Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Masapul nga Umakarkami?

Agawidkayo manipud eskuelaan a napnuan kadagiti plano para iti ngudo ti lawas​—agmalmalem idiay baybay, agay-ayam iti bola, agbasa iti naulimek a rabii. Ngem no sumangpeten ni Nanangyo manipud trabaho, madlawyo nga adda problemana. ‘Pinagpilinak itay ti kompania a pagtartrabahuak no kayatko ti paiyakar wenno maikkatak,’ kunana. ‘Nalabit nasaysayaat no umakartayo.’ Kellaat a maupaykayo.

NO UMAKAR man ti pamiliayo, saan la a dakayo ti kasta. Iti dadduma a nabaknang a pagilian, kadawyan laengen iti adu a pamilia ti umakar. Idiay Estados Unidos, kas pangarigan, pattapattaen ti Bureau of Census a mamin-12 nga umakarto ti kadawyan nga Americano iti unos ti panagbiagna. Ngamin, iti kada tawen, ag-12 milion nga agtutubo nga Americano ti masansan a makapadas kadagiti rigat ti iyaakar! Nupay kasta, mabalin a makaliwliwa bassit ti kasta a bilang, no ti pamiliayo ti umakaren. Nalabit masdaawkay unay iti kasta a mapasamak. ‘Apay a masapul nga umakarkami?’ mabalin a sileleddaang nga iyimtuodyo.

Dagiti Agkaraakar a Pamilia

Masansan nga awan unay ti pagpilian ti pamilia iti dayta a banag. Idi tiempo ti Biblia, napilitan nga agkamang ti pamilia ni Elimelec ken Noemi iti kabangibangda a daga ti Moab idi nasaplit ti Israel iti bisin. (Ruth 1:1, 2) Masarakan ti adu a nagannak nga addada met iti umasping a kasasaad. Kadagiti napanglaw a pagilian, ti bisin ken ti pannakabaybay-a ti aglawlaw ti nangpilit iti minilion nga umakar kadagiti napusek a siudad ken sentro a pakagun-odan iti tulong​—wenno iti dadduma pay a lugar. Kadagiti pagilian idiay Laud, ti ikakapuy ti ekonomia ti namagserra kadagiti adu a paktoria ken negosio. Awanen ti maapit kadagiti dati a nabunga a talon. Narigat ti agsapul iti panggedan. Gapuna, mabalin nga awan unayen ti pagpilian dagiti dadakkelyo no di ti iyaakar laengen iti narangrang-ay a lugar.

Ngem saan nga amin a pamilia ket umakar tapno maliklikan ti kinapanglaw. Ti pannakaingato ti saad iti panggedan, pannakaiyakar ti lugar a pagtrabahuan ti maysa a nagannak, panagsina ti agassawa, sakit, di makaay-ayo a klima​—amin dagitoy dagiti kadawyan a makagapu iti iyaakar ti dadduma a pamilia. Kuna ti sosiologo a ni John D. Kasarda: “Adda panangmatmat a napegpeggad itan dagiti siudad. Ti droga, kangrunaanna, ti nangituggod iti nakaro nga ilalanlan ti krimen kadagiti tattao ken sanikua.” Patien ti dadduma a nataltalged no agtaengda iti ruar ti siudad wenno iti bassit nga ili.

Idi tiempo ti Biblia, pinanawan ni Abraham ti nanam-ay a pagtaenganna idiay Ur tapno tungpalen ti pagayatan ti Dios. (Genesis 12:1; Hebreo 11:8) Umasping met la ita, immakar ti dadduma a pamilia dagiti Saksi ni Jehova kadagiti lugar nga agkasapulan iti ad-adu a manangasaba iti mensahe ti Pagarian. (Mateo 24:14) Timmulong [met] ti dadduma kadagiti kabangibang a kongregasion nga agkasapulan kadagiti manangaywan wenno ministerial nga adipen. Nupay ti kasta nga iyaakar mabalin a dina kalikaguman a maiyakar ti pagtaengan, kaipapananna met ti pannakibagay iti kabbaro a grupo dagiti tattao ken kasasaad.

Aniaman ti makagapu iti iyaakar ti pamiliayo, nalabit diyo impagpagarup dayta. Nalawag a medio maladingitankayo gapu iti dayta.

