Ti Lugar ti Ay-ayam

TI NAINDAKLAN a Namarsuatayo nadeskribir idiay Biblia a kas “ti naragsak a Dios” ket kayatna a dagiti parsuana agragsakda. (1 Timoteo 1:11) Gapuna di pakasdaawan a pinarsuana dagiti tattao a mangtagiragsak iti panagay-ayam. Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Ti historia iti panagay-ayam ken dagiti ay-ayam ket paset iti historia ti tao.”

Makuna a ti panagparang ti bola isut’ kapapatgan a banag iti historia dagiti ay-ayam. “Ti kapaliiwan a tagiragsaken dagiti animal ti panangilagto kadagiti ay-ayam,” kuna ti naadaw iti ngato nga enciklopedia, “isingasingna nga awan a pulos ti tiempo . . . a ti nainkalintegan a kasukat ti bola ket saan a nakamat wenno naipurruak.”

Makapainteres, dadduma nga instrumento ti nabayagen a naus-usar a mangmalo iti bola. “Addada dagiti ay-ayam nga ipalladaw iti alikamen a kasla bislak; nga inay-ayam dagiti Persiano, Griego, ken dagiti Americano nga Indians,” kuna ti Britannica. “Ti polo, maysa a sao a timmaud iti Tibet, ket nalawag a nalatak iti dadduma a porma kadagiti Persiano idi panawen ni Darius I (nagturay manipud 522-486 KP). Ti golf, nupay kunaen ti Scotland nga inimbentona ti moderno a pormana, addaan ti mararaem a napalabas idi tiempo dagiti Romano ken kadagiti adu a Europeo a pagpagilian.”

Nasapa a Panangipaganetget kadagiti Ay-ayam

Ginasgasut a tawen sakbay a nakompleto ti pannakaisurat ti Hebreo a Kasuratan (“Daan a Tulag”), nalataken dagiti organisado a panagay-ayam. Kas pangarigan, dagiti ay-ayam maaramidda tunggal uppat a tawen idiay kadaanan nga Olympia, Grecia. Ipadamag ti Britannica: “Addada rekord dagiti kampeon idiay Olympia manipud 776 KP agingga iti AD 217,” wenno iti dandani sangaribon a tawen! Nakapatpateg dagiti Ay-ayam iti Olimpiada iti panagbiag dagiti Griego ta marukod ti tiempo babaen kadakuada, tunggal uppat a tawen a baet dagiti panagay-ayam ti maawagan Olimpiad. Gapuna, sigun iti immuna a pamay-an a panagbilang ti tiempo, ni Jesu-Kristo ket naipasngay bayat ti maika-194 nga Olimpiad.

Awan ti saritaen ti Hebreo a Kasuratan maipapan kadagiti organisado nga ay-ayam, nupay no maysa kadagiti mammadto saritaenna ti maipapan “dagiti plasa ti [Jerusalem] a napno kadagiti agay-ay-ayam nga ubbing a lallaki ken babbai.” (Zacarias 8:5) Nasurok a sangagasut a tawen sakbay ti pannakaipasngay ni Jesus, dagiti panagsasalisal dagiti atleta a Griego naiserrek iti Israel. Naibangon ti maysa a gymnasium idiay Jerusalem, ket uray pay dagiti dadduma a papadi naliwayanda dagiti rebbengenda tapno agay-ayamda.—2 Maccabees 4:12-15.

Ni Augustus Caesar, Romano nga emperador idi naipasngay ni Jesus, pagay-ayatna ti panagay-ayam, ket nagbalin a nalatak dagiti ay-ayam idiay Roma. Nupay kasta, dagiti pasamak a pudno a paginteresan dagiti umili a Romano isu dagidiay ramanenna ti panagdangadang, kas iti boksing ken arnis. Dagitoy a “panagay-ayam” masansan nga agbalinda a naranggas, mangibukbok ti dara a panagsasalisal isu a paglalabanan dagiti lallaki a maibusor iti maysa ken maysa wenno maibusor kadagiti animal iti panagdadangadang agingga ken patay.

Panagay-ayam iti “Baro a Tulag”

Kaskasdi, dagita a nakaam-amak a pannakaabuso iti ay-ayam dina pagbalinen a dakes ti panagay-ayam kadakuada. Pulos a ditay mabasa iti Kasuratan a ni Jesus wenno dagiti pasurotna kinondenarda dagiti ay-ayam wenno ti panagay-ayam kadakuada. Imbes ketdi, masansan nga usaren dagiti apostol dagiti dadduma a panagay-ayam a mangiyilustrar kadagiti punto iti panangisuro.

