Kaguram Aya ti Mababalaw?

ALAGIPYO pay aya ti naudi a pannakababalawyo? Kadarato a mapasamak daytoy iti tunggal maysa gaput’ nagduduma a rason.

Nalabit nangbabalaw ti maysa tapnon ital-ona ti bagina. Masansan, nupay kasta, ti panangbabalaw naggapu iti maysa nga aginteres unay kadakayo: Imbaga ni lakayyo ti pagkurangan ti linutoyo; kuna ni baketyo a ti kurbatayo dina bagayan ti ternoyo; binabalawnakayo ti maysa a gayyem gaput’ diyo panangaywan ti salun-atyo. Wenno ti babalaw mabalin a pangdisiplina, kas iti aggaput’ amo wenno maysa a naganak (no menor de edadkayo), tapno korehiren ti aniaman a naibaga wenno naaramid.

Aniaman ti kaso, inabrasayo kadi ti pammabalaw? Wenno nagpungtotkay kadi, a nalabit kunayo pay kenkuana nga awan ti bibiangna?

Kadagiti adu, ti pannakaawat ti pammabalaw ket nasaem a kapadasan? Nagpungtotda, gimmurada. Dadduma napukawdat’ kumpiansada, a kunaenda a ‘Diak makaaramid iti umiso’ ket agleddaangda.

Maysakayo kadi kadagidiay kagurada ti mababalaw? Saaankay a naisangsangayan; adut’ makarikna iti kasta. Maadalyo kadit’ umawat iti pammabalaw a di unay masaksaktan, a di sobrat’ reaksionna? Daytoy nga artikulo salaysayennat’ innem a wagas a mamagbalin iti pammabalaw a nalaklaka nga awaten. Matulongandakayo a mangikkat, wenno mangpabassit, ti saem ti pammabalaw.

1. Abrasaen ti Pammabalaw

Di kadi nakappapati kadakayo a dadduma a tattao kayatdat’ pammabalaw, a sapulennda pay? Ti Bits and Pieces a magasin napaliiwna: “Dagiti masirib a manangidaulo . . . ammoda nga agbiddutdanto iti sumagmamano a porsiento ti panawen. Daytat’ makagapu no apay kayatda dagitoy maisupadi a panangmatmat—tapno mapabassitdat’ biddut sakbay a maaramidda, ken tapno makorehirda nga insigida dagiti napalabas a biddut.”

No kasano a makita ti dadduma dagiti paset ti langatayo a ditay makita—napilko a kuelio, killo a kurbata—makitada met ti paspaset ti personalidadtayo a ditay makita. Matmatanyo dagiti kapaliiwanda a kas makatulong imbes a makadangran. Abrasaenyo ti pammabalawda kas gundaway tapno makaadal. Pagbalinenyo dayta a makapabileg a kapadasan.

2. Medmedanyo ti Kadaksan a Mammabalawyo

Nakaro kadit’ pammabalawyo iti bagiyo? Pagaburiduanyo kadi dagiti pagkuranganyo? Wenno no adda mangipakita iti biddutyo, sipapanunot kadi nga inayonyo dayta iti atiddog a listaan dagiti di nainaig a pagkapuyanyo?

Ni Dr. Harold Bloomfield ipamatmatna: “No pinarmeknatayon ti panangbabalaw iti bagi, mariribukantayto inton babalawennatay ti dadduma. Uray no adda mangdayaw kadatayo ket adda laeng bassit a banag a babalawenna, masansan nga ad-adda nga agturongtayo iti pagkurangantayo ngem iti naglaingantayo.”

Agbalin a rasonable no tingitingenyo ti bagiyo. Kasanoyo a maammuan ti rasonable? Ipapanyo a ti maysa a nasinged a gayyem ket umaw-awat iti kapareho a pammabalaw. Ania a reaksion ti kayatyo manipud kenkuana? Panangay-ay iti bagi? Agpungtot? Sitatangsit a pananglaksid iti naimbag a balakad? Saan, namnamaenyo a dumngeg iti pammabalaw a bassit lat’ pannakasairna, tingitingenna a sipupudno, ket usarenna dayta a pagrang-ayanna iti personal.

No kasta, apay a dikay tratuen ti bagiyo iti kasta met la a pamay-an?

3. Kiddawen dagiti Detalye

“Diak kayat ti kababalinmo!” Kayatmo kadi nga adda mangibaga kenka iti kasta? Saan, dagiti kasta a komento makasairda, saan kadi?

Ti kasayaatan a panangtaming itoy isut’ panangkiddaw iti ad-adu a detalye. Iti librona a Conversationally Speaking,” ni Alan Garner inlawlawagna: “Ti pammabalaw masansan maited a pangkaaduan . . . Ti panagkiddaw kadagiti detalye tulongannaka a makaammo nga eksakto iti dida kayat kenka. . . . Kas iti reporter, ti la aramidem isut’ panagsaludsod tapno maammuam no asino, ania, sadino, apay, ken kasano.”

Kas ehemplo, iti pammabalaw iti ngato, mabalin a sumungbatka: ‘Ania a kababalin ti mismo a pampanunotem?’ No isut’ di pay la espesipiko, isaludsodmo pay: ‘Apay a makaparurod dayta? Maikkannak kadi iti ehemplo no kaanok a naaramid daytoy?’ Natignay babaen iti tarigagay a makikomunikar imbes a kumarit, dagiti kastoy a saludsod tumulongda iti mammabalaw ken sika a mangipamaysa kadagiti detalye. Mabalin a maipanayagda no ti pammabalaw ket umiso wenno sobra a reaksion. Ken maipaayandaka iti ad-adu a panawen a mangpanunot a naimbag iti dayta.

4. Pakalmaen ti Mammabalawyo

Anian no makapungtot ti mammabalawyo? Ni Dr. David Burns isingasingna: “Agpapanpay umiso wenno di umiso ti mammabalawyo, umuna a sumapul iti dadduma a pamay-an a pagtinnunosanyo.” Kasano a pagimbaganyo daytoy? Agannayas dayta a mangdis-arma iti mammabalawyo, pakalmaenna, ken pagbalinenna nga ad-adda a silulukat iti pannakisarita.

Iti kasumbangirna, no insigida nga agdepensaka—a daytat’ pagannayasan no di umiso ti akusasion kenka—naynayonamto ti panglaban ti mammabalawmo. Kas impakita ni Dr. Burns: “Matakkuatamto a kumaro ti panangatakar ti kabusormo!” Ti kasayaatan nga addangmo, ngarud, isut’ panangsapul iti pagkinnaawatanyo sakbay a pagsaritaan ti aniaman a banag a pagsubangan.

5. Ipamaysa ti Linaonna, Saan a ti Pannakaisaona

Nakaawat ti maysa nga ina ti reklamo maipapan ti ugali ti anakna a lalaki iti kaarruba. Ti reklamo nakas-ang ti pannakaisaona ken iti espiritu ti pannakisubang. Ti ina nalakana la koma a palabsen dayta a kas di nainkalintegan wenno ang-angaw, ket pudno a nagargari a mangaramid iti kasta.

Imbes ketdi, kalpasan a natingitingna nga adda bassit kinapudno dayta a pammabalaw, imbagana iti anakna: “Saan la a dagiti kaay-ayotayo a tattao ti kanayon a mangitudo kadagiti basoltayo, uray no daytat’ pakagunggonaantayo. Usarentay daytoy kas gundaway a rumang-ay.”

Adda kadin asinoman a sigugubsang a nagunget kadakayo? Nalabit dayta a tao addaan problema iti di kinasensitibo wenno uray pay panagimun. Sika wenno ti asinoman ti mabalin a tumulong kenkuana iti dayta iti maitutop a tiempo. Ngem dimo ilaksid ti kapaliiwanna gapu laeng ta di mataktika ti panangiyebkasna iti dayta. Ipamaysa ti linaon ti pammabalaw. Pudno aya dayta? No kasta, dika ikedked iti bagim daytoy a gundaway maipaay iti irarang-ay.

