Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Kumuttongak?

“TI KINALUKMEG ti kakaisuna a kadaksan a mapasamak iti biag ti maysa a baro.” Kasta ti insennaay ti maysa a baro nga agnagan Judd. No nalukmegkayo, maawatanyo ti riknana.

Nupay kasta, saan laeng a mangpaalas iti itsurayo ti sobra a taba iti bagi. Ti kinalukmeg ti mangituggod iti adu a peggad iti salun-atyo​—sakit ti susuop, sakit ti aangsan, ken diabetes, agraman dagiti makapapatay a sakit ti puso ken kanser iti bagis nga umapay inton nataengankayon.a

Siempre, no medio nabanegkayo, di kaipapanan daytoy a masapul nga agpakuttongkayo. Dadduma kadatayo ti basta nakatawid iti nabaneg a pammagi; aglanglangatayo a nalukmeg ngem iti tarigagayantayo a kalukmeg.b Ngem no naammuan ti doktor nga ad-adut’ taba ti bagiyo ngem iti maiparbeng, mabalin nga adu a bambanag ti makagapu. Kuna ti libro a The Healthy Adolescent: “Ti saan a naannayas a panagandar ti endocrine glands kas ti pali, thyroid, ken adrenals ket . . . nainaig iti kinalukmeg ti dadduma a tattao.”

Napalalo a Pannangan, Di Panagarsisio

Iti adu a kasasaad, ti kinalukmeg ket basta epekto ti saan a nasayaat a pannangan ken di panagarsisio. Malagip ti baro a ni Judd: “Yantangay masapul a mangged ni nanangko tapno masuportarannakami, dakam ken adingko . . . ti makaammon iti kanenmi. Mangankami iti sinupot a kendi, a pabulonanmi iti dua-litro a soft drink.” Kadawyan kadi dayta?

Iti dadduma nga agtutubo, nupay kasta, ti pannangan ket saan laeng a pangpennek iti bisin a kas iti panangpennek iti kasapulan a taraon ken nam-ay. Mabalin a dagita nga agtutubo ti mangan iti napalalo iti di umno a panggep a mangep-ep iti pannakaupay, kas iti panagdiborsio dagiti nagannak, ipapatay ti inay-ayat, wenno dadduma pay a trahedia [iti biag].

Masansan a kumaro ti parikut a napalalo a pannangan babaen ti di panagarsisio. Kuna ti A Parent’s Guide to Eating Disorders and Obesity: “Ti telebision saanna laeng a pagbalinen nga inaktibo ti bagi, no di ket dagiti linaon ti programa ken pakaammona itandudoda pay ti pannangan . . . ken pannangan . . . ken ad-adda a pannangan.”

Ti Panangguyugoy ti Mangpabisin a Panagdieta

Kuna ti dadduma a 1 iti tunggal 4 nga Americano ket agdidieta iti nadumaduma a pamay-an. Kaskasdi, nasurok a 90 porsiento kadagiti kimmuttong a tattao ti lumukmeg manen. Aniat’ dakes a mapaspasamak?

Ti bagiyo ket kas iti maysa nga urno; ti utekyo ket kas iti thermostat. No mangankayo, runawen ti metabolismoyo ti taraon tapno rummuar ti enerhiana. No ad-adu ti kanenyo ngem iti kasapulan ti bagiyo, mapempen dayta kas taba. Ita, no bisinenyo ti bagiyo tapno kumuttongkayo, kumuttongkayto​—iti damo. Ngem dagus nga agbaliwto ti bagiyo iti ‘dina nakairuaman’ ken pababaenna ti thermostat-yo babaen ti saan unay a panangrunaw ti metabolismoyo iti adu a taraon. Lumukmegkayo manen, uray no bassit laeng ti kankanenyo, ket kaaduan a kankanenyo ti maipempen kas taba. Agsublinto manen ti napukawyo a kadagsenyo sa manayonanto pay. Gapu ta maupaykayo, sabali manen ti pamay-an ti panagdietayo. Ngem iti ad-adda a panagpakuttongyo​—ad-adda a lumukmegkayo.