Kas pangarigan, ni apostol Pablo nalawag a pampanunotenna dagiti salisal a panagtaray a naaramid kadagiti Ay-ayam iti Olimpiada idi namaregta kadagiti Kristiano: “Dikay ammo aya nga iti paglulumbaan agtarayda amin, ngem maymaysa laeng ti umawat iti gunggona? Agtaraykayo met iti kasta tapno magun-odanyo.” Innayonna pay: “Tunggal tao a makisalisal agparbeng kadagiti isuamin a bambanag. Isuda, siempre, aramidenda daytoy tapno magun-odanda ti maysa a balangat, ngem dakayo ti saan nga agrupsa.”—1 Corinto 9:24, 25.

Iti sabali nga okasion, kinuna ni Pablo a ti maysa a Kristiano masapul nga agtaray nga addaan iti determinasion a magunggonaan iti biag. “Agtarayak a sipipinget nga agturong iti kalat tapno magun-odko ti gunggona a biag idiay ngato nga iyaw-awis ti Dios,” insuratna. (Filipos 3:14) Kasta met, iti panangiyilustrarna a masapul nga ipangag dagiti pagalagadan iti moral a biag, pinalagipan ni Pablo ni Timoteo: “No adda makidangadang kadagiti pagay-ayaman, saan a mabalangatan no saan a makidangadang a maitunos kadagiti paglintegan.” (2 Timoteo 2:5) Ket nagsurat ni apostol Pedro a dagiti papastor a Kristiano a mangibanag kadagiti rebbengenda “umawatdanto ti balangat a nagloriaan a di agrupsa.”—1 Pedro 5:4.

Awan duadua mabalin a nairaman ni agtutubo a Timoteo iti panangipastor kadagiti agtutubo a Kristiano isu a mangtagtagiragsak iti panagay-ayam. Ngarud, nagsurat ni Pablo kenkuana a “ti panangwatwat iti bagi [kas iti gymnast] bassit ti magunggona,” iti kasta binigbigna a dagiti makabannog a gymnastiko nga arsisio nga ar-aramiden dagiti Griego addaanda kadagiti gunggona. “Ngem,” dagus nga innayon ni Pablo, “ti nadiosan a debosion mangted ti gunggona iti isuamin, ta adda kari iti biag nga agdama ken iti mapasungad.”—1 Timoteo 4:8; kitaenyo ti The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures.

Umiso a Lugar iti Arsisio

Gapuna ipamatmat ti Kasuratan a ti panangwatwat ti bagi mabalin nga addaan iti umiso a lugar iti ar-aramid ti tao. Kaskasdi, masapul ti kinatimbeng, ti kinarasonable. “Ti kinarasonableyo maipanayag koma kadagiti isuamin a tattao,” insurat ni Pablo. (Filipos 4:5) Anian a nagrigat, nupay kasta, ti panangsapul itoy a kinatimbeng!

Dagiti immuna a Griego ipangpangrunada dagiti ay-ayam, ket dagiti Romano ipabuyada dagiti kita iti ay-ayam a mangdangran kadagiti makipaset agraman dagidiay agragsak a mangbuya kadagiti pannakasugsugat. Iti kasumbangirna, dadduma iti nagan ti relihion lapdanda ken paritanda pay dagiti ay-ayam. Napaliiw ti The New Encyclopædia Britannica: “Ti purpuro a kababalin iti maika-17 a siglo pinabassitna ti ragragsak kadagiti ay-ayam idiay Europa ken America.”

Ti panagay-ayam nabiit pay a napadasanna ti panagsubli a nalabit awan pay kapadana iti historia. “Sumaganad iti panniempo,” kuna ti The World Book Encyclopedia, “dagiti tattao nalabit ad-adda a saritaenda ti panagay-ayam ngem ti aniaman a sabali a topiko.” Dagiti ay-ayam maaw-awaganda pay “opium iti kaaduan.”

Aniada dagiti dadduma a parikut a pinataud ti kasta a panagregget iti panagay-ayam? Agsagsagabakayo kadi wenno ti pamiliayo iti aniaman a dakes nga epekto a resulta iti panagregget iti panagay-ayam? Kasano a masalimetmetanyo dagiti panagay-ayam iti umiso a lugarda?