6. Pakapuyen ti Kinakarona

Mabalin a kellaatennakayo daytoy, ngem addaankat’ adu a panangkontrol iti kasansan ken kinakaro ti pannakababalawmo. Pudno daytoy a prinsipio nangnangruna iti makakorehir a pammabalaw manipud kadagiti addaan autoridad. Kasano a kasta?

Iti nabayagen, nalatak ti nangisit a mula a negillas idiay Palestina. Ngem saan a kas kadagiti dadduma a mula, saan a mairik babaen kadagiti nadagsen a pilid wenno ligay dagiti pagirik. Imbes ketdi, mairik babaen iti bassit a kayo wenno bislak. Apay a naisangsangayan, nalumlumanay ti pannakaasikasona? Gapu ta dagiti babassit, nalukneng a bukelna dida kasapulan ti nadagsen a panangirik, ta no kasta, madadaeldanto.

Ti libro ni Isaias iti Biblia usarenna ti nangisit a mula a negillas tapno iyilustrarna ti nagduduma a dagsen ti disiplina. No agtignay ti tao iti nalaglag-an a porma ti panangkorehir, dinanton kasapulan ti nadagdagsen a pannakaasikaso iti dayta met la a banag.—Isaias 28:26, 27.

Gapuna maliklikanyo ti nakarkaro a pannakakorehir babaen ti insigida a panagtignay iti pammabalaw iti nalaglag-an a pormana. Kas ehemplo, ammom kadin nga agkaraladawka a mapan agtrabaho? Korehirem dayta nga ugali itan, sakbay a makisarita ti amom kenka maipapan iti dayta. Naiyegna kadin dayta iti atensionmo? Sungbatam dayta iti kinamanagsapsapa, sakbay a mariknana nga obligado a mangala iti naing-inget nga addang.

Kabaelam a Sarangten Dayta

Makasair ti pannakaawat iti pammabalaw. Tarigagayam a baybay-andakan dagiti tattao, a sardengandakan nga uk-ukomen, sumardengdan a mangar-aramid iti ‘makatulong a singasing.’

Ngem ti panagtarigagay ken pananglapped dina pasardengen ti pammabalaw. Ti panagbalin a kritiko ket paset ti nakaugalian ti tao itatta. Kasta met, dimo makontrol ti us-usaren dagiti dadduma a kinataktika no mangipaaydat’ di nakiddaw a pammabalaw.

Imbes nga agaburido, gundawayanyo ti aniaman a makontrolyo: ti tignayyo. Usarenyo ti dadduma kadagiti naisingasing itay tapno masaranget ti pammabalaw ket mapakapuy ti saemna. Maragsakankayto ta inaramidyo dayta.

Panangbabalaw

No sensitiboka iti panangawat ti pammabalaw, mabalin a marigatanka a met a mangbabalaw. Adtoy dagiti sumagmamano a pagannurotan a laglagipen no mangbabalawka:

Ababa laeng ti saw-em. Dagiti naiwawa a panagregget tapno maliklikan ti pannakasugat ti rikna daydiay babbabalawem masansan a dumtengda manipud sobra a panagsasao, a mabalin a mangiyallatiw iti di nalawag a mensahe.

Liklikam nga ipamaysa ti tunggal bassit a pagkurangan a napaliiwmo iti maysa a tao. Daytat’ makaparurod, ket dagiti tattao di bumurong a palabsendanto dagiti panangmatmatmo kas di nesesita. Nalabit irugidaka payen a liklikan. Tunggal maysa ket di perpekto ken adda biddutna. Dida makorehir amin dagita nga aggegeddan. No ti pagkurangan a napaliiwmo ket saan a serioso, palabsemon dayta. Kas iti napaliiw ti Biblia: “Ti ayat abbunganna dagiti adu unay a basbasol.”—1 Pedro 4:8.