Isu a maawatanyon no apay a di agkurri ti dadduma a wagas ti panagpakuttong. Dagiti agas a mangikkat iti ganasyo a mangan ti apagapaman a mangikkat iti ganasyo a mangan, ngem dagus a makibagay ti bagi kadakuada ket agsublinto manen ti ganasyo a mangan. Wenno kumapuy ti metabolismoyo ket lumukmegkayo manen. Sa adda pay dita dagiti dakes nga epektona a napadasanen ti dadduma, kas iti pannakaulaw, alta presion, iyaatake ti panagdanag, ken pannakaadikto. Kasta met laeng ti maikuna kadagiti pildoras a mangikkat iti danum wenno mangpapartak iti panagandar ti metabolismoyo. Kastoy ti nabatad a panangilawlawag ni Dr. Lawrence Lamb: “Awan ti makunkuna a nasamay, epektibo a pildoras a mangikkat iti taba ti bagiyo.”

Kas maysa nga agtutubo, inaldaw a kasapulan ti bagiyo ti umdas ti kaaduna a calorie ken sustansia. Talaga a matiltilto la ketdi ti idadakkelyo no agdietakayo iti makapabisin. Usigenyo, met, ti kunaen ti Biblia maipapan ken Ari Saul idiay 1 Samuel 28:20: “Napukaw ti pigsana ta nagmalmalem ken nagpatpatnag a saan a nangan iti taraon.” Umasping met, sigun iti maysa a doktor, dagiti agtutubo a bisinenda ti bagida ti agsagaba iti “pannakapaksuy, . . . panagleddang, panaglammin, saan a nasayaat a magapuanan idiay eskuelaan, konstipasyon, danag, amenorrhea [di panagregla], ken kinakapuy ti panunot.”

Natalged a Panagpakuttong

Mangrugi ti natalged a panagpakuttong babaen ti naan-anay a panagpaeksamin iti doktor ti pamiliayo. Maeksaminna ti aniaman a problema ti salun-atyo a mabalin a mangparmek iti simple a panagdietayo. Matulongannakay met a mangituding iti nainkalintegan a kalat a panangkissay-iti-dagsen ken pamay-an a maaramidyo dayta iti nainkalintegan a tiempo.

Kuna ti Biblia: “Awan sabali a naim-imbag nga agpaay iti tao no di ti mangan koma ken uminum ken iti panangparag-ona iti kararuana iti kinaimbag a nagbannoganna.” (Eclesiastes 2:24) Isu a ti panagdieta a mangipaidam kadakayo iti rag-o ti pannangan saanto a napaut ti panagkurrina. Malaksid pay, ti napalalo a pannangan ti kondenaren ti Biblia. (Proverbio 23:20, 21) Adtoy, ngarud, ti sumagmamano a suhestion a makatulong kadakayo nga agbalin a “natimbeng iti panagug-ugali” ti pannanganyo.​—1 Timoteo 3:11.

Dikay manglangan a mamigat! “Rimbawannakayto ti bisin ken pannakarikna ti pannakaipaidam,” ipakdaar ti The New Teenage Body Book. “Agannayaskay a mangan iti adu a taraon​—ken calorie​—iti kamalemanna.”

Uminumkayo iti dakkel a baso ti danum kasakbayan ti tunggal pannangan. Daytoy ti mangbussogto iti tianyo. Agparang met a ti iyiinum iti umdas a kaadu ti danum dakkel ti maitulongna a mangkissay iti adu a taba ti bagi. Gapuna nga isingasing dagiti doktor ti iyiinum iti walo a baso a danum iti kada aldaw.

Dikay mangan sa agbuya iti TV. Kunaen ni Dr. Seymour Isenberg: “No okupadokayo nga agbuybuya iti TV . . . , kaankayton a kaan.”

Agkararagkay sakbay a mangankayo. Laglagipenyo: “Pinarsua ti Dios [ti taraon] tapno pagririnnanudan a buyogen ti panagyaman dagidiay addaan pammati ken siuumiso a makaammo iti kinapudno.” (1 Timoteo 4:3) No sipapanunot iti nadekket a relasionna iti Namarsuana, dinto kayat ti managbuteng-Dios nga agtutubo ti mangan iti napalalo agingga a sumaduten ti panunot ken panaggarawna. Ti panagkararag ti mangpabileg iti determinasionyo a mangan iti kalalainganna.

Diyo ap-apuraen ti mangan. Kalikaguman ti tian ti agarup 20 minuto tapno maisignalna iti utek a nabsogen. Gapuna ti di apurado a pannangan ti tumulong tapno “mangankayo nga agpennek,” ngem umanay koma daytan!​—Levitico 25:19.

Ammuenyo dagiti makapasalun-at a kasukat ti pannanganyo​—nangnangruna no nairuamkayo a mangan no masikorankayo, madanagan, naliday, wenno malmaldaang. Makisaritakayo iti pagtalkanyo. Agpagnapagnakayo, wenno agarsisio. Aramidenyo ti hobby-yo. Dumngegkay iti musika. Nasaysayaat pay, ikagumaanyo a penken ti naespirituan a ganasyo. (1 Pedro 2:2) Ngamin, ti taraon dina pakirden ti pammati. (Idiligyo ti Hebreo 13:9.) Ngem makapabileg ti panagbasa iti Biblia, ket makatulong daytoy tapno maiwaksiyo iti panunotyo ti gaganasanyo a mangan.

Panangbalbaliw iti Pannangan ken Estilo ti Panagbiagyo

Mabalin met a masapul a balbaliwanyo ti kankanenyo. Iparit ti Mosaico a Linteg ti pannangan iti taba. (Levitico 3:16, 17) Nupay maigapu daytoy kadagiti relihiuso a panggep, ti panangliklik iti nataba a taraon​—kas dagiti cheeseburger wenno taraon a naiprito iti taba​—dakkel ti maitulongna. Dagiti nasam-it a soft drink ken pastry ket awan unay sustansiada ken adut’ calorie-da. Ket uray no naimas ti naapgad a karne ti baka, daytat’ mamagtalinaed iti danum iti bagiyo.

Umanamong ti kaaduan a dietitian a saan a makapadakes kadakayo ti panangtagiragsak iti bassit iti paboritoyo a taraon sagpaminsan. Ngem no talaga a kayatyo ti kumuttong, masapul a parayrayenyo ti panagtarigagayyo kadagiti makapasalun-at a taraon kas iti prutas, bukbukel, ken natnateng. “Mangankay iti nadumaduma a taraon tapno dikay mauma,” isingasing ti maysa a dietitian. Saan kadi a dakayo ti aglutluto agpaay iti pamiliayo? Kasaritayo ngarud ni nanangyo ket kitaenyo no isut’ makatulong. Talaga a magunggonaan ti intero a pamilia no maaramid dagiti makapasalun-at a panagbalbaliw iti inaldaw a putaheyo.

Nupay no napateg ti umiso a pannangan, dikayto makissayan iti dagsenyo no diyo a parayrayen ti “thermostat” ti utekyo. Kasano? Babaen ti kalalainganna a panagarsisio iti aerobics iti agarup 20 minuto iti mamitlo kada lawas. (1 Timoteo 4:8) Mabalin nga umdasen ti napartak a pannagna wenno iyuuli iti agdan. Makatulong ti panagarsisio tapno ad-adda a kumuttong ken sumayaat ti pigura ti bagiyo aniaman ti kadagsen wenno itsura ti bagiyo. No maipapan iti metabolismoyo, marunaw ti calorie-yo, ken ti tabayo. Babaen iti panagarsisio mabalbaliwanyo ti kemikal a panagandar ti bagiyo. Mapaaduyo ti masel ti bagiyo, ket marunaw dagiti masel ti adu a calorie uray pay no matmaturogkayo!

Babaen iti kinapinget ken determinasion, maparukmayonto ti kinalukmegyo.c Ipapantayon a ti ilalag-anyo iti sumagmamano a kilo ti saan a mangrisut iti amin a problemayo, ngem nasaysayaatto ti itsura ken rikriknayo. Nasaysayaatto payen ti panangmatmatyo iti bagiyo.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 21]

Ti panagarsisio ken balanse, nasustansia a taraon dagiti pamay-an iti natalged a panagpakuttong