Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Didak Ikankano Dagiti Dadakkelko?

“No dumawatak iti uray lima laeng a minuto iti tiempo ni nanangko,” insennaay ti maysa a tin-edyer a babai, “isut’ kanayon nga okupado.”

NI CHRISTINA ket 16 años—wayas ken masikog. Nupay pagbabawyanna ti inaramidna, nasakit met ti nakemna. “Pulos a di inkankano ni nanangko ti nangilawlawag kadagitoy a banag kaniak,” insangitna. “Basta awan a pulos ti tiempona a naginteres iti inar-aramidko.”

Kasta kadi ti riknayo no dadduma—a basta didakay ikankano dagiti nagannakyo? Dikay koma nagtignay a kas iti panagtignay ni Christina. Ken pagaammoyo a ti kaadda dagiti naliway a nagannak ket saan a rason iti panagaramidyo iti dakes. Uray pay kasta, mabalin a nasakit ti nakemyo no baybay-andakayo. Nupay no agmatmataengankayon, mabalin a mariknayo pay laeng a kasapulanyo unay ti ayat ken pannaranay dagiti nagannakyo. Mariknayo a nabaybay-ankayo no didakay ikankano dagiti nagannakyo. “No dumawatak iti uray lima laeng a minuto iti tiempo ni nanangko,” insennaay ti maysa a tin-edyer a babai, “isut’ kanayon nga okupado.”

Awan duadua, ngarud, a sigun iti maysa a surbey, 25 porsiento kadagiti agtutubo “mariknada a saan nga umdas ti tiempo a pannakikaduada kadagiti dadakkelda.” Kinuna ti maysa nga agtutubo: “Tartarigagayak a nasingsingedak pay koma kadagiti dadakkelko ken sipupudno a makisarita kadakuada maipapan iti rikriknak.” Nupay no agkadkadua dagiti agtutubo ken dagiti nagannak, mabalin nga agaddayo ti emosionda. Mabalin nga awan ti napateg a komunikasion.

No Apay a Kasla Didaka Ikankano

Panunotenyo laengen: Nagurayka iti nagmalem tapno makisaritaka ken nanangmo maipapan iti maysa a parikut. Ngem inton makasangpet manipud iti trabaho, itugawnan ket ipamaysanan ti dumngeg iti damdamag ti rabii iti TV. No padasem ti makisarita kenkuana, isut’ makarurod, “Dika aya makita nga agin-inanaak?”

Awan panangipategna, di naayat a naganak? Saan, mammano a gagaraen a baybay-an dagiti nagannak ti annakda. Ngem agbibiagtayo iti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” (2 Timoteo 3:1-3) Ket dagiti dadakkelyo marigrigatanda nga ad-adda pay ngem idi. Mabalin a mabambannogda unay, naupay, wenno napaksuyan ta basta awan bilegda a mangbusbos iti nakapatpateg a tiempo kadakayo. Mabalin nga ad-adda nga agpayso daytoy no makipagnanaedkayo iti agsolsolo a naganak a pamilia. Gapuna malaksid no adda reklamoyo, mabalin nga ipagarupda a nasayaat ti isuamin kadakayo.

Mabalin met nga okupado dagiti nagannak kadagiti dadduma a pakaseknan. No ni tatangyo ket maysa nga aktibo a Kristiano, mabalin nga addaan iti nadagsen a rebbengen iti kongregasion. (Idiligyo iti 2 Corinto 11:28, 29.) Ken nupay mammano a saritaenna ti maipapan iti dayta, mabalin a marigatan ni nanangyo maipapan kadagiti kumarkaro a parikutna iti salun-at. Adda kadi kakabsatyo a lallaki ken babbai? Ngarud mabalin nga okupado met dagiti nagannakyo a mangay-aywan kadagiti kasapulanda.