Nadumaduma a Rikrikna

Saan a dakes dagiti amin nga iyaakar. Masuron ti sangapulo-ket-dua ti tawenna a ni Justin no malagipna ti dati a pagtaenganda iti dakkel a siudad. “Makapadanag,” kunana. “Nasaknap ti kinaranggas iti sangakaarrubaanmi. Dika makaadayo iti 50 metro manipud balayyo a dika agamak iti grupo dagiti istambay. Agtalinaed dagiti tattao kadagiti nakandaduan a balayda. Kagurgurak dayta. Idi naammuak nga umakarkami iti bario, naragsakanak.”

Kaskasdi a mabalin a naidumanto ti rikriknayo no panunotenyo a panawanyonton dagiti gagayyemyo ken ti nakairuamanyo nga aglawlaw. Napadasan ni Anita dagita a rikrikna idi naammuanna nga umakaren ti pamiliana. “Dimmakkelak iti maysa a base ti militaria ti E.U. idiay Inglaterra,” malagipna. “Talaga nga ibilangko ti bagik a maysa a Britano imbes nga Americano. Idi agtawenak iti sangapulo, naammuak a maiyakar ni tatangko idiay Estados Unidos, idiay New Mexico​—iti desierto! Idi damo, ti la mapampanunotko. Maragsakanak ngem madanaganak. Diak kayat a panawan dagiti gagayyemko. Daytat’ kaladingitan a paset ti iyaakar.”

No Apay a Makapaupay ti Iyaakar

Dagiti agtutubo ita ti kasla kangrunaan a maapektaran kadagiti rigat ti iyaakar. Kuna ti Reader’s Digest: “Ibaga kadakami dagiti eksperto iti salun-at ti isip nga uray ti iyaakar a maibilang a pagimbagan ket makapaladingit, makariribuk iti panunot a kapadasan.”

Gapu ta ti la pannakakellaat ken ti namnamaen gapu iti iyaakar ket makapaupayen a mismo. Ti di maliklikan a pannakataktak ken pannakaitantan ti mangrubrob iti panagdanag. Kuna ti Biblia: “Ti inanama a maitantantan pagsakitenna ti puso.” (Proverbio 13:12) Nupay daytat’ segseggaan ti tunggal maysa, “ti iyaakar mapagladingit ken mapagdanagna ti dadduma a miembro ti pamilia,” kuna ti magasin a Parents. “Daytoy ket gapu ta ti panagpakada ipariknana ti pannakapukaw ken panagdanag maipapan iti di ammo.” Isu a gagangay a nadumadumat’ mariknayo​—pannakakellaat, pungtot, pannakaupay, panagleddaang, ken ti pay panagdanag.

Kuna ti The Teenager’s Survival Guide to Moving: “Ti iyaakar saanna la a kaipapanan ti panangbaliwmo iti pagnaedam. Kaipapananna ti adu a kangrunaan a panagbalbaliw iti biagmo​—ti eskuelaan, dagiti mannursurom, dagiti aramidmo, dagiti gagayyemmo. Ket kanayon a narigat ti panagbalbaliw, nupay ti panagbalbaliw ket agpaay a pagimbagan.” Kuna ti social worker a ni Myra Herbert a ti masansan nga iyaakar ket agtungpal iti “pannakapaay ken ladingit.” Ngamin, dagiti ubbing a masansan nga umakar “ket kanayon a sabalit’ pageskuelaanda ket nangnangruna no marigatanda nga ageskuela, agsardengdan kabayatan ti iyaakarda.” Kunana a ti panangpanawda kadagiti gagayyemda, “ti karirigatan” kadagiti agtutubo.

Panangsaranget iti Iyaakar

Isu met la a nalakakay a masuron, agpasugnod, wenno makaunget no maammuanyo nga umakarkayo. Kaskasdi, ad-addanto laeng a narigat dagiti kasasaad no kanayon a negatibo ti mariknayo. Nasaysayaat no ikagumaanyo a parayrayen dagiti positibo a panangmatmat. Gagangay laeng a makariknakayo iti negatibo, kas ti panagdanag wenno panagliday kadagitoy a kasasaad. Masansan nga aglabasto met laeng dagitoy a rikna. Kabayatanna, ikagumaanyo a panunoten dagiti pagsayaatan ti iyaakaryo.

Ag-15 itan ni Anita, ti nadakamat itay, ket namin-adun nga immakar manipud iti daydi naudi nga iyaakarna. “Idi immakarak, talaga a maladingitanak,” malagipna. “Ngem idin, pinanunotko ti pagimbaganna​—nga adunto ti maam-ammok a kabbaro a tattao ken mapasiar a nadumaduma a lugar.” Isut’ maragsakan ken nairuamen iti kabbaro a pagtaenganna.

No dadduma, agpapan pay iti kasayaatan a panagreggetyo, adda latta dagiti negatibo a rikrikna. No kasta, dikay ilaksid ida. Ngamin “ti sidudukot nga espiritu” madangranna ti bagiyo. (Proverbio 17:22) Nalabit ad-adda a kasapulanyo ti aginana, agarsisio, wenno mangan iti umiso. Kabayatanna, mabalin a masapul nga ipeksayo dagiti riknayo, nangnangruna kadagiti dadakkelyo. (Proverbio 23:26) Ipakaammoyo kadakuada dagiti parikut ken pakaseknanyo.

Kas pangarigan, madanagankay kadi ta masapul a mailako dagiti patpatgenyo nga alikamen gapu ‘ta naileten ti balay’? Wenno mariknayo kadi a ti iyaakar ket asideg unayen iti panageksaminyo idiay eskuelaan sa marigatankay unay? Aniaman ti reklamoyo, palagipannatayo ti Proverbio 13:10: “Gapu iti kinatangsit patauden ti maysa ti riri, ngem kadagiti agiinnuman adda ni sirib.” Mabalin nga umanamong dagiti dadakkelyo a mangaramid iti dadduma a panagbalbaliw. No saan, kaskasdi a makaipaayda iti pannakipagrikna, suporta, ken pammatalged.

Dikay ipalubos a dagiti nakabutbuteng ken makapaupay a sarsarita maipapan iti kabbaro a pagtaenganyo apektaranda dagiti panagreggetyo a mangsalimetmet iti positibo a kababalin. Kuna ti Proverbio 14:15: “Ti nanengneng patienna amin a sao, ngem ti manakem a tao usigenna dagiti addangna.” Ammuenyo a mismo dagiti pudno a kasasaad. Kuna ni Anita: “Napanak idiay libraria ken nagsirarakak iti pakasaritaan ken kultura dagiti lugar a pagakaranmi.” Nalabit masarungkaranyo ti kabbaro a pagtaenganyo iti nasaksakbay a tiempo no saan nga adayo unay dayta. Dakkel ti maitulong daytoy tapno marisut dagiti panagduaduayo ken isaganana ti panunotyo iti iyaakaryo.

Ipapantayon, narigat ti umakar. “Sakbay nga umakarkayo,” isingasing ti The Teenager’s Survival Guide to Moving, “sarungkaranyo iti maudi a gundaway dagiti pagay-ayatyo a lugar . . . , ken agpakada kadakuada.” Mabalin a kayatyo ti mangaramid iti maysa nga album dagiti retrato wenno maysa a libro a pakaisuratan dagiti pakalaglagipanyo. Kangrunaanna, ikagumaanyo ti agpakada kadagiti gagayyemyo. Ipatalgedyo kadakuada a di agpatingga ti panaggagayyemyo. Inusar ni apostol Juan ti “papel ken tinta” tapno makasaritana dagidiay patpatgenna, ket maaramidanyo met dayta! (2 Juan 12) Buyogen ti determinasion ken panagregget, mabalin a rumayray uray ti panaggagayyem dagiti taga-adayo.

Inton agangay, mailiwliwagyonton ti ladingit ti panagpakadayo, ken sarangtenyonton ti karit ti pannakibagay iti kabbaro a pagtaenganyo​—ti suheto ti maysa nga artikulo iti sumaganad a ruarmi.

[Ladawan iti panid 26]

Apay a dikay agsirarak a nasaksakbay ken ammuen ti maipapan iti kabbaro a pagtaenganyo?