Kaadda ti Annak​—Pagsayaatan Wenno Pagdaksan?

TI ISYU ti panagplano ti pamilia ket mainaig unay iti panagadu ti populasion. Iti dagup a pakasaritaan ti sangatauan, nabannayat ti iyaadu ti populasion; dagiti matay gistay kapada ti bilang dagiti maiyanak. Kamaudiananna, idi agarup 1830, ti populasion ti lubong nadanonna ti maysa a bilion.

Idi agangay, natakuatan dagiti medikal ken nasientipikuan a pagsayaatan, a nagbanag iti basbassit nga ipapatay gaput’ sakit, nangruna dagiti sakit ti ubbing. Idi agarup 1930, ti populasion ti lubong nadanonna ti dua a bilion. Idi 1960, maysa a bilion pay ti nainayon. Idi 1975, maysa a bilion manen ti nainayon. Idi 1987, ti populasion ti lubong nadanonnan ti lima a bilion.

No anagen ti kasaaad, umad-adu ti bilang ti tao ditoy Daga iti agarup 170 iti kada minuto. Kaipapanan dayta ti 250,000 iti kada aldaw, umdasen [nga agtaeng] iti maysa a kalalainganna a siudad. Kaipapananna met nga iti kada tawen, umadu ti populasion iti nasurok a 90 a milion, a mamitlot’ kaaduna ngem iti populasion ti Canada wenno Mexico. Nasurok a 90 a porsiento iti daytoy a panagadu ti mapaspasamak kadagiti napanglaw a pagilian, a pagnanaedan ti 75 a porsiento iti populasion ti lubong.

Dagiti Maseknan a Gobierno

Ngem apay a pagreggetan unay dagiti gobierno a kedngan ti panagadu ti populasion babaen iti panagplano ti pamilia? Ni Dr. Babs Sagoe, Opisial ti Nasional a Programa ti Nigeria agpaay iti Population Fund ti NU, sungbatanna daytoy a saludsod babaen iti simple nga ilustrasion, [ngem] iballaagna, a mamagbalin a simple iti narikut ken pagsususikan a kasasaad. Ilawlawagna:

‘Ipapantayon nga adda mannalon nga agtagikua iti 4 nga ektaria a daga. No sangapulot’ annakna ken padapadat’ panangbingayna iti dayta, tunggal anak ti maaddaan iti agarup guddua iti tunggal ektaria. No sag-sasangapulo ti annakda ken bingayenda met ti tawidda, tunggal annakda ti maaddaan laeng iti 0.04 ti ektaria. Nalawag, saandanto a kas iti kabaknang ni apongda, nga addaan 4 nga ektaria a daga.’

Itampok daytoy nga ilustrasion ti pakainaigan ti panagadu ti populasion iti daga nga addaan nakedngan a kinabaknang. Bayat ti iyaadu ti populasion, adu a napanglaw a pagilian ti mangikagkagumaan a mangtaming iti agdama a bilang ti populasion. Usigenyo ti dadduma kadagiti parikut.

Kinabaknang. Bayat ti iyaadu ti tattao, ad-adu ti makasapul kadagiti kabakiran, daga, talon, ken nadalus a danum. Ti resulta? Isennaay ti magasin a Populi: “Dagiti napanglaw a pagilian . . . masansan a mapilitda a mangrarit iti kinabaknang ti pagilianda a pagpannurayan ti masanguanan nga irarang-ayda.”

“Infrastructure.” No umadu ti tao, marigatan dagiti gobierno a mangipaay iti umdas a pagtaengan, eskuelaan, pasilidad agpaay iti kinadalus, kalsada, ken serbisio agpaay iti salun-at. Gapu ta madagdagsenandan iti adu unay nga utang ken mapukpukawen a kinabaknangda, marigatan unay dagiti napanglaw a pagilian nga aywanan ti kasapulan ti agdama a populasionda, malaksid pay kadagiti kangrunaan [a parikut ti pagilianda].