Aminentayon, dadduma kadagiti nagannak ti makidangdangadang kadagiti serioso a parikut kas iti alkoholismo ket dida maaywanan dagiti kasapulan dagiti annakda. Ngem dadduma mabalin a basta dida ammo no kasano nga ipakita ti panangipateg kadagiti annakda. Ta, dagiti annak masursuroda ti ayat kadagiti nagannakda. (Idiligyo ti 1 Juan 4:19.) Ken nalabit dagiti nagannakyo ket pinadakkel dagiti nagannak a mabalin a di nangikankano kadakuada.

Kalpasanna adda met dagiti kultura a pudno a dida ikankano dagiti kasapulan dagiti agtutubo. Kadagiti dadduma a paset ti Africa, idiktar ti kaugalian a bayat ti pannangan, saan nga aggigiddan a mangan dagiti amma, inna, ken annak. Ania ti epektona? Malagip ni Collin, maysa a 14-años nga Africano nga agtutubo: “Narigat a marikna ti kinasinged kadagiti dadakkelko. Mariknak nga agsolsoloak a mangikagkagumaan nga agbibiag.”

Dagiti Pagdaksan a Liklikan

Aniaman ti rason ti kasla panangbaybay-a dagiti nagannakyo, kaskasdi a nasakit pay laeng ti nakemyo. Dadduma nga agtutubo agtignayda babaen ti di pannakitunos wenno agsukirda. Dadduma ikeddengda a ti iyaalsa isu ti kakaisuna a pamay-an a mangawis iti panangasikaso iti kasasaadda. Ngem kas ken Christina, a nadakamat iti pangrugian, masansan a dagiti managalsa nga agtutubo ad-adda laeng a dangranda ti bagbagida iti kasta a pamay-an. Mamakdaar ti Proverbio 1:32: “Ti pannakapasanud dagiti nanengneng papatayennanto ida.”

Iti kasumbangirna, bassit met ti maaramidan ti basta di panangikankano iti kasasaad—nangnangruna no dayta pataudenna ti sakit ti nakemyo. Imtuoden ti Proverbio 24:10, “Agkapuyka aya iti panawen ti riribuk?” No kasta, “nakapsutka.” Nakarkaro pay dagiti sakit ti nakem ken kas ti kasaem dagiti pisikal a sugat. (Proverbio 18:14) Ket no mapalubosanda a lumanlan, agtultuloydanto a mangipaay iti nasaem a rikna iti kinanataengan. Usigenyo ti maysa nga agtutubo a lalaki a managan Johan. “Idi dumakdakkelak pay laeng,” malagip ni Johan, “diak pulos makadua ti alkoholiko nga amak no isut’ kasapulak unay.” Innayonna pay: “Naipamaysa iti kasta unay iti bukodna a parparikut ta dinak pay maasikaso.” Kas maysa a nataengan, nagsagaba ni Johan iti napaut a panagliday ken rikna iti pannakabasol.

Babaen iti tulong ti dadduma a naimbag a gagayyem, nabaelan ni Johan nga imbangon ti panagraemna iti bagina met laeng. Nupay kasta, ti kapadasanna ipaganetgetna ti kinapateg iti panangpadas a mangsapul kadagiti pamay-an tapno mapagballigian ti kasasaad a sangsanguenyo idiay pagtaengan.

Sukayenyo ti Panangipategda Kadakayo

Ipapantayon a mammano a rugian ni Tatang wenno Nanangyo ti pannakisarita kadakayo. Mabalinyo nga ipatingga ti kinaulimek babaen ti panangipakita iti panangipateg kadakuada. (Mateo 7:12; Filipos 2:4) Agboluntariokayo a mangkuyog kadakuada no adda mapanda gatangen. Damagenyo no adda maitulongyo, nalabit babaen ti panangisagana iti taraon wenno babaen ti panagdalus. Inton agangay mabalinyon nga iraman dagiti pakaseknanyo, kas iti no ania ti mapaspasamak idiay eskuelaan.

Nupay kasta, no dadduma mabalin nga adda dagiti serioso a parikut a masapul a pagsasaritaan. Di nasayaat ti iyaadaniyo ken Tatangyo no isut’ nakaidda iti sofa nga agin-inana kalpasan ti makabannog a panagtrabaho iti aldaw. Padasenyo ti mangsapul iti “umiso a tiempo”—inton isut’ nakainanan ken naragsak—a makisarita kadagiti bambanag. (Proverbio 15:23) Mabalin nga ad-addanto nga asikasuenna dagiti parikutyo.

Nupay kasta, no ngay di ikankano dagiti nagannakyo ti kasayaatanen a panangikagumaanyo?a Palagipannatayo ti Proverbio 15:22 a “no awan ti balakad dagiti gandat mawasda.” Wen, mabalin a kasapulan nga ibagayo kadagiti dadakkelyo (iti naasi ken nataktika a pamay-an, siempre) a mariknayo a didakay ikankano ket mariknayo a nasakit ti nakemyo ken di maay-ayat. Mabalin a kayatyo laeng ti makomendaran sagpaminsan, wenno kayatyo koma ti matulongan iti homeworkyo.

Nalabit masdaawto dagiti nagannakyo a makaammo a kastoy ti riknayo. Mabalin a dagdagus nga ipanamnamada ti ayatda ken nalabit agpakawan pay ta biddut ti panangipapanda. Masansan a pudno nga ikagumaanto dagiti nagannak ti agbalbaliw apaman a maipakaammo kadakuada ti parikut.

Iti kasumbangirna, nalabit ti pannakisaritayo ipalgaknanto nga adda di umiso a pannakaawat iti biangyo. Mabalin a dikay laeng nadlaw dagiti nadumaduma a pamay-an a panangipakitada iti panangipateg kadakayo. Aniaman ti kasasaad, ti panangisarita kadagiti bambanag ket maysa a napateg nga addang iti panangpasayaat kadagiti bambanag idiay pagtaengan.

Panangiremedio iti Naliday a Kasasaad

Ania ngay no didakay pay laeng ikankano dagiti nagannakyo? Gagangay, daytoy ket makapaupay. Nupay kasta, addada dadduma a pamay-an a mabalinyo nga aramiden.

Kas pangarigan, padasenyo ti mangbiruk ti maysa—nalabit maysa a natataengan ngem dakayo—a mabalin a makatulong kadakayo a mangiremedio iti naliday a kasasaad gapu iti di panangikankano dagiti nagannakyo. Kas kunaen ti Proverbio, adda gayyem [a tumulong] “a naiyanak nga agpaay iti pakarigatan.” (Proverbio 17:17) Birukenyo dayta a kita iti gayyem. Ngem masapul a napilikayo maipapan iti awatenyo a balakad, a siguraduenyo a dayta ti kasayaatan a pagimbaganyo ken maitunos iti Sao ti Dios.

Ti sabali pay a gubuayan ti tulong ken pannaranay isu ti lokal a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova. Sadiay makasarakkayo iti naespirituan a kakabsat a lallaki ken babbai, amma ken inna nga adda pudno a panangipategda kadakayo ken tulongandakayo a rumang-ay iti naespirituan ken iti emosional. (Marcos 10:30) Ni Collin, ti Africano nga agtutubo a nadakamat a nasaksakbay, nasarakanna dagita a gagayyem. Gaput’ nariknana a masapulna ti pannakaiwanwan, rinugianna ti tumabuno kadagiti gimong dagiti Saksi ni Jehova. Di nagbayag ginayyem dagiti miembro ti kongregasion a nangiparikna kenkuana nga isut’ maay-ayat ken matarigagayan. Idi agangay dagiti nagannak ken kakabsatna nangrugida met a timmabuno kadagiti Nakristianuan a gimong.

Ad-adda a pudno a maseknan dagiti dadakkelyo kadakayo ngem kasapulan laeng a maammuanda dagiti kasapulanyo. Ibagayo ken ipakaammoyo no ania dagidiay kasapulanyo! Ammoyo kadi? Mabalin a maammuanyonto pay nga ad-adda nga ipatpategdakayo ngem ti ipagarupyo.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Nakaro ti rigat ken bannog dagiti nagannak itattta ta didan mataming dagiti parikut ti annakda