Nakasarakak ti Pudno a Kinabaknang Idiay Australia

ABRIL 1971 idi. Kalpasan ti pito a tawen a kaaddak idiay Australia, nabiit pay a nakasubliak idiay Grecia a bumisita iti pamiliak. Rabii idi, ket siuulimek a nakatugawak iti lamisaan a pagkapean iti plasa ti bario ti Karies idi dimteng ti padi ken ti mayor iti lugarmi ket nagtugawda iti batogko. Nalawag a gargariendak a makisupiat.

Dida pay pulos nangkablaaw, pinabasolnak ti padi nga immakarak idiay Australia tapno makaurnongak laeng ti kuarta. Kunaek a nasdaawak. Sikakalma a simmungbatak a bayat ti kaaddak idiay Australia, nakagun-odak iti kinabaknang a napatpateg pay ngem kuarta.

Ti sungbatko ti nangpasiddaaw kenkuana, ngem kayatna a maammuan no ania ti kayatko a sawen. Simmungbatak a malaksid kadagiti dadduma a bambanag, naammuak nga adda nagan ti Dios. “Ket daytoy ti banag a saanmo a naisuro kaniak,” kinunak, a mangperperreng kenkuana. Sakbay a nakasungbat, nagimtuodak, “Pangngaasim man ta ibagam kaniak ti nagan ti Dios a tinukoy ni Jesus idi insuronatayo a mangikararag iti modelo a kararag: ‘Masantipikar koma ti naganmo’?”​—Mateo 6:9.

Dagus a nagsaknap ti damag maipapan iti supiat iti plasa ti bario, ket iti las-ud laeng ti sangapulo a minuto naguurnongen ti agarup 200 a tattao. Saanen a makaidna ti padi. Dina kayat a sungbatan ti saludsodko maipapan iti nagan ti Dios, ket nakapuy dagiti sungbatna kadagiti dadduma pay a saludsod maipapan iti Biblia. Madlaw ti pannakapabainna babaen iti kanayon a panangayabna iti serbidor a mangyeg iti kanayonan nga ouzo, maysa a naingel nga inumen dagiti Griego.

Limmabas ti makapainteres a dua nga oras. Sapsapulennak ni tatangko, ngem idi nakitana ti mapaspasamak, siuulimek a nagtugaw iti suli ket pinaliiwna ti pasamak. Nagtultuloy ti naragsak a panagsasarita agingga iti alas 11:30 t.r., idi nagriaw a sipupungtot ti maysa a lalaki a nabartek. Gapuna insingasingko iti bunggoy a gapu ta rabii unayen, agawidkam aminen.

Apay a napataud daytoy a panagsupiat? Apay a ti padi ken ti mayor gargariendak a makiriri? Tulongannakayto ti bassit a pakasaritaan ti idadakkelko ditoy a paset ti Grecia.

Nasapa a Panagrigat

Naipasngayak iti bario ti Karies idiay Peloponnisos, idi Disiembre 1940. Nakapangpanglawkami, ket no diak ageskuela, agmalmalem a tumulongak ken Inang idiay taltalon, nga agtakder iti pagattumeng a danum. Idi nalpaskon ti primaria idi agtawenak iti 13, inyurnos dagiti nagannakko ti panagtrabahok kas agsursuro. Tapno masanayak kas maysa a tubero ken manangibaskag ti tawa, nangted dagiti dadakkelko iti pagpapaayak iti 500 a kilo a trigo ken 20 a kilo a lana, a dandani katupag dayta ti makatawen a mateggedanda.

Ti biag kas maysa nga agsursuro​—nga adu a kilometro ti kaadayona iti pagtaengan ken masansan agtrabaho manipud agbannawag agingga iti tengnga ti rabii​—ket nakarigrigat. No dadduma pampanunotek ti agawid, ngem diak maaramid ti kasta kadagiti dadakkelko. Kasta unay ti panagsakripisioda gapu kaniak. Gapuna diak imbagbaga kadakuada dagiti parikutko. Kinunak iti bagik: ‘Masapul nga agtalinaedka, kasano man ti karigat dayta.’

