Kasano a Naaramidda Dayta?
KASANO nga inkalintegan dagiti tattao ti panaglako kadagiti tagabo? Ipabigbig dagiti historiador nga agingga idi maika-18 a siglo, sumagmamano laeng ti agduadua no umiso ti panangtagabo. Kuna ti libro a The Rise and Fall of Black Slavery: “Idi natakkuatan a nakagteng ni Columbus idiay West Indies, awan ti ipamatmat ti simbaan wenno dagiti surat nga inawatna a ti panangusar dagiti agindeg iti masanguanan iti inkapilitan a panagtrabaho ket maibilang a dakes a kababalin, nupay no sumagmamano a tattao ti simbaan ipamatmatda ti panagduadua. . . . Awan mangipamatmat a ti pannakaipasdek ti panangtagabo, a naisinggalut nga interamente iti kagimongan nga Europeo, ket rumbeng a makarit.”
Idi narang-ayen ti panaglako iti ballasiw ti Atlantico, adu a klero ti nangusar kadagiti argumento ti relihion tapno suportaran ti panangtagabo. Kunaen ti libro nga American Slavery: “Adda dakkel a paset dagiti ministro a Protestante [idiay America] iti panangidepensa iti panangtagabo . . . Nalabit ti kasaknapan ken kaepektibuan nga argumento ti relihion isu laeng ti kapanunotan a ti panangtagabo ket paset ti plano ti Dios a mangibutaktak iti pagano pay laeng a tattao kadagiti bendision ti Kinakristiano.”
Ngem ti masansan a naranggas ken naulpit a panangtrato kadagiti tagabo sapulenna ti ad-adu pay a panangikalintegan ngem ti pammarang a panangipaay “kadagiti bendision ti Kinakristiano.” Isu a dagiti agtuturay iti kolonia agraman dagiti mannurat ken pilosopo idiay Europa kinunada iti bagbagida a saan nga agpada dagiti nangisit ken puraw. Kinuna ni Edward Long, a makinkua iti plantasion a nangisurat idi iti History of Jamaica: “No pampanunotenmi ti kasasaad dagitoy a tattao, ken ti dida pagaspingan kadagiti dadduma iti sangatauan, saan kadi a kunaentayo a dagitoy nagtaudda iti naiduma a kita?” Inyebkas ti maysa a gobernador iti Martinique dagiti nagbanagan ti kasta a panagpampanunot: “Idi agangay sititibker a patiekon a masapul a tratuen ti maysa dagiti Negro a kas ti panangtratona kadagiti ayup.”
Kamaudiananna, ti panagimbubukodan iti ekonomia ken dagiti natauan a pakaseknan nakatulongda a nangipatingga iti panaglako ti tagabo iti balllasiw ti Atlantico. Nanipud pay iti pangrugian nagkedkeden dagiti tattao nga Africano iti pannakatagaboda, ket idi arinunos ti maika-18 a siglo, gagangayen ti yaalsa. Kumarkaron ti pannakabigbig dagiti mabutbuteng a makinkukua a napeggad ti kasasaadda. Nabigbigda met nga, imbes a permanente a suportaranda dagiti tagabo, nalabit nalaklaka ti mangtangdan no kasapulan dayta.
Maigiddan iti dayta, kumarkaron ti pannakasuportar dagiti moral, relihioso, ken natauan nga argumento a maibusor iti panangtagabo idiay Europa ken dagiti America. Pimmigsa dagiti movimiento ti panangpukaw. Nupay nagtultuloy a legal a napukaw ti panaglako ti tagabo iti adu a pagilian nanipud idi tawen 1807, nagtalinaed dagiti epekto ti panangtagabo.
Maysa a serye ti pabuya iti telebision a The Africans: A Triple Heritage, yebkasna a naimbag ti rikna dagiti Africano: “Nabayag pay sakbay a nangrugi ti panaglako kadagiti tagabo, nagnaedkamin . . . idiay Africa. Kalpasanna immayen dagiti ganggannaet ket innalada ti dadduma kadakami. Itatta, nakalawlawan ti nakaiwarasanmi ta pulos a di malnekan ti init sadiay lugar a yan dagiti kaputotan ti Africa.” Ti kaadda dagiti minilion a tattao a kaputotan ti Africa iti Norte ken iti Sud America, ti Caribbe, ken Europa ket nabatad a resulta ti panaglako iti tagabo.
Pagdedebatean pay laeng dagiti tattao ti saludsod nga asino ti mapabasol iti panaglako ti tagabo iti ballasiw ti Atlantico. Ni Basil Davidson, maysa nga espesialista iti historia ti Africa, insuratna iti librona a The African Slave Trade: “Nairaman nga agpadpada ti Africa ken Europa.”
“Umay Koma ti Pagariam”
Adda masursurotayo—banag a pakaseknan ti panangituray ti tao. Nagsurat ti masirib a tao: “Inusigko dagiti amin a pammarigat a naaramid iti baba ti init,—ket adtoy! ti lulua dagiti naparigat, ket awan mangliwliwa kadakuada, ket iti dasig dagiti mangparparigat adda pannakabalin.”—Eclesiastes 4:1, Rotherham.
Nakalkaldaang ta, dagidiay a sasao, a naisurat nabayagen sakbay a nangrugi ti panaglako iti tagabo nga Africano, mapaspasamak pay laeng itatta. Adda pay laeng kadatayo dagiti maparparigat ken dagiti mamarparigat, ket iti dadduma a daga adda dagiti tagabo ken dagiti apoda. Ammo dagiti Kristiano a din agbayag, babaen iti gobierno ti Pagarian ti Dios, “ispalento [ni Jehova] daydiay kakaasi nga umar-araraw iti tulong, kasta met ti naparigat ken awan mangarayat kenkuana.” (Salmo 72:12) Gapu iti dayta a rason ken dadduma pay, itultuloyda ti agkararag iti Dios: “Umay koma ti pagariam.”—Mateo 6:10.