Asideg Kadin ti Naipadto a Panungpalan ti Lubong?

KINUNA ti Detroit Free Press Magazine a Pebrero 6, 1994: “Bayat ti pangrugian ti panawen nuklear, sangkapanunot ti umadani a pannakadadael ti lubong. Kalpasan ti uram idiay Hiroshima idi Agos. 6, 1945, nabataden dayta iti tunggal maysa: Ita, talaga nga agpatinggan ti lubong!”

Idi napan a Disiembre, kinuna ni Charles B. Strozier, maysa a psychoanalyst ken propesor iti historia idiay Nueva York: “Ditay kasapulanen dagiti dumadaniw a mangibaga kadatayo nga agpatingganto amin dayta babaen iti maysa a putok, wenno siuulimekto nga agpatingga, wenno babaen iti asug iti AIDS.” Kinapudnona, innayonna: “Ita talaga nga umayen ti panungpalan ti sangatauan ta masapul a sangkapanunot ti maysa a saan koma a dumtengen dayta.”

Yantangay insuro ni Jesu-Kristo nga agpatingganto ti lubong, maikeddengtay kadi manipud kadagiti pannursurona no talaga nga asidegen ti panungpalan?

Ti Panungpalan​—Kaano?

Kiniddaw dagiti adalan ni Jesus kenkuana ti maysa a “pagilasinan” a mangtanda no kaano nga agpatingga daytoy lubong, wenno sistema ti bambanag. “Kaanonto a mapasamak dagitoy a bambanag,” inimtuodda, “ket anianto ti pagilasinan ti kaaddam ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag?” (Mateo 24:3) Mabalinyo a sukimaten “ti pagilasinan” nga inted ni Jesus kas sungbat daytoy a saludsod. Nailanad dayta idiay Biblia iti Mateo kapitulo 24, Marcos kapitulo 13, ken Lucas kapitulo 21. Dadduma kadagiti kangrunaan a pasamak a mangbukel iti dayta a pagilasinan isu dagiti sumaganad:

DADAKKEL A GUBAT: “Ti nasion tumakderto a bumusor iti nasion ket ti pagarian bumusor iti pagarian.” (Mateo 24:7) Talaga a nakitatayon a natungpal daytoy a paset ti pagilasinan. “Ti Umuna a Gubat Sangalubongan [a nangrugi idi 1914] isu ti umuna a ‘naan-anay’ a gubat,” kinuna ti maysa a historiador. Ngem, mamin-adu a daras a nakarkaro ti Gubat Sangalubongan II, a nangpapatay iti agarup 50 milion a biktima. Ket agtultuloy a mangdaddadael ti gubat iti daga.

KINAKIRANG TI TARAON: “Addanto dagiti kinakirang ti taraon.” (Mateo 24:7) Simmaruno iti Gubat Sangalubongan I ti nakaro a bisin, ket nanipud idin nagtultuloyen a di mapengdan ti panagsaknap ti bisin iti adu a paset ti daga. Uray kadagiti nabaknang a nasion, nasaknap ti bisin ken malnutrision.

DADAKKEL A GINGGINED: “Addanto dagiti dadakkel a ginggined.” (Lucas 21:11) Usigenyo ti sumagmamano laeng a kangrunaan: 1920, China, 200,000 ti natay; 1923, Japan, napukaw ti 143,000 a biag; 1970, Peru, 66,800 ti natay; ken 1976, China, 240,000 (kunaen ti dadduma a 800,000) ti natay. Maysa nga espesialista iti earthquake-proof engineering inawaganna ti ginggined ti China idi 1976 a “ti kadadakkelan a didigra ti ginggined iti historia ti sangatauan.”

SAKIT: “Iti nadumaduma a disso, dagiti angol.” (Lucas 21:11) Kalpasan la unay ti Gubat Sangalubongan I, agarup 21 milion a tattao ti natay iti trangkaso Español. Impadamag ti Science Digest: “Iti isuamin a historia awan pay a pulos ti kasta a kasaknap ken awan sarday nga ipapatay ti nagadu a tattao.” Nanipud idin pinapatayen ti sakit ti puso, kanser, AIDS, ken adu a sabali pay a sakit ti ginasut a milion.

KRIMEN: “Iyaadu ti kinakillo.” (Mateo 24:12) Iti adu a lugar, saanen a mapengdan ti krimen. Panangpapatay, panagtakaw, panangrames, terorismo, panagkunniber​—inaldaw a mangngegtayo dagita a krimen wenno mapadasantay ida a mismo.

Impakpakauna met ti dadduma a padto ti Biblia dagiti kasasaadto iti maudi nga al-aldaw. Kas pagarigan, iti libro nga Apocalipsis, nailanad ti sirmata ti panagsakay dagiti uppat a kabaliero. (Apocalipsis 6:1-8) Ti umuna a kabaliero iladawanna ni Jesus a mismo kas manangparmek nga Ari. Dagiti sabali a kabaliero agraman ti kabalioda iladawanda dagiti pasamak ditoy daga a mangtanda iti panangrugi ti panagturay ni Jesus: gubat, bisin, ken di mapakpakadaan nga ipapatay babaen iti nadumaduma a pamay-an.

Deskribiren ti dadduma pay a padto ti Biblia dagiti kababalin ken kasasaad a nasaknapto bayat “ti maudi a panawen daytoy a lubong.” Usigenyo ti insurat ti maysa nga apostol ni Jesus. No basaenyo daytoy a padto, imtuodenyo ti bagiyo: Saan kadi nga eksakto a deskribiren daytoy ti nariribuk a tiempo itatta?

“Ti maudi a panawen daytoy lubong” insurat ti apostol, “ket maysa a panawen ti riribuk. Awanto ti ayaten dagiti tattao no di ti kuarta ken ti bagida; natangsit, managparammag, ken managabusodanto; a dida raemen dagiti dadakkelda, awan panagyamanda, saan a nadiosan, awan nakayanakan a panangipateg; didanto mamedmedan ti pungtotda, manggargari ti ringgor, managpungpungtot ken nauyong, awan kinaimbagda, mangliliput, managayat ti ragragsak, manangitan-ok iti bagida. Dagitoy ti tattao a mangisukatto iti ragragsak iti lugar ti Dios, tattao a mangiparangarang nga adda relihionda, ngem ilibakda ti kinapudnona.”​—2 Timoteo 3:1-5, The New English Bible.

Ti sabali pay a napateg a padto maipapan iti panungpalan ti lubong isu daydiay mangikari a ti Dios “iyeg[nanto] iti pannakadadael dagidiay mangdaddadael iti daga.” (Apocalipsis 11:18) Dagiti tattao iti napalabas a kaputotan awananda ti teknikal a kabaelan a mangdadael iti daga, ngem ita addaandan. Ket itatta dakkel ti paset dagiti baro a teknolohia iti panangmulit iti aglawlaw. Idi Nobiembre 1992, adda paulo dagiti pagiwarnak a kastoy: “Dagiti Kangrunaan a Sientista Mamakdaarda iti Pannakadadael ti Daga.”

Bigbigenyo ti Pudno a Padto

Sigurado dayta. Amin a bambanag nga impadto ti Biblia a mapasamak bayat “ti maudi a panawen,” wenno “ti panungpalan ti sistema dagiti bambanag,” ket mapaspasamaken itatta. Makitkitatayo a matungtungpalen ti pudno a padto, ket nasken nga ipangagtayo dayta. Impakita ni Jesus daytoy iti panangdeskribirna iti kasasaad idi kaaldawan ni Noe, “maysa a manangaskasaba iti kinalinteg,” sakbay la unay ti panagpatingga ti lubong idi a tiempo.​—2 Pedro 2:5.

Inlawlawag ni Jesus: “Kas kadakuada idi kadagidiay nga al-aldaw kasakbayan ti layus, a mangmangan ken umin-inumda, mangas-asawa dagiti lallaki ken maiyas-asawa dagiti babbai, agingga iti aldaw a ni Noe simrek iti daong; ket dida nangikankano agingga a ti layus immay ket inyanudna amin ida, kastanto ti kaadda ti Anak ti tao.” (Mateo 24:38, 39) No di maipangag ti pudno a padto, napeggad dagiti pagbanaganna.

Nalabit kunaenyo, ‘Wen, mamatiak kadagitoy a padto ti Biblia; addanto aldaw nga umay ti panungpalan, ngem saan pay nga iti asideg a masanguanan.’ Ngem, siguradokayo kadi? Dikay kadi ipangag ti pakdaar itan?

Dagiti Pakdaar a Rumbeng nga Ipangag

Nabataden, awan ti pakaibatayan ti dadduma a pakdaar, ket minamaag ti mangipangag kadakuada. Ngem saan a kasta ti dadduma. Saan a gapu ta tagibassiten ti adu ti pakdaar, agraman dagiti nalatak a kameng ti komunidad, ditay ipangagen dayta. Usigenyo ti maysa a pagarigan.

Idi Marso 1902, iti napintas a puro ti Martinique iti Carribe, nagbalin nga aktibo ti aduan bulkan a Bantay Pelée. Idi Abril, nangipussuak iti asuk, dapo, ken babassit a bato agraman naangsuot a sengngaw. Nagamak dagiti umili ti St. Pierre, nga agarup walo a kilometro ti kaadayoda. “Naabbungotanen ti siudad iti dapo,” insurat ti maysa nga agindeg. “Adu a tattao ti kapilitan a mangapput ti agongda iti nabasa a panio tapno masalaknibanda iti nabangsit a sengngaw.”

Idi kattapog ti Mayo, kimmaro ti kinaaktibo ti bulkan. Kinuna ti diario iti lugar: “Di agsarsardeng ti panagtudo ti dapo . . . Saanen a mangngeg dagiti lumabas a lugan kadagiti kalsada. Saanen nga agungor dagiti lugan.” Maangsanka gapu iti pudot.

Kalpasanna, idi Mayo 5, nangipussuak ti bulkan iti makadilnak a banag a nangpatay iti nagadu a tattao a malabsanna. Ngem ania ti kinuna dagiti pangulo ti siudad?

Umadani idin ti panagtubbo, ket impanamnama dagiti negosiante kadagiti tattao nga awan ti dakkel a peggad. Dagiti met politiko, a maseknan iti umay nga eleksion idi Mayo 10, dida kayat a pumanaw dagiti tattao. Gapuna a pinadasda met a pagkalmaen ti panagbuteng dagiti tattao. Kasta met, nakitinnulong ti klero kadagiti negosiante ken politiko ket inallukoyda dagiti pasurotda a dida pumanaw.

Kalpasanna napasamaken. Idi Mayo 8, sakbay la unay ti alas 8:00 t.b., bimtak ti Bantay Pelée buyogen ti kasta unay nga ungor. Dagiti dadakkel, nakapudpudot a nangisit nga ulep timmayabda buyogen ti di nakapapati a kapartak a bumaba iti St. Pierre. Dagus a ginudas ti napudot a gas ti rinibribu a biag. Dandani natay ti isuamin idiay St. Pierre​—agarup 30,000 wenno ad-adu pay a tattao. Ti kakaisuna a tao a nakalasat isut’ maysa nga agtutubo a balud iti maysa a bartolina idiay tukok ti pagbaludan.

Ti Kasasaad Itatta

Kasta met itatta, adu ti mangtagtagibassit iti pammaneknek a matungtungpalen dagiti padto ti Biblia. Dida kayat nga ipangag ti makakumbinsir koma iti asinoman a managpanunot a tao nga asidegen ti panungpalan daytoy a sistema. Ngem, impadto pay ti Biblia ti kababalinda, a kunkunana: “Kadagiti maudi nga al-aldaw umaydanto dagiti managuy-uyaw agraman ti panguy-uyawda, nga agtultuloyda maitunos iti bukodda a tartarigagay ket kunkunada: ‘Sadino ti yan daytoy naikari a kaaddana? Ay ket, nanipud iti aldaw a dagiti ammami naturogda ken patay, amin a bambanag nagtultuloyda a kasta met laeng nanipud idi panangrugi ti sangaparsuaan.’”​—2 Pedro 3:3, 4.

Ngem nagbiddut dagiti managuy-uyaw itatta. Iti kinapudnona, nagbaliwen ti bambanag. Dagiti padto ti Biblia ket matungtungpaldan. Aglaplapusananen ti pammaneknek nga asidegen ti panungpalan.

Nainsiriban ngarud a dikay agtaktak a mangisalakan iti biag. Ngem ania ti masapul nga aramidenyo?

[Picture Credit Line iti panid 10]

Retrato ti U.S. National Archives

[Picture Credit Line iti panid 10]

WHO/E. Hooper

[Picture Credit Line iti panid 11]

Retrato ti WHO babaen ken W. Cutting