sasao awatenna met dagiti “amin a rabbi aniaman ti seksual a pannakaawatda.” Matingiting ti panangkondenar ti Biblia kadagiti homoseksual nga ar-aramid a maikontra “iti pannakaammo iti tiempo ken ti kapadasantayo,” sigun iti presidente dagiti rabbi iti Reform, ni Samuel Karff. Gapuna kalikaguman laeng ti baro a pagalagadan a naannad dagiti rabbi a homoseksual, saanda a celibato.
PANANGLIKLIK ITI ALKOHOL
Idiay Japan, a masansan dagiti empleado marukodda sigun iti pannakilangenda, marikna dagiti addu a lallaki a mapilita nga uminum a maibusor iti pagayatanda. Maysa a surbey dagiti saan nga umin-inum, a naipadamag iti Mainichi Daily News, impakitana nga adut’ mangliklik iti imbitasion dagiti kakaduada nga uminum babaen kadagiti pambar a kas iti: “Adda immunan a nakitulagak,” “Bilin ti doktor,” wenno, “Adda aramidek.” Itan, nupay kasta, dadduma a di umin-inum idiay Japan nangpormadan iti asosasion. No matukonanda nga uminum, situtured nga iruarda ti kard ti kinamiembroda a kunaenna, “Asosasion dagiti Di Umin-inum.”
PAGPEGGADEN TI PANAGTALON TI DANUM NGA INUMEN
Ti kualidad iti inumen a danum idiay Francia agpegpeggad. Sigun iti diario a Pranses a Le Monde, ti kangrunaan a gubuayan iti polusion saan a ti industria no di ti agrikultura. Nanipud idi maikadua a gubat sangalubongan, nagin-inoten a sinukatan dagiti kemikal nga abuno dagiti nakaisigudan nga abuno ket ad-adun a mannalon ti agusar iti moderno a pamay-an ti panagtalon. Nupay kasta, ti kemikal nga abuno nalaka nga iyanud ti tudo. Ngarud agayusda a mapan iti suplay a danum, isu a mangmulit iti inumen a danum iti nitrates. Ti nabiit pay a surbey iti suplay ti Francia a danum iti intero a nasion impakitana nga agarup dua a milion a tattao ti umawat iti inumen a danum a lab-awanna ti limitasion ti natalged a danum nga inkeddeng ti European Community maipaay iti nitrates. Nangnangruna a makadangran dagiti nitrates kadagiti maladaga ket mabalin a mainaig dayta kadagiti dadduma a kita iti kanser kadagiti nataengan.
NASALUN-AT A TUROG
Isingasing ti nabiit pay a sientipiko a panagsirarak a ti rikna a maturog iti tengngat-aldaw, wenno panaginana, ket gagangay a paset iti pannaturog. Sigun iti magasin ti Canada nga Equinox, ni Roger Broughton, maysa a neurologo ken managsirarak iti pannaturog, kunaenna a “naisigud a naaramid dagiti tattao a maaddaan agpadpada iti kangrunaan a pannaturog ken ti inana iti aldaw, gagangay iti tengngat-aldaw.” Ipakita dagiti panagsirarak a “kalpasan ti panaginana, saan laeng a nasayaat ti rikna dagiti tattao no di ket nalalaingda pay kadagiti panangsubok iti isip a makasapul iti panangipamaysa iti isip ken ti narikut a panagdesision,” kuna ti Equinox. Nupay kasta, kuna pay ti magasin a “nalabit sumagmamano pay a tiempo ti kasapulan sakbay a makumbinsir dagiti tattao dagiti superbisorda a ti bassit laeng a panaginana ti kasapulan tapno maileppasda ti trabahoda.”
PANANGAGAS KEN DAGITI DONASION
Maipanamnama kadi ti maysa nga agsakit a maimbagan babaen ti panangitedna iti dakkel a donasion iti simbaanna? Inadaw ti magasin ti Brazil a Veja ti pastor ebanghelikal a ni Edir Macedo a kunkunana: “Ti donasion dagiti matalek naskenda iti pannakabaelmi a mangisaknap iti Sao ti Dios. Gapuna, ti nadiosan nga agas ket epektibo sigun iti kaadu ti panagdonasion ti individual.” Kamaudiananna nagkomento ti Veja iti naiduma a pamay-an dagiti Saksi ni Jehova: “Dida umanamong iti apagkapullo. Tunggal matalek mangited iti simbaan ti kabaelanna. Di maipakaammo dagiti donasion. Ti panangited iti publiko makondenar ta mangiturong iti panagsasalisal iti kinamanagparabur kadagiti matalek.” Kinapudnona, itandudo ti Biblia ti boluntario a donasion, saan a maipaay iti personal a panangagas, no di ket kas tulong kadagiti dadduma, nangnangruna iti naespirituan.
DI NASALUN-AT A TIN-EDYER
Dagiti tin-edyer idiay Estados Unidos nabiit pay nga inkeddeng ti komision ti nasion kadagiti 37 a papangulo iti tay-ak ti medisina, edukasion ken negosio a saan a nasayaat ti salun-atda. Kuna ti report ti komision a dagiti saksakit dagiti tin-edyer itatta agtaud a nangnangruna iti kababalinda. Insitarna dagitoy makapadanag nga estadistika: Tinawen agarup maysa a milion a tin-edyer a babbai (dandani 1 iti tunggal 10 iti pagilian) ti agsikog, ket 2,500,000 a tin-edyer ti makaala iti mayakar ti sekso a saksakit; 10 porsiento kadagiti tin-edyer a lallaki ken 20 porsiento kadagiti tin-edyer a babbai ti nagpanggep nga agbekkel; nasurok a kagudua kadagiti senior iti high school ti mabartek iti binulan, a ti mainaig-ti-alkohol nga aksidente ti kangrunaan a makagapu iti ipapatay dagiti tin-edyer.
KRIMINAL NGA AGTUTUBO
Nanipud pay idi maysa nga eskuela a lalaki ken ti dati nga estudiante ti nangtutok iti paltog iti intero a kameng ti eskuela idiay Ladysmith, Sud Africa, adut’ atension a naipamaysa iti umad-adu a panangaramid dagiti agtutubo iti krimen. Ipadamag ti magasin ti Sud Africa a Personality nga iti maysa a nabiit pay a tawen, inkeddeng ti korte dagiti 1,235 nga ubbing a nababbaba pay ngem 15 años a nakabasol iti krimen iti sekso. Ti sabali pay a 2,278 ti naikeddeng a nakabasol iti pangkaaduan a panagtakaw. Sigun iti mannursuro iti high school: “Adu a nagannak ti naipamaysa a naimbag iti panagbiagda a mismo tapno maseknanda pay kadagiti annakda. Kasla maseknanda laeng iti maaramidanda iti akademia. Mariknami a maipabiang ti moral a panangiwanwan iti ubing a mismo.”