Dagiti Panangmatmatko kas Historiador ti Militar
Agosto 25, 1944 ti petsa. Ti lugar: Paris, Francia. Bayat ti ilalasat ti jeepmi iti nalawa a kalsada a nanaganan Champs Élysées, namin-adu a dimsaagkami iti jeep tapno aglinged kadagiti ruangan bayat a sumayag iti kalsada dagiti bala dagiti pumalpaltog a Nazi.
DAYTA nga aldaw nangrugi ti pannakawayawaya ti Paris kadagiti tropa ni Hitler bayat ti Gubat Sangalubongan II, ket maysaak kadagiti immuna nga Americano a simrek iti siudad. Naguurnong kadagiti kalsada dagiti bunggoy dagiti naragsak a Pranses a lallaki ken babbai a mangabrasa kadakami kas manangwayawaya. Naturogkami iti maysa a komportable a hotel a sipapartak a pinanawan dagiti nangato nga opisial nga Aleman iti dayta nga agsapa.
Addaak idiay Europa kas miembro ti timpuyog dagiti historikal a mannakigubat a mangirekrekord kadagiti panangraut ti Third Army ti E.U., iti sidong ti panangidaulo ni Heneral George S. Patton, Jr.
Salsaludsod a Pinataud ti Gubat
Sumagmamano nga aldaw sakbay ti iseserrekmi idiay Paris, nagbiahekami kadagiti akikid a dalan a nabiit pay a nadalusan manipud kadagiti napuoran a dadakkel a lugan a pakigubat ti Alemania. Nagsardengkam iti apagbiit iti maysa a kuta idiay kakaykayuan a nabiit pay laeng a rinaut dagiti buyot ti E.U. Nakawalang dagiti bangkay dagiti soldado nga Aleman, nakarukub ken natatek iti bala. Naikur-it kadagiti hebilia ti sinturonda ti inskripsion a “Ti Dios Adda Kadakami.” Ngem iti asideg a pader, inkur-it ti maysa a soldado nga Aleman ti kiddaw nga, “Apo Hitler, tulongannakami!”
Diak pulos malipatan dagidiay a dua a balikas. Iti sabali a bangir, kinuna ti rehimen a Nazi nga adda ti Dios kadakuada, ngem iti sabali a bangir, agkidkiddaw ti maysa a soldado iti pannakaispal manipud iti agturay a ni Hitler. Naamirisko a saan laeng a dagiti Aleman ti addaan iti daytoy a nagsimparat a kapanunotan. Daytat’ kapanunotan ti agsinnumbangir a dasig iti daytoy nakaro a dangadang. Isu nga inutobko, ‘Adda kadi dasdasigan ti Dios kadagiti panaggugubat? Asinot’ dasdasigan ti Dios?’
Gubgubat ken Partaan ti Gubat
Naiyanakak idiay Butte, Montana, idi 1917, ti tawen a nakipaset ti America iti umuna a gubat sangalubongan. Kalpasan ti panagraduarko iti maysa a pribado nga akademia idi 1936, nagadalak idiay Stanford University idiay California. Ngem, naamirisko a makauma dagiti kurso agpaay kadagiti adda iti umuna a tawen ngem kadagidi madama a nariribuk a paspasamak iti intero a lubong. Rinaut ti Japan ti China, pinarmek ni Mussolini ti Ethiopia, ket kangitingitan idi ti Guerra Sibil ti España. Iti dayta a gubat, madama idi a subsubuken dagiti Nazi, Fascista, ken Komunista dagiti armas ken estratehiada kas panagsagana para iti Gubat Sangalubongan II, bayat a ti Liga de Naciones ket nagulimek laeng.
Kalpasan ti dua a semestre, nagsardengak iti panagadalko iti kolehio, a pinilik, babaen ti iyaanamong ni tatangko, nga usaren ti nabatbati a kuarta a nairanta iti panagadalko tapno pagbiahek idiay Europa ken Africa. Binallasiwko ti Atlantic idi otonio ti 1938 iti maysa nga Aleman a barko, ti Deutschland, ket nakidebdebateak kadagiti pasahero nga agtutubo nga opisial ti Alemania maipapan iti limitado a bileg ti turay ni Hitler ti Alemania maibusor iti turay ti Britania ken Francia. Idiay Paris, pagsasaritaan dagiti tao ti kaudian a pammutbuteng, pagtangsit, ken karkari ni Hitler bayat a nagtultuloy latta ti kadawyan a wagas ti panagbiag. Bayat ti isasarungkarko idiay Tangier, sadi Africa, masansan a mangngegak dagiti kanalbuong ti panagbabakal idiay dinadael ti guerra sibil nga España, iti ballasiw laeng ti Strait of Gibraltar.
