Maparang-ayyo ti Memoriayo
“Nakaro ti kinamananglilipatko.” Naibagayo kadin dayta? No kasta, dikay maupay. Makaipaay iti nakaskasdaaw a pagrang-ayan ti sumagmamano a simple a makatulong a singasing ken ti bassit a panangikagumaan. Dikay tagibassiten ti utekyo. Nakaskasdaaw dagiti abilidadna.
KASANO nga aramiden ti utek dagiti nakaskasdaaw a kabaelanna? Kadagiti kallabes a tawen, nasukimat ti utek nga ad-adda pay ngem idi. Ngem nupay sumaysayaat ti pannakaawat, bassiusit pay laeng ti ammotayo no kasano a pudno nga aramiden ti utek dagiti banag nga ar-aramidenna.
Saan a nalawag no kasano a masursuro ken malagiptayo ti impormasion, ngem padpadasen dagiti managsirarak a takuaten daytoy a misterio. Nairaman dagiti napattapatta a 10 bilion agingga iti 100 a bilion a selula ti nerbio ken dagiti neuron nga adda iti utek iti panagsursuro ken pananglagip. Ngem adda agarup sangapulo ribu a daras a panagkakawing dagiti neuron. Ti maysa a teoria isut’ makasursuro[ka] bayat a mapabileg dagiti panagkakawing, wenno dagiti synapse babaen ti panangusar.
Bayat a lumaklakaytayo, mabalin a kumapuy ti saririttayo; mabalin a bumannayat ti panagtignaytayo. Saan a pabaruen dagiti selula ti utek ti bagbagida, ket nabatad nga agtultuloy a mapukaw dagiti adulto ti dadduma [a selula ti utek]. Ngem no kanayon nga usarentayo ti utektayo, mabalin a maitalimengtayo ti mental a kabaelantayo iti napapaut a tiempo.
Ti mental a kababalintayo impluensiaanna ti utek. Ti mananginanama, naragsak a panangmatmat parang-ayenna ti panagandar ti utek iti aniaman nga edad. Dadduma a panagpulkok mabalin a makagunggona, ngem ti nakaro, nalabes a panagpulkok lapdanna ti kinaepisiente ti utek. Makatulong ti pisikal a panagehersisio a mangbang-ar iti mental a pakarigatan.
Nupay no makaparegta daytoy [nga impormasion], iti kinapudnona, malipatantay pay laeng dagiti napapateg a bambanag, aniaman ti edadtayo. Mapasayaattay kadi? Maysa a paset a pakarigatan ti kaaduan isu ti pananglagip iti nagnagan ti naam-ammotayo a tattao.
Pananglagip iti Nagnagan ti Tattao
Makatulong kadakayo ti sumagmamano a simple a singasing iti nasaysayaat a pananglagip iti nagnagan. Makatulong ti panaginteres iti tao. Ti nagan ti maysa a tao napateg kenkuana. Masansan a ditay malagip ti nagan agsipud ta ditay naawatan a naimbag idi damo a nangngegtayo. Gapuna no mayam-ammo, ammuem a naimbag ti nagan. Kiddawenyo nga uliten ti tao dayta no nasken wenno deletiarenna pay dayta. Usarenyo iti sumagmamano a daras iti panagpapatangyo. No agpakadakayon, usarenyo ti nagan ti tao. Masdaawkayto no kasano a makatulong dagitoy sumagmamano a punto.
Ti sabali pay a singasing a mangpasayaat iti panangimemoriayo iti nagnagan isu ti pananginaig iti nagan ti tao iti banag a mailadawanyo iti panunotyo. No makaipaaykayo iti panagtignay iti ladawan, ad-adda a makatulong dayta.
Kas pagarigan, tapno malagipyo ti nagan ti maysa a dakkel a tao nga agnagan Victor, mabalin nga inaigyo ti kadakkelna iti higante a ni Goliat, iti kasta malagipyonto a dagus ti naganna.
Nalabit awan ti kaipapanan ti adu a nagan kadakayo, isu a masapul a sukatányo ti maysa a sao a kaasping ti nagan. Saan a napateg no ti isukátyo a sao saan nga apag-isu a kapada ti aweng ti nagan. Nasaysayaat ti pananglagipyo iti nagan manipud iti pananginaigyo. No mangpanunotkayo kadagiti bukodyo a sasao ken ladladawan, nasaysayaat ti pannakaipasagepsepna.
Masapul a sanayenyo daytoy a sipapasnek iti apagkanito, ngem pudno nga epektibo. Ilawlawag ni Harry Lorayne daytoy a pamay-an iti librona a How to Develop a Super-Power Memory, ket inusarnan dayta kadagiti adu nga okasion ti publiko. Kunana: “Masansan a mayam-ammoak iti sangagasut agingga iti dua gasut a tattao iti sangapulo ket lima a minuto wenno mabibiit pay, a diak malipatan ti uray maysa a nagan!”
No Kasano nga Imemoria Dagiti Listaan
Kasano a mapasayaatyo ti abilidadyo a manglagip iti listaan dagiti di agkakanaig a bambanag? Ti simple a pamay-an maawagan ti sistema a panangikawing. Adtoy ti pamay-an ti panagandarna: Iladawanyo iti panunotyo ti tunggal banag iti listaan ket kalpasanna inaigyo ti ladawan iti umuna a banag iti ladawan ti maikadua a banag, kalpasanna aramidenyo met laeng ti maikadua ken maikatlo a banag, ken agtultuloy.
Kas pagarigan, masapul a gumatangka iti lima a banag iti supermarket: gatas, tinapay, bombilia, sibuyas, ken ice cream. Rugiam babaen ti pananginaigmo iti gatas iti tinapay. Panunotenyo nga ibukbukbokyo ti gatas iti tinapay. Nupay nakakatkatawa ti ladawan, tumulongto dayta a mangipalagip iti banag iti memoriayo. Kasta met, padasenyo a panunoten ti panagtignayyo a mangibukbok iti gatas.
Kalpasan ti pananginaigyo iti gatas iti tinapay, mapankayo iti sumaganad a banag, ti bombilia. Mabalin nga inaigyo ti tinapay iti bombilia babaen ti panangiladawanyo a padpadasenyo nga ikabil ti tinapay iti pagisaksakan ti silaw. Kalpasanna inaigyo ti bombilia iti sibuyas babaen ti panangiladawan iti bagiyo a manguk-ukis iti dakkel a bombilia ken agsangsangitkayo bayat ti panangaramidyo iti dayta. Siempre, nasaysayaat no aramidenyo a mismo ti pananginaig. Makabukelkayo kadi ti pananginaig kadagiti maudi a banag, ti sibuyas ken ti ice cream? Nalabit mapampanunotyo a mangmangankayo iti ice cream a naaramid iti sibuyas!
Kitaenyo no malagipyo dagiti banag iti listaan. Kalpasanna subokenyo ti memoriayo babaen iti bukodyo a listaan. Aramidenyo dayta nga atiddog sigun iti kayatyo. Laglagipenyo, tapno maaramidyo a malaglagip unay ti pananginaigyo, mabalin nga aramidenyo a nakakatkatawa wenno pagaangawan pay ketdi wenno di agkakabagay. Padasenyo nga ikkan iti aksion ti ladawan, ket mabalinyo nga isukát ti maysa a banag iti sabali.
Mabalin nga agkedked ti dadduma a mabaybayag daytoy a pamay-an ngem ti basta panangimemoria iti listaan. Nupay kasta, mabaybayag ti panangilawlawag iti daytoy a pamