Mabayag Pay Aya ti Pagarupyo?

TALLO nga aldaw sakbay ipapatayna, ni Jesus naaddaan okupado unay nga aldaw idiay Jerusalem, ti aldaw a nagbalin a nakapatpateg para kadagiti amin a Kristiano nga agbibiag itan. Nangisuro idiay templo, a sinungbatanna ti adu a mangallilaw a salsaludsod a pinadpadas nga iyallilaw kenkuana dagiti narelihiusuan a papangulo a Judio. Kamaudiananna, inturongna kadagiti eskriba ken Fariseo ti makasugat a panangbabalaw a nangtanda kadakuada kas managinsisingpet ken karasaen nga agturong idiay Gehenna.​—Mateo, kapitulo 22, 23.

Bayat a pampanawanna ti lugar ti templo, kinuna kenkuana ti maysa kadagiti adalanna: “Mannursuro, kitaem! Nakaskasdaaw a batbato ket anian a patakder!” Ni Jesus, a di nagsiddaaw, kinunana kenkuana: “Makitam dagitoy dadakkel a patakder? Awan ti bato a matdanto iti rabaw ti bato a dinto marba.” (Marcos 13:1, 2) Kalpasanna pinanawan ni Jesus ti templo, ket simmang-at iti Ginget ti Kidron, bimmallasiw, ken immuli kadagiti rangkis ti Bantay dagiti Olivo.

Bayat a situtugaw a sarsarangen ti lawag ti init iti malem sadiay bantay, a pakabuyaan ti templo idiay Bantay Moria iti ballasiw ti ginget, ni Pedro, Santiago, Juan, ken Andres immayda kenkuana nga is-isuda. Mariribukanda kadagiti sasao nga insawangna maipapan ti pannakarba ti templo. Inimtuodda: “Ibagam kadakami, Kaanonto ti pannakaaramid dagitoy a banag ket anianto ti pagilasinan ti iyaaymo ken ti panungpalan ti sistema dagiti bambanag?” (Mateo 24:3; Marcos 13:3, 4) Ti sungbat nga intedna iti saludsodda iti dayta a malem idiay Bantay dagiti Olivo ket nakapatpateg kadatayo. Iyadayonatayo manipud nakabaybayag a panagur-uray iti panangpampanunot ti “panungpalan ti sistema dagiti bambanag.”

Ti saludsodda ket nagkadua. Maysa a paset ket maipapan ti panungpalan ti templo ken ti Judio a sistema; ti sabali addaan pakaseknan iti kaadda ni Jesus iti masanguanan kas Ari ken ti panungpalan daytoy agdama a sistema dagiti bambanag. Agpadpada dagitoy a salsaludsod nasaklawda iti sungbat ni Jesus, a naited idiay Mateo 24 ken 25, Marcos 13, ken Lucas 21. (Kitaenyo met ti Apocalipsis 6:1-8.) Maipapan ti panungpalan daytoy agdama a lubong, wenno sistema dagiti bambanag, inladawan ni Jesus ti sumagmamano a paspaset a, no mapagkaykaysa, agbalin a pakabuklan a pagilasinan a mangipabigbig ti maudin nga al-aldaw. Matungtungpal kadin dayta a pakabuklan a pagilasinan? Ikabilnatay kadi dayta iti maudin nga al-aldaw a naibaga idiay Biblia? Ti kadi kaitungpalanna pakdaarannatayo a mabalin a mabayag pay ti pagaruptayo?

Maysa a paset ti pakabuklan a pagilasinan ni Jesus ket: “Tumakderto ti nasion a bumusor iti sabali a nasion ken pagarian a bumusor iti sabali a pagarian.” (Mateo 24:7) Idi 1914, nangrugi ti Gubat Sangalubongan I. Dagiti Saksi ni Jehova iti dayta a dekada dagdagus a nagalertoda. Ket apay? Idi Disiembre 1879, agarup 35 a tawen a nasapsapa, kinuna ti magasin a Watch Tower, a naibatay iti kronolohia ti Biblia, a ti 1914 agbalinto a pagtandaan a tawen iti natauan a historia. Daytoy kadi a gubat, ti umuna a gubat a pudpudno a sangalubongan ti kalawana, a nakairamanan ti 28 a nasion idi agangay ken 14 a milion a tattao dagiti napapatay, isuntot’ pangrugian dagiti pasamak a mangitungpal iti pakabuklan a pagilasinan ni Jesus iti panungpalan? Sumarunonto kadi dagiti dadduma a paset ti pagilasinan?