Idi nagawidak idiay Estados Unidos idi 1939, addada pagam-amkak maipapan iti panawentayo. Kalpasan a rinaut dagiti Hapones ti Pearl Harbor idi Disiembre 1941, a nangitapog iti Estados Unidos iti Gubat Sangalubongan II, simrekak iti Army Transport Service kas maysa a sibilian [nga empleadona]. Idi 1942, bayat ti kaaddak idiay Alaska, nakaawatak iti bilin manipud ti draft board ti E.U.
Panagturong Idiay British Isles
Kalpasan ti panagawidko, maysaak a napili nga agserbi iti armada ken naidestinoak idiay Estados Unidos iti makatawen. Kalpasanna, naiyakarak idiay Inglatera. Pinanawan ti convoy-mi ti Makindaya a Kosta ti Estados Unidos idi primavera ti 1944. Napasamak ti umuna a kapadasak iti gubat idiay North Atlantic idi pinalned ti maysa a submarino ti Alemania ti barko a sumarsaruno kadakami. Nasinasina ti convoy-mi, ket impamusposan lattan ti tunggal barko ti makadanon idiay Liverpool.
Bayat ti kaaddada iti maysa a depot idiay Inglatera nga agur-uray iti pakaibaonanda, naummong dagiti tropa tapno denggen ti palawag ti maysa a chaplain ti armada. Nariribukanak iti panangsugsog dagiti chaplain kadagiti lallaki tapno makidangadang kadagiti karelihionanda iti dasig dagiti kabusor, ngem kanayon nga ibagbagada a tultulongan ti Dios ti dasigda iti dangadang. Nalawag nga awan tulong ti Dios iti agsinnumbangir a dasig.
Idi primavera ti 1944, simmangbay idiay British Isles ti adu a soldado ken kagawaan [a pakigubat] ti America ken Britania. Ni Heneral Patton (baba), a mabigbigbig kadagiti makaseggar a taktikana maibusor kadagiti estratehia ti Sicily ken Amianan nga Africa ket nagbitla kadagiti makakumbinsir a palawag a nangipaawat kadagiti tropa iti panggep ti kaaddada sadiay—tapno papatayen, no mabalbalin, ti amin a kabusor babaen iti aniaman nga armas agingga a magun-od[da] ti balligi. Ni Patton ket aglanglanga kas moderno a gladiador: natayag, nakaarmas ken nakahelmet, ken sinanakman a nakauniporme—gumilap-gilap ti unipormena kadagiti kas-bituen a dekorasion a mangipabigbig iti saadna ken pammadayaw a nagun-odanna. Naturay, dakes ti panagsasaona, ken relihiuso met—agkararag sakbay a makibakal.
Iti “Kararag Dagiti Soldado” idi Enero 1, 1944, inyararaw ni Patton: “Dios dagiti Ammami, a kanayon a mamagballigi kadakami iti takdang man ken baybay, pangngaasiyo ta itultuloydakam nga iwanwan iti daytoy kadakkelan a pakirangetanmi. . . . Ipaaymo kadakami ti balligi, Apo.”
Pannakaraut ti Europa
Idi Hunio 6, 1944, binallasiw dagiti Aliado a puersa ti English Channel iti kadakkelan pay laeng nga armada a naimatangan ti lubong, a simmangladda iti kosta ti Normandy a nalaka a masirpatan ti mangraut a militaria ti Alemania. Saan pay laeng a nasupit ti kosta idi simmanglad ti Third Army [a nakaitimpuyogak] 30 nga aldaw kalpasanna. Pinalabasmi ti rabii kadagiti trensera bayat ti panangbomba dagiti eroplano ti Alemania iti disso.
Idi Hulio 25, immunan a pimmanaw ti Aliado a puersa, ket makalawas kalpasanna, nagrubbuat ti Third Army a nagpa-Britanny Peninsula. Idi agangay, nagpadayakami nga agturong kadagiti agsansanuden a puersa ti Alemania idiay Seine River nga asideg ti Paris. Idi Setiembre, nakadanonen iti makintengnga a paset ti makindaya a Francia dagiti tangke ken tropa ni Patton, kalpasan ti maysa kadagiti kababalliggian a kampania ti militar iti moderno a historia. Siraragsak a nariknami nga asidegen ti panagngudo ti gubat.
Ngem napukaw ti aniaman a pangnamnamaan idi a ti kaaduan a suplay ken tropa ket kellaat a naipan iti puersa ni Field Marshal Montgomery ti Britania idiay makin-amianan a paset ti pagbabakalan. Naikabil sadiay ti adu a pangraut kadagiti puersa ti Alemania idiay Holland. Ngem napasamak ti didigra idi a di napakpakadaan a nagdisso ti maysa nga eroplano ti Aliado a puersa iti tengnga ti napnuan armas a tropa ti Alemania ket nakemmeg. Naalikubkuban metten dagiti nabatbati nga eroplano ti Aliado a puersa, [isu a] napaay ti panangraut.
Ti “Battle of the Bulge”
Ginundawayan ni Hitler ken dagiti heneralna a baliwan ti grupoda, ket nangayabda kadagiti kanayonan a soldado ken sililimed a nangikabilda iti adu a tangke iti asideg ti yan ti bassit a puersa ti E.U. Ti panangraut dagiti Nazi, a naawagan ti “Battle of the Bulge”, nangrugi idi rabii ti Disiembre 16 kabayatan ti napuskol nga angep. Panggepda ti mangibaon iti nasinasina a puersa ti Alemania agingga iti North Sea, a mamagsisina iti Aliado nga armada ken sakupen ti puerto ti kangrunaan a suplayda.
Rinebba ti adu a tangke ti Alemania ti sarikedked ti puerto ket di nagbayag inalikubkobdan ti puersa ti America idiay Bastogne. Dagus a binaliwan ti Third Army iti sidong ni Heneral Patton ti direksionna, ket kalpasan ti naunday a pangmartsami, nakagtengkam met laengen tapno agsagana iti nabileg a panangraut maibusor kadagiti tangke ti Alemania. Ngem gapu iti napuskol nga angep ken tudo a nagpaut iti gistay makalawas, dimi nausar dagiti pakigubat nga eroplanomi.
Ti Kararag ni Patton
Idi Disiembre 22, adda napasamak a nangriribuk iti espiritualidadko. Lawlawas kasakbayanna, impaisagana ni Heneral Patton iti kangrunaan a chaplain-na ti maysa a naisurat a kararag a mausarto idiay yan ti sarikedked ti Alemania (Siegfried line) a naintar iti lauden ti Rhine River. Iti sumagmamano nga oras, impaibunongen ni Patton ti agarup 350,000 a kopia ti kararag, maysa iti kada soldado ti Third Army. Ipakpakaasi dayta iti Ama a “pasardengen[na] dagitoy napigsa a tudo” ken “paraburannakam iti nasayaat a panniempo agpaay iti pannakibakal” tapno “pagpatinggaenen [ti Armada ti E.U.] ti kinaulpit ken kinadakes dagiti kabusormi, ket mapaneknekan ti Kinahustisiam kadagiti tao ken nasion.”
Nakaskasdaaw ta iti dayta a rabii, kellaat a simmayaat ti panniempona ken nagtalinaed a kasta iti simmaganad a lima nga aldaw. Daytoy ti nangted gundaway kadagiti Aliado a mannakiranget ken manangbomba a sibibileg a rauten ti amin nga armada dagiti Nazi, a nangriribuk ken nangpapatay kadakuada. Kaipapanan daytoy ti panagpatingga iti maudi a makakellaat a panangraut ken panagballigi koma ni Hitler, ket nagsanud dagiti nawarawara a puersana.
Naragsakan unay ni Patton. “Nalabit masapul nga agpaiyimprentaak pay iti 100,000 kadagidiay a kararag,” kinunana. “Adda iti dasigtayo ti Apo, ket masapul a kanayon nga ipakaammotayo Kenkuana ti kasapulantayo.” Ngem inutobko, ‘Saan kadi a nasayaat latta ti panniempo idi Disiembre 23 naibunong man wenno saan ti [kopia ti] kararag?’ Inlawlawag ti weather bureau a nagbaliw ti naangep a panniempona gapu iti nalamiis nga angin manipud kadagiti tanap ti Russia.
Isusuko Dagiti Aleman ken ti Alemania Kalpasan ti Gubat
Dagiti panangraut ti Aliado [a puersa] idi primavera ti 1945, ti namagpatingga iti turay ni Hitler, ket idi Mayo 7, 1945 simmukoda. Addaak idi idiay Rhineland, maysa nga away ti Alemania, a sadiay ti nakaam-ammuak iti naimnas nga agbalinto a kapisi ti pusok, ni Lilly, maysa a napagtalaw manipud Belgium. Idi Nobiembre 1945, napatgan ti kiddawko nga umikkat iti armada ket nakitimpuyogak iti historikal a seksion, ti armada ti E.U. a mangsakup iti Alemania. Idi Disiembre, ti mayor ti Frankfurt ti nangkasar kadakam ken Lilly.
Adda mision ti historikal a seksion nga irekord ti pakasaritaan ti panangsakup. Inusarna ti natiliw a ginasut a heneral ti Alemania iti dayta. Nagtalinaedak idiay Alemania iti lima a tawen kas hepe a historiador. Idi agangay, immakarkami idiay Estados Unidos a kaduami ti dua nga annakmi a da Gary ken Lizette.
Kalpasan ti isasarungkar kadagiti nagannakko, nagadalak idiay University of Montana. Pagarupko a nagpatinggan ti pannakinaigko iti militar. Nupay kasta, idi primavera ti 1954, a nganngani awatekon ti maysa a master’s degree iti anthropology, pinakaammuandak dagiti dua kadagiti dati a katrabahuak maipapan iti bakante a saad ti direktor/kurador idiay Army Artillery ken Missile Center Museum ti E.U. idiay Oklahoma. Nagaplikarak ken naawatak, isu nga immakarkam [sadiay].
Dagiti Trabahok Idiay Museo ti Militar
Agtartrabahoak manen kas historiador ti militar. Naigamerak iti panagsirarak, panangbiruk kadagiti artifact, pannakipaset dagiti eksibit, panagdaliasat, panagpalawag, arkeolohikal a panagkabakab, ken pannakiraman kadagiti seremonia dagiti militar ken historiador. Inorganisarko ti maysa a grupo ti lallaki ken kabayo a sikakawes iti aruaten ti maysa a periodo ti panawen ti historia, a nakipaset iti parada ti inagurasion ti presidente idi 1973 idiay Washington, D.C. Nangipasdekak met iti maysa a lugar a pagipabuyaan kadagiti bandera, a mangipakaammo iti pakasaritaan ken dagiti tradision ti bandera ti pagilian ken dagiti bandera ti tunggal benneg ti militaria. Iti panaglabas ti tawtawen, napalawa ti museo ti artileria manipud iti dati a maysa a [bassit a] pasdek, a nagbalin kas ti kadakkelan a museo ti militar iti pagilian.
Kabayatanna, dumakdakkel dagiti annakmi. Kalpasan ti panagraduar ti barok a ni Gary iti high school, nariknana a kasla awan direksion ti biagna. Simrek iti Marine Corps ken nagserbi iti Gubat idiay Vietnam. Kalpasan ti dua a tawenna idiay ballasiw taaw, anian a yamanmi ta nakaawid pay laeng a sitatalged. Nabatad a mapaay dagiti gubat a mangtaginayon iti talna. Imbes ketdi, mabuybuyatayo a kanayon ti panaggugubat dagiti pagilian a kameng ti Naciones Unidas bayat a gudasen ti bisin ken sakit ti biag dagiti umilida.
Panagretiro ken Pannakapaay
Kamaudiananna, kalpasan ti 33 tawen a pannakipagtrabahok iti militar, inkeddengko nga agretiroakon. Nangangay ti komander-heneral ken tattaona iti espesial a seremonia agpaay ti panagretirok, ket improklamar ti gobernador ti estado ti Oklahoma ti Hulio 20, 1979 kas aldaw a pammadayaw iti naganko. Simmangpet dagiti pammadayaw a surat gapu kadagiti naitulongko iti tay-ak ti historia ti militaria ken dagiti museo.
Nakaragragsakak koman. Ngem iti pananglagipko iti napalabas, saanak a naragsak. Imbes nga ibutaktakko ti nakaam-amak a kinapudno ti gubat, impamaysa ti karerak ti pannakaitan-ok dayta, a nangipaganetget kadagiti tradision, dagiti uniporme ken medalia, dagiti armas ken estratehia, dagiti ritual ken seremonia, ken ti pammadayaw ken panangitan-ok. Kinuna pay ketdi ni Heneral Dwight D. Eisenhower, a nagbalin a maika-34 a presidente ti E.U.: “Ti kaipapanan ti gubat ket ipapatay, bisin, ken angol . . . Karimonko ti gubat. Awan risuten ti gubat.”
Nadamagko idi agangay a ti nanang ni Eisenhower ket maysa a Saksi ni Jehova—pammati a nakaallukoy metten kaniak gapu iti pannakiinnadal ni baketko iti Biblia kadagiti Saksi. Nabautisaran a Saksi idi 1979, innem a bulan sakbay ti panagretirok. Lallalo a simmingpet. Maragsakan ken magagaran unay a mangiranud ti naadalna nga uray ti barok ken ni Karin a baketna ti nakipagadalen iti Biblia ket makatawen kalpasanna, nagbalinda met a bautisado a Saksi.
Nupay kasta, managduaduaak idi. Kasla imposible a makibiangto a talaga ti Dios kadagiti aramid ti tao ken panungpalenna daytoy a lubong ket sukatanna iti baro, awanan-gubat a lubong. Kaskasdi, nakipagadalak met kadagiti Saksi, kangrunaanna tapno maammuak no adda natalged a pakaibatayan dagiti narelihiusuan a patpatienda. Babaen ti kapadasak ken kinabatidok iti panagsirarak, impapanko a nalakak laeng a masukalan dagiti kamali ken panagsisimparat dagiti patpatienda.
Baro a Wagas ti Biag
Ngem bayat a rumangrang-ay ti panagadalko, nabigbigko a nagbiddutak. Kimmupas ti panagduaduak bayat a nalawlawagan ti narelihiusuan a kinanengnengko. Maawatakon a pudno nga adda natalged a pakaibatayan tapno agtalek iti kari ti Dios a baro a lubong ti kinalinteg. (2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4) Ket anian a makapabang-ar a maammuan nga agraraira ita ti kinadakes ken panangilupitlupit iti sangatauan gapu ta ni Satanas, saan a ti Mannakabalin-Amin a Dios, ti agturay iti daytoy sistema ti bambanag! (Juan 14:30; 2 Corinto 4:4) Ngarud, awan dasdasigan ni Jehova a Dios kadagiti gubat ti nasnasion, kaskasdi isut’ maseknan kadagiti tao.—Juan 3:16.
Idi 1983, nabautisaranak iti kumbension dagiti Saksi ni Jehova idiay Billings, Montana, kas simbolo ti dedikasionko ken Jehova. Agserserbikam a dua ken Gary, a barok, kas panglakayen kadagiti kongregasion a nakaitimpuyoganmi. Agyamankam unay a dua ken Lilly ta ni Jehova, babaen ti Saona ken dagiti Saksina, ti nanglukat iti puspusomi kadagiti kinapudno ti Biblia tapno maawatanmi ti kaipapanan dagiti makadidigra a paspasamak a mangtanda iti daytoy a kaputotan. (Mateo 24:3-14; 1 Juan 2:17)—Kas insalaysay ni Gillett Griswold.
[Picture Credit Line iti panid 9]
Dagiti taga Paris agtatarayda bayat ti panagpaltog dagiti nakalemmeng a soldado nga Aleman, Agosto 1944 (Ladawan ti U.S. National Archives)
[Picture Credit Line iti panid 10]
Ladawan ti U.S. National Archives
[Ladawan iti panid 11]
Nadadael ken napuoran a dadakkel a lugan a pakigubat ti Alemania, Francia, 1944
[Credit Line]
U.S. Deparment of Defense
[Ladawan iti panid 12]
Kaduak ni baket ken ti balasitangmi idi 1947