Panggedan. Kuna ti publikasion ti Population Fund ti NU a Population and the Environment: The Challenges Ahead nga iti adu a napanglaw a pagilian, 40 a porsiento kadagiti makabael nga agtrabaho ti awan mapagtrabahuanda. Iti amin a napanglaw a pagilian, nasurok a guddua ti maysa a bilion ti awan panggedan wenno masnup a mapanggedanda, gistay kapada ti bilang ti amin a makabael nga agtrabaho kadagiti nabaknang a pagilian.

Tapno malapdan ti iyaadu pay dagitoy a bilang, masapul a mangparnuay dagiti napanglaw a pagilian iti nasurok a 30 a milion a kabbaro a pagtrabahuan iti tunggal tawen. Dagiti agkasapulan kadagitoy a pagtrabahuan ket sibibiagda ita​—isuda dagiti ubbing pay laeng. Patien dagiti eksperto a mabalin nga ituggod ti nasaknap a kinaawan panggedan ti panagdadangadang, kumarkaro a kinapanglaw, ken ad-adda pay a panangrarit iti kinabaknang ti daga.

Di ngarud pakasdaawan nga umad-adu kadagiti napanglaw a pagilian ti mangiparparegta iti panagplano ti pamilia. Iti panangikomentona iti adda a mapasungad, kinuna ti maysa nga editorial ti Lancet, magasin ti medisina ti Britania: “Paaduen ti iyaadu [dagiti tao] kadagiti napanglaw a pagilian ti lubong ti tamingenda, ad-adu ngem iti kabaelanda. . . . Minilion ti agbiagto a di-nakaadal, awanan panggedan, nakurapay ti taengda ken awanan man la iti kalalainganna a pannakaaywan ti salun-at, serbisio agpaay iti kinadalus, ket ti di malapdan a panagadu ti populasion ti kangrunaan a gapu dagiti naibinsabinsa a parikut.”

Dagiti Maseknan a Pamilia

Napateg ti panangikeddeng kadagiti kalat ken panangipasdek kadagiti programa iti panagplano ti pamilia iti intero a pagilian; ngem nasken met a banag ti panangkumbinsir kadagiti tattao. Iti adu a kagimongan, napigsa pay laeng ti impluensia ti kadawyan a kapanunotan a nasayaat no dakkel ti pamiliam. Kas pangarigan, kinuna ti maysa nga ina a taga Nigeria iti pammaregta ti gobierno a kednganda ti bilang dagiti maiyanak: “Siak ti buridek kadagiti 26 nga annak ni tatangko. Amin a manong ken manangko, addaan promedio a walo inggat’ 12 nga annak. Siakto ngarud kadi ti kabassitan iti annak?”

Nupay kasta, saanen a gagangay ti kasta a panangmatmat, uray idiay Nigeria, a ti kadawyan a babai mangipasngay iti innem nga annak. Gapu iti ingingina dagiti gagatangen, minilion a tattao ti marigrigatan unay a mangtaraon ken mangkawes kadagiti pamiliada. Nakasursuron ti adu manipud iti bukodda a kapadasan iti kinapudno ti pagsasao a Yoruba nga: “Ọmọ bẹẹrẹ, òṣì bẹẹrẹ” (ti adu nga annak, ad-adda a mangpakurapay).

Matarusan ti adu a pagassawaan dagiti gunggona ti panagplano ti pamilia, ngem dida latta alagaden dayta. Ti resultana? Kinuna ti The State of the World’s Children 1992, nga impablaak ti United Nations Children’s Fund, a mapattapatta a 1 iti tunggal 3 a panagsikog kadagiti napanglaw a pagilian bayat ti tawen ti saan laeng a di-naplano no di ket di pay kinayat.

Mangispal-Biag ti Panagplano iti Pamilia

Malaksid kadagiti pakarigatan iti ekonomia, ti kangrunaan a gapu a kasapulan ti panagplano ti pamilia isut’ salun-at ti ina ken ti annakna. “Maysa a sugal ti panagsikog ket pannakidangadang iti biag-ken-ipapatay ti panagpasngay,” kuna ti maysa a replan idiay Laud nga Africa. Iti kada tawen kadagiti napanglaw a pagilian, kagudduat’ maysa a milion a babbai ti matay bayat ti panagsikogda wenno panagpasngay, maysa a milion nga ubbing ti maulila iti ina, ket kanayonan pay a lima inggat’ pito a milion a babbai ti mabalda wenno madangran gapu kadagiti mainaig-panagpasngay a pannakadangran ti salun-at.

Saan met ketdi nga amin a babbai kadagiti napanglaw a pagilian ti agpegpeggad iti kasta a kasasaad. Kas ipakita ti naikuyog a kahon, dagiti kangrunaan nga agpegpeggad isu dagidiay agpasngay ti adu iti nasapa unay, assitgan, wenno naladaw unayen. Pattapattaen dagiti padamag ti NU a malapdan ti panagplano ti pamilia ti kakapat inggat’ kakatlo iti ipapatay dagiti inna bayat ti panagsikog wenno panagpasngayda agraman pannakadangran ti minilion kadakuada.

Ngem saan aya a ti panangispal iti minilion ti ad-adda laeng a mangpaadu iti populasion? Nakaskasdaaw ta ti sungbat ti adu nga eksperto ket saan. “Maipagarup idi,” kuna ti Human Development Report ti 1991, “a, no adut’ agbiag nga ubbing, ad-adda a kumaro dagiti parikut iti populasion. Ngem sungani dayta. Bumaba ti bilang dagiti maiyanak no makasiguro dagiti nagannak a dagiti annakdat’ agbiag.”

Nupay kasta, minilion a babbai, nangruna kadagiti napanglaw a kagimongan ti agtultuloy a masansan ti panagpasngayda. Apay? Gapu ta namnamaen dayta ti kagimonganda, agsipud ta no adut’ maiyanakda ipasigurona nga ad-adut’ agbiag, ken gaput’ dida pannakaammo wenno magundawayan dagiti programa iti panagplano ti pamilia.

Ngem, sabalit’ panangmatmat ti adu a babbai nga aduan annak. Ibilangda a tunggal anak ket parabur ti Dios.

[Kahon iti panid 6]

Napeggad Unay a Panagsikog Kadagiti Napanglaw a Pagilian

Nasapa Unay: Ti peggad a matay bayat ti panagsikog ken panagpasngay dagiti babbai nga agtawen ti 15 inggat’ 19 ket tallo a daras a nangatngato ngem kadagiti agtawen iti 20 inggat’ 24. Dagiti ipasngay dagiti agtutubo ti ad-adda a matay, maipasngay a di-nadanonan, wenno maipasngay a nalag-an unay.

Assitgan: Apektaran unay ti baet ti tunggal panagpasngay ti biag ti ubing. Dakdakkel iti 66 a porsiento ti peggad a matay bayat ti kinamaladaga ti maiyanak a kurang iti dua tawen ti baetna ngem iti immuna. No agbiag man dagitoy, dakdakkel ti posibilidad a matiltilda. Agarup 1 iti tunggal 5 a matay a maladaga ti malapdan babaen ti umno a baet ti panagpasngay. Basbassit ti peggad no tallo wenno nasursurok pay a tawen ti baet ti panagpasngay.

Adu Unay: Ti panangipasngay iti nasursurok ngem uppat paaduenna ti peggad ti panagsikog ken panagpasngay, nangruna no dagiti immuna a naiyanak saan a dua a tawen wenno nasursurok pay ti baetda. Kalpasan ti uppat a panagsikog, ad-adda a maisarang dagiti inna iti anemia wenno panagpadara, ket dagiti annakdat’ agpeggad a maiyanak nga addaan depekto.

Naladaw Unayen: Dagiti babbai nga agtawen iti nasursurok ngem 35 ket lima a daras nga agpeggad a matay ngem dagiti agtawen iti 20 aginggat’ 24. Dagiti ipasngay dagiti nataengan dakdakkel ti posibilidad a matayda.

Dagiti Gubuayan: World Health Organization, Children’s Fund ti NU, ken ti Population Fund ti NU.