Bayat ti adu a tawen, kanayon a bisitaek dagiti dadakkelko, ket kamaudiananna naturposkon ti panagsursurok idi agtawenak ti 18. Idin inkeddengko ti mapan idiay Atenas, ti kabesera, ta ad-adu ti masapulan a trabaho sadiay. Sadiay, nakasarakak ti trabaho ken nangabangak iti kuarto. Inaldaw kalpasan ti trabaho, agawidak, aglutoak, dalusak ti kuarto, ket kalpasanna busbosek ti nabati a tiempok nga agadal iti Ingles, Aleman, ken Italiano.

Riribukennak ti imoral a panagsasao ken kababalin dagiti dadduma nga agtutubo, gapuna liniklikak ti pannakikuyog kadakuada. Ngem nariknak nga agsolsoloak. Idi agtawenakon iti 21, masapul nga agserbiak iti militaria, nga iti dayta a tiempo intuloyko ti panagadalko kadagiti pagsasao. Kalpasanna idi Marso 1964, idi pimmanawakon iti buyot, immakarak idiay Australia, ket nagnaedak idiay Melbourne.

Panangsapul iti Relihion iti Baro a Daga

Di nagbayag nakasarakakon iti trabaho, naam-ammok ti sabali nga immakar a Griego, a managan Alexandra, ket iti las-ud ti innem a bulan nanipud simmangpetak, nagkasarkamin. Sumagmamano a tawen kalpasanna, idi 1969, maysa a bumaketen a babai, maysa kadagiti Saksi ni Jehova, ti simmarungkar iti pagtaenganmi ket nangitukon Ti Pagwanawanan ken Agriingkayo! Makitak a makaawis dagiti magasin, gapuna indulinko, a binilinko ti asawak a dina ibelbelleng. Makatawen kalpasanna dua pay a sabali a Saksi ti simmarungkar ket nangitukon iti libre a panagadal iti Biblia idiay pagtaengan. Inawatko, ket ti naammuak manipud iti Kasuratan isu ti sapsapulek idin tapno mapunuan ti kinakawaw ti biagko.

Idi naammuan ti kaarrubak a makipagad-adalak kadagiti Saksi, inturongnak kadagiti Evangelist, nga agkunkuna a nasaysayaat ti relihionda. Kas banagna, nakipagadalak met iti maysa a panglakayen manipud iti Evangelist Church. Di nagbayag tumabtabunoakon kadagiti gimong dagiti Evangelist ken dagiti Saksi, ta inkeddengko a sapulen ti pudno a relihion.

Maigiddan iti dayta, kas pammadayaw iti Griego a pannakapadakkelko, rinugiak a sinukimat a naimbag ti relihion nga Orthodox. Maysa nga aldaw napanak kadagiti tallo a simbaan ti Greek Orthodox. Idi inlawlawagko ti panggep ti ibibisitak iti umuna, siiinayad nga impamatmat ti padi a pumanawakon. Idi pumanawakon, inlawlawagna a Griegokami, ket dakes ti makikadua kadagiti Saksi wenno dagiti Evangelist.

Pinagsiddaawnak ti kababalinna, ngem nagpanunotak: ‘Nalabit daytoy a padi saan a nasayaat a pannakabagi ti iglesia.’ Iti pakasdaawak ti padi iti maikadua a simbaan kasta met laeng ti tignayna. Nupay kasta, imbagana kaniak nga adda panagadal ti Biblia nga ikonkondukta ti maysa a teologo idiay simbaanna tunggal rabii ti Sabado. Idi pinadasko ti maikatlo a simbaan, lallalo a naupayak.

Nupay kasta, inkeddengko ti tumabuno iti klase ti panagadal ti Biblia a maikonkondukta iti maikadua a simbaan, a bimmisitaak sadiay iti sumaganad a Sabado. Tinagiragsakko ti simmurot iti panagbasa manipud iti libro ti Biblia nga Aramid. Idi nabasa ti paset maipapan ken Cornelio a nagparintumeng iti sango ni Pedro, sininga ti teologo ti panagbasa ket intudona a siuumiso a pinagkedkedan ni Pedro ti panagrukbab ni Cornelio. (Aramid 10:24-26) Iti dayta intayagko ti imak ket kinunak nga adda saludsodko.

“Wen, aniat’ kayatmo a maammuan?”

“Bueno, no nagkedked ni Pedro a madaydayaw, apay nga addaantay iti ladawanna ken daydayawentay dayta?”

Adda naan-anay a kinaulimek iti sumagmamano a segundo. Kalpasanna kasla adda nagtinnag a bomba. Adda panagpungtot, ket adun dagiti nagsaludsod, “Sadino ti naggapuam?” Iti las-ud ti dua nga oras adda nakaro a panagdedebate, ket kasta unay ti ariwawa. Kamaudiananna, idi pumanawakon, nayawat kaniak ti maysa a libro a yawidko.

Idi inukagko, dagiti immuna a sao a nabasak ket: “Griegotayo, ket nagibukbok ti dara ti relihiontayo tapno maitalimeng ti tradisiontayo.” Ammok a ti Dios saan nga agpaay laeng kadagiti tattao a Griego, gapuna dagus a nagikkatak iti Greek Orthodox Church. Nanipud idin intuloykon ti pannakiadalko ti Biblia kadagiti Saksi laengen. Idi Abril 1970, insimbolok ti dedikasionko ken Jehova babaen iti bautismo iti danum, ket ti asawak nabautisaran innem a bulan kalpasanna.

Pannakasabetko iti Padi ti Bario

Idi agngudon dayta a tawen, nangipatulod ti padi iti bariok idiay Grecia iti maysa a surat a dumawdawat ti tulong a kuarta a pangtarimaan iti simbaan ti bario. Imbes a nangipatulodak ti kuarta, impatulodak ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana, agraman ti maysa a surat a nangilawlawag a maysaakon a Saksi ni Jehova ket patiek a nasarakakon ti kinapudno. Idi naawatna ti suratko, inyanunsiona iti simbaaan a maysa nga immakar idiay Australia ti nagrebelde.

Kalpasanna, dagiti inna nga adda babbaroda idiay Australia kanayon a sinalsaludsodda iti padi no daytat’ anakda. Napan pay ni nanangko iti balayda ket nagpakaasi nga ibagana kenkuana. “Daksanggasat, dayta ti anakmo,” kinunana. Kamaudiananna imbaga ni Nanang kaniak a kaykayatna pay koma nga isut’ pinatay [ti padi] ngem ti imbagana kenkuana ti maipapan kaniak.

Panagsubli Idiay Grecia

Kalpasan ti bautismok, tinarigagayanmi nga agassawa ti agsubli idiay Grecia ken ibaga kadagiti pamilia ken gagayyemmi dagiti naimbag a bambanag a naammuanmi manipud iti Biblia. Gapuna idi Abril 1971, kakuyogmi ti lima ti tawenna a balasitangmi, ni Dimitria, nagsublikami agpaay iti nawatiwat a bakasion, a nagnaedkami idiay ili ti Kiparissia, agarup 30 kilometro manipud iti bariok a Karies. Agpaut iti innem a bulan dagiti agpapan-agawid a tiketmi iti eroplano.

Iti maikadua a rabii iti pagtaengan, naganug-og ni Nanang ket imbagana kaniak a nakalua a biddut ti sinurotko a dalan ket imbabainko ti nagan ti pamilia. Agsangsangit ken agsasaibbek, nagpakaasi nga agbabawiak iti “biddut” a dalanko. Kalpasanna natalimudawen ken natumba iti takkiagko. Iti sumaganad nga aldaw nakirinnasonak kenkuana, nga inlawlawagko a basta pinarang-ayko ti pannakaammok iti Dios a siaayat nga insursurona kadakami nanipud pay kinaubingmi. Iti sumaganad a rabii napasamak dayta nakalalagip a panagsasangomi iti padi ken ti mayor iti bariomi.

Dagiti dua nga addik a lallaki, nga agnanaed idiay Atenas, simmangpetda agpaay iti Paskua ti Panagungar. Agpadada a nangliklik kaniak a kasla maysaak nga agkukutel. Nupay kasta, maysa nga aldaw, ti in-inauna rinugianna ti dimngeg. Kalpasan ti sumagmamano nga oras a panagsasarita, imbagana nga umanamong iti isuamin nga impakitak kenkuana manipud iti Biblia. Manipud iti dayta nga aldaw, inkalintegannakon iti sanguanan ti dadduma iti pamilia.

Kalpasanna masansanen a bumisitaak idiay Atenas a makipagnaed iti adik a lalaki. Tunggal bumisitaak, mangawis kadagiti dadduma a pamilia nga umay dumngeg iti naimbag a damag. Iti pakaragsakak, isu ken ni baketna, agraman ti tallo a sabali pay a pamilia a pangyad-adalanda ti Biblia, insimbolodan kamaudiananna ti dedikasionda iti Dios babaen iti bautismo iti danum!

Nakabibiit a limmabas dagiti lawas, ket sakbay a nagpatingga ti innem a bulan, bimmisita ti maysa a Saksi nga agserserbi iti maysa a kongregasion nga agarup 70 kilometro manipud iti bariomi. Nasaona ti kasapulan a tulong iti panangasaba iti lugar ket nagkiddaw no napanunotkon ti agnaed [sadiay] a permanente. Iti dayta a rabii pinagsaritaanmi nga agassawa ti posibilidad.

Nagnumuanmi a narigat ti agnaed a permanente. Ngem nalawag a dakkel ti pakasapulan a maipangngeg ti kinapudno ti Biblia kadagiti tattao. Kamaudiananna, inkeddengmi ti agnaed [sadiay] iti makatawen wenno uray dua laeng. Agsubli ni baketko idiay Australia tapno ilakona ti balay ken kotsemi ken yawidna ti aniaman a mabaelanna a yawid nga alikamenmi. Gapu ta nakaikeddengkamin, nagudongkami iti sumaganad nga agsapa ket nangabangkami iti balay. Impasalistami met ti balasitangmi iti eskuelaan a primaria iti ili.

Bimtak ti Ibubusor

Naiwaragawag ti pudno a pannakidangadang kadakami. Bimmusor ti polis, ti prinsipal ti eskuelaan, ken dagiti mannursuro. Idiay eskuelaan agkedked ni Dimitria a manguros. Nangayab dagiti opisiales ti eskuelaan ti polis tapno butbutngenda nga agtulnog, ngem nagtalinaed a sititibker. Naayabanak a makipagkita iti prinsipal, ket impakitana kaniak ti surat manipud iti arsobispo nga alaekon ni Dimitria ket pumanawakon. Nupay kasta, kalpasan ti nawatiwat a pannakisaritak iti prinsipal, napalubosan nga agtalinaed idiay eskuelaan.

Kabayatanna naammuak nga adda agassawa idiay Kiparissia a timmabuno iti asamblea dagiti Saksi ni Jehova, ket napabaromi manen ti interesda. Nagawiskami met nga agassawa kadagiti Saksi iti asideg a bario iti pagtaenganmi a makipagadal iti Biblia. Nupay kasta, di nagbayag, immay ti polis ket intugotnakami amin iti presinto tapno mapagsaludsodan. Napabasolak nga us-usarek ti balayko a lugar a pagdaydayawan nga awan ti lisensia. Ngem agsipud ta dikam naibalud, intultuloymi dagiti panaggigimongmi.

Nupay natukonanak iti trabaho, idi nangngeg ti obispo dayta, namutbuteng a paserraanna ti shop ti nangyempleo kaniak no dinak ikkaten. Maysa a negosio nga agaramid ken agikabit ti tubo ken dagiti produkto a metal ti nailako, ket nagatangmi dayta. Dandani dagus nga immay ti dua a padi a namutbuteng a serraanda ti negosio, ket sumagmamano a lawas kalpasanna nagbilin ti arsobispo a mailaksid ti pamiliami. Asinoman a mailaksid idi iti Greek Orthodox Church matrato a naan-anay a napapanaw. Naituding ti maysa a polis iti ruar ti shop-mi tapno lapdanna ti asinoman a sumrek. Nupay no awan dagiti aggatang, inaldaw a kanayon a silulukat ti shop. Di nagbayag ti di nasayaat a kasasaadmi nagbalinen a pagsasaritaan iti ili.

Naaresto ken Nabista

Maysa a Sabado kaduak ti sabali a tao a napan nangasaba a nakamotorsiklo iti asideg nga ili. Sadiay pinasardengdakami ti polis ket impandakami iti presinto, a sadiay impupokdakami iti ngudot’ lawas. Iti agsapa ti Lunes naisublikami idiay Kiparissia babaen iti tren. Nagsaknapen ti damag a naarestokami, ket naguummong ti bunggoy idiay estasion ti tren tapno makitada ti isasangpetmi a kaduami ti nangkuyog kadakami a polis.

Kalpasan ti pannakaala ti deppelmi, naipankami iti public prosecutor. Rinugianna ti bista babaen ti panagkunana a basaenna iti napigsa dagiti pammabasol a maibusor kadakami a naurnong manipud kadagiti bumario a pinagsaludsodan ti polis. “Imbagada a nagbalinen nga Ari ni Jesu-Kristo idi tawen 1914,” kinuna ti umuna a pammabasol.

“Sadino ti nangalaam itoy a karkarna a kapanunotan?” inimtuod ti prosecutor a sipupungtot.

Immaddangak ket innalak ti Biblia iti lamisaanna ket inukagko iti kapitulo 24 ti Mateo ket insingasingko a basaenna. Nagkedked iti apagkanito ngem idin innalana ti Biblia ket rinugianna a binasa. Kalpasan ti sumagmamano a minuto a panangbasana, kinunana a nakapungtot: “Ay, no pudno daytoy, agikkatakon a prosecutor ket makikaduaakon iti monasterio!”

“Saan,” kinunak a sitatanang. “Masapul nga adalem ti kinapudno ti Biblia ket kalpasanna tulongam dagiti dadduma a makaammo met iti kinapudno.”

Simmangpet ti sumagmamano nga abogado, ket nakasabaanmi met ti dadduma kadakuada bayat ti aldaw. Nakalkaldaang ta, nagbanag daytoy iti sabali pay a pammabasol​—proselitismo!

Bayat dayta a tawen, tallo ti kasomi, ngem kamaudiananna naabsueltokami iti amin a pammabasol. Ti balligi ti kasla nangparmek ti di panangikankano dagiti tattao. Nanipud idin umad-adanidan kadakami a siwayawaya ken dumngeg iti ibagbagami maipapan iti Pagarian ti Dios.

Kamaudiananna naporman a maysa a kongregasion ti bassit a grupo ti panagadal iti pagtaenganmi idiay Kiparissia. Maysa a Kristiano a panglakayen ti nayakar iti baro a kongregasionmi, ket natudinganak a ministerial nga adipen. Di nagbayag dagiti gimong iti balaymi ti tabtabunuanen a kanayon ti 15 nga aktibo a Saksi.

Agsubli Idiay Australia

Kalpasan ti dua a tawen ken tallo a bulan, inkeddengmin ti agsubli idiay Australia. Nakabibiit a limmabas ditoy dagiti tawen. Tinaginayon ti balasangko a ni Dimitria ti pammatina ket nayasawan iti maysa a ministerial nga adipen iti maysa a kongregasion idiay Melbourne. Agserserbiakon kas maysa a panglakayen iti Griego ti pagsasaona a kongregasion idiay Melbourne, a sadiay ti tabtabunuan ti asawak ken ti 15-años a balasangmi, ni Martha.

Dimmakkelen ti bassit a kongregasion a pinanawanmi idiay Kiparissia, ket adu a maikari ti nanglukaten kadagiti pusoda [nga umawat] ti kinapudno ti Biblia. Bayat ti kalgaw ti 1991, binisitak ti Grecia iti sumagmamano a lawas ket nangtedak ti maysa a palawag publiko iti Biblia idiay Kiparissia, ket 70 ti timmabuno. Makaparagsak, ti adiek a babai a ni Maria nagbalinen nga adipen ni Jehova nupay adda ibubusor ti pamilia.

Agyamanak ta idiay Australia naaddaanak ti gundaway a nakagun-od iti pudno a kinabaknang​—ti pannakaammo ken pannakaawat iti Namarsuatayo, ni Jehova a Dios, ken ti gobierno ti Pagarianna. Ita, addan pudno a panggep ti biagko, ket ur-urayenmi a sangapamiliaan ti asidegen a masanguanan tapno makita ti panagsaknap dagiti bendision ti nailangitan a gobierno ti Dios iti intero a daga.​—Kas insalaysay ni George Katsikaronis.

[Ladawan iti panid 23]

Ti Kiparissia, a sadiay ti nagnaedak idi nagsubliak a naggapu idiay Australia

[Ladawan iti panid 23]

Kaduak ti asawak, ni Alexandra