Iti “paltiing ni Jesu-Kristo,” naipadto ti isu met laeng a panangibuyat ti dara. Ditoy maysa a nalabaga ti kolorna a kabayo ken ti nagsakay kenkuana “ikkatenna ti talna manipud ditoy daga.” (Apocalipsis 1:1; 6:4) Daytat’ talaga a napasamak manipud 1914 ingganat’ 1918. Ken ti Gubat Sangalubongan I isut’ pangrugian laeng. Idi 1939, simmaruno ti Gubat Sangalubongan II. Limapulo-ket-siam a nasion ti nairaman iti dayta a suppiat, ken agarup 50 a milion a tattao ti napapatay. Kabayatan ti 45 a tawen a sinaruno ti Gubat Sangalubongan II, nasurok a 125 a gubgubat ti napagdadangadangan, a nangpapatay ti nasurok a 20 a milion a tattao.

Sabali pay a paset ti pagilasinan ket: “Addanto kinakirang ti taraon.” (Mateo 24:7) Adda nasaknap a bisin kabayatan ken kalpasan ti Gubat Sangalubongan I. Maysa a report ilistana ti nasurok a 60 a kangrunaan a bisbisin nanipud pay 1914, a nangkettel ti adu a milion a biag. Mainayon pay, agpapan pay itan 40,000 nga ubbing ti matmatay tunggal aldaw manipud malnutrision ken dagiti sakit a mabalin a matiped.

“Addanto dadakkel a ginggined.” (Lucas 21:11) Ginunggonda ti daga kalpasan a nangrugi ti Gubat Sangalubongan I. Idi 1915 maysa a ginggined kineltayna ti 32,610 a biag idiay Italia; idi 1920 ti sabali pay pinapatayna ti 200,000 idiay China; idi 1923 idiay Japan, 99,300 ti natay; idi 1935 idiay maawagan Pakistan itan, 25,000 napukawda ti biagda; idi 1939 idiay Turkey, 32,700 ti natay; idi 1970 idiay Peru, 66,800 ti napapatay; idi 1976 idiay China, 240,000 (dadduma kunaendat’ 800,000) ti natay; idi 1988 idiay Armenia, 25,000 napukawda ti biagda. Pudno unay, addada dagiti dadakkel a ginggined nanipud pay 1914!

“Iti nadumaduma a disso baybayangobong.” (Lucas 21:11) Kabayatan ti 1918 ken 1919, agarup 1,000,000,000 a tattao ti nagsakit gaput’ trangkaso Español, ken nasurok a 20,000,000 ti natay. Ngem pangrugian laeng dayta. Kadagiti di narang-ay a lubong, ti malaria, snail fever, river blindness, nakaro a diarrhea, ken dadduma a saksakit agtultuloy a mangdaddadael ken mangpappapatay ti ginasut a milion. Mainayon pay, ti sakit ti puso ken kanser al-alaenda ti minilion pay a biag. Dagiti sakit a maiyak-akar babaen ti sekso rangranggasanna ti sangatauan. Ti mangpabuteng ti puspuso itatta isut’ makapapatay a saplit ti AIDS, a napattapatta nga umak-akar iti baro a biktima iti tungggal minuto, nga awan makita a pannakaagasna.

“Agadunto ti kinadakes.” (Mateo 24:12) Nangrugi a nagsaknap ti kinadakes nanipud pay 1914, ket itatta daytat’ ad-adda pay a nakarangranggas. Dagiti panangpapatay, panangrames, panagtatakaw, panaglalaban​—isudat’ paulo dagiti pagiwarnakan ken padamag iti radio ken telebision. Ti awan kaes-eskanna a kinaranggas agtalinaed a di malapdan. Idiay Estados Unidos, maysa a lalaki pinaltoganna ti maysa a bunggoy dagiti ages-eskuela nga ubbing babaen ti rapid-fire assault rifle​—5 ti natay, 29 ti nasugatan. Idiay Inglatera, maysa nga agballa a lalaki pinapatayna ti 16 a tattao babaen ti AK-47 assault rifle. Idiay Canada maysa a lalaki a kagurgurana dagiti babbai napan idiay Montreal University ket pinatayna ti 14 kadakuada. Dagita a tattao kasda la dagiti lobo, leon, narungsot nga an-animal, dagiti awan panunotna nga animal a naiyanak tapno matiliw ken madadael.​—Idiligyo ti Ezequiel 22:27; Sofonias 3:3; 2 Pedro 2:12.

“Dagiti tattao agkapuydanto gapu ti buteng ken kadagiti maar-aramid nga umayto iti amin a daga.” (Lucas 21:26) Kalpasan la unay ti pannakapabettak ti umuna a bomba atomika, ni sientista ti atomika a ni Harold C. Urey kinunana maipapan ti masanguanan: “Mangantayto iti buteng, maturog iti buteng ken matay iti buteng.” Iti buteng iti nuklear a gubat nainayon ti buteng iti krimen, bisin, kinakapuy ti ekonomia, pannakatnag ti moral, pannakasinasina ti pamilia, pannakarugit ti daga. Kinapudnona, dagiti dakes a pasamak a maimatangantayo babaen kadagiti inaldaw a pagiwarnakan ken padamag iti telebision inwarasdat’ buteng iti isuamin a disso.

Insurat met ni apostol Pablo dagiti kasasaad a mapasamak iti maudi nga al-aldaw daytoy a sistema dagiti bambanag. Ti panangbasa kadagiti sasaona ket kasla panangbasbasa ti damag iti aldaw. “Ngem ammuem daytoy,” insuratna, “a kadagiti maudi nga al-aldaw umaydanto dagiti aldaw a napeggad. Ta dagiti tattao agayatdanto kadagiti bagbagida, naagumda iti pirak, managpasindayaw, napalangguad, managuy-uyaw, nasukir kadagiti dadakkelda, awan panagyamanda, saanda a nasingpet, awananda iti ayat a nakayanakan, awan pannakapnekda, managpadpadakes, saanda a managparbeng, nauyongda, gumurgurada kadagiti naimbag, mangliliput, nasubeg, natangsit, managayat kadagiti ragragsak a nangnangruna ngem iti panagayatda iti Dios, nga adda langada a kinasanto ngem libakenda ti pannakabalin daytoy a kinasanto; umadayuka met kadagiti kakastoy.”​—2 Timoteo 3:1-5.

Amin a Bambanag Agtultuloyda “kas Idi Punganay ti Pannakaparsua”?

Impadto ni apostol Pedro ti sabali pay a paset ti maudi nga al-aldaw: “Kadagiti kamaudianan nga al-aldaw umaydanto dagiti managuy-uyaw agraman pananguy-uyong, a magnada kas mayannurot kadagiti derrepda met laeng ket kunkunada: ‘Sadino ti yan ti pannakaikari ti iyaayna? Ay, ta nanipud idi naturog dagiti amma, dagiti isuamin a bambanag agtultuloyda a kas met la idi punganay ti pannakaparsua.’”​—2 Pedro 3:3, 4.

Itatta, no tumaud ti topiko ti maudi nga al-aldaw, adu a tattao itungpalda ti naimpadtuan a sasao ni Pedro babaen panangrabrabak ken panangikunada: ‘Ay, amin dagidiay a bambanag napasamakda idin. Maysa laeng a historia nga ulitennat’ bagbagina.’ Gapuna laksidenda dagiti pakdaar ken itultuloyda ti “magna kas mayannurot kadagiti derrepda met laeng.” “Mayanatup iti bukodda a kalikagum” a dida ikabkabilangan ti kaitungpalan dagiti padto a nakalawlawag a mangipabpabigbig ti maudin nga al-aldaw.​—2 Pedro 3:5.

Uray pay kasta, ti nadumaduma a paspaset ti pakabuklan a pagilasinan nga impadto ni Jesus saanda pulos natungpal a sangsangkamaysa sakbayna iti kasta a nakaab-ababa a periodo ti panawen agraman ti kasta a kinakaro ken kasaknap nga ibungada. (Sublianyo a basaen, kas pangarigan, ti Mateo 24:3-12; Marcos 13:3-8; Lucas 21:10, 11, 25, 26.) Ken kayatmi nga iturong ti atensionyo iti kaskasdi sabali pay a naipadto a paset ti maudi nga al-aldaw, a nailadawan idiay Apocalipsis.

Mapantayo iti Apocalipsis 11:18. Kunaenna nga inton mangrugi nga agturayen ti Pagarian ni Kristo ket makapungtot dagiti nasion ken ti tiempo ti panangukom dumtengen, kalpasanna ni Jehova “iyegnanto iti pannakadadael dagidiay a mangdaddadael ti daga.” Saan kadi a ti polusion daddadaelenna ti aglawlawtayo itatta? Pudno, kankanayon a ginungundawayan dagiti tattao dagiti kinabaknang ti daga tapno pabaknangendat’ bagbagida. Ngem iti panangaramid a kasta, awanda a pulos iti posision a mangdadael iti dayta kas planeta a paggianan. Itan, gapu ti sientipiko a teknolohia a rimmang-ay nanipud pay 1914, addaanen ti tao ti kasta a pannakabalin, ket babaen ti panaggammat a siaagum para ti kinabaknang, pudno a daddadaelenda ti daga, a rugrugitanda ti aglawlaw ken pappapeggadenda ti abilidad ti daga a mangtaginayon ti biag.

Ti naagum, materialistiko a sosiedad ket ar-aramidenna daytoyen iti makapakigtot a kapardas. Adtoy dagiti dadduma a nakabutbuteng a resultana: tudo nga asido, ibabara ti globo, dagiti lussok iti ozone layer, agsosobrat’ kaaduna a basura, dagiti makasabidong a rugit, makadangran nga erbisidio ken pestisidio, basura ti nuklear, pannakaibelleng ti asete, panagibelleng ti rugit iti danum, pannakapapeggad dagiti nabiag, pannakamaga dagiti danaw, narugitan a danum iti daga, pannakadadael dagiti kabakiran, pannakarugit ti daga, pannakapukaw ti akinrabaw a daga, ken asuk a mangdaddadael kadagiti kayo ken mula kasta met ti natauan a salun-at.

Ni Propesor Barry Commoner kunana: “Patiek a ti agtultuloy a polusion ti daga, no di malapdan, iti agangay dadaelennanto ti kinasalun-at daytoy a planeta kas lugar para ti natauan a biag. . . . Ti kinarigat di agpannuray iti sientipiko a kinaignorante, ngem iti inggagara a kinaagum.” Ti libro a State of the World 1987 kunaenna idiay panid 5: “Ti kalawa ti natauan nga aktibidad nangrugi a mangpapeggad ti abilidad ti mismo a daga a paggianan.” Maysa a kangrunaan a serye para ti publiko a telebision a naipabuya idiay Estados Unidos idi 1990 ket napauluan ti “Salisal tapno Isalakan ti Planeta.”

Dinto pulos isardeng ti tao ti panangrugit; pasardengento ti Dios inton dadaelenna dagidiay mangdaddadael ti daga. Ti Dios ken ti nailangitan a Nangato nga Opisial ti Armadana, ni Kristo Jesus, aramidendanto daytoy babaen ti panangukom kadagiti materialistiko a nasion idiay maudi a gubat ti Armagedon.​—Apocalipsis 16:14, 16; 19:11-21.

Kamaudiananna, imutektekanyo ti sumaganad a naisangsangayan a paset ti padto ni Jesus maipapan iti maudi nga al-aldaw: “Daytoy naimbag a damag ti Pagarian maikaskasabanto iti amin a mapagnaedan a daga.” (Mateo 24:14) Daytoy naimbag a damag ibagana a ti Pagarian ti Dios agturturayen kadagiti langlangit ket iti mabiiten agtignayton a mangdadael iti daytoy dakes a sistema ken isublinanton ti Paraiso ditoy daga. Ti ebanghelio ket naikaskasaba idin ngem dina pulos sinaklaw ti intero a mapagnaedan a daga. Nanipud pay 1914, nupay kasta, dagiti Saksi ni Jehova inaramiddan dayta, agpapan pay dagiti pannakaidadanes nga impadto ni Jesus​—panangiparit ti gobierno, naranggas a managderraaw, pannakaibalud, pannakaparparigat, ken adu nga ipapatay.

Idi 1919 adda 4,000 a Saksi ni Jehova a nangikaskasaba ti naimbag a damag. Nagtultuloy nga umadu ti bilangda, gapuna itay napan a tawen nasuroken a 4,000,000 ti nangaskasaba iti 212 a dagdaga, iti agarup 200 a pagsasao, a nagiwaras ti ginasut a milion a Biblia, libro, ken magasin, nangikondukta ti minilion a panangyadal ti Biblia iti pagtaengan dagiti tattao, ken nangangay kadagiti kumbension iti dadakkel nga istadium iti amin a paset ti lubong. Daytoy nagdakkelan a panagikasabat’ ebanghelio pulos a di pay naaramid sakbay ti 1914. Ti pannakaaramidna iti kalawa a nadanonnan kasapulanna dagiti moderno a napardas a pagimprentaan, dagiti pasilidad ti panagbiahe, dagiti kompiuter, dagiti makina a fax, kasta met dagiti pasilidad ti komunikasion a naisalsalumina a mabalin a magun-odan iti panawentayo.

Ti Jerusalem idi kaaldawan ni Jeremias napakdaaran iti um-umay a pannakadadael; ti umilina nangrabrabak laeng, ngem daytat’ mabayag pay ti pagarupda. Itatta, ti dakdakkel pay a pakdaar ti panangdadael ti Armagedon ket naiwaragawagen, buyogen ti adu a mangsuportar nga ebidensia. (Apocalipsis 14:6, 7, 17-20) Minilion ti di mangipangpangag. Ngem maib-ibusen ti tiempo; mabayag pay ti pagarupda. Mabayag pay aya ti pagarupyo?

[Ladawan iti panid 7]

Idi kaaldawan ni Jeremias daytat’ mabayag pay ti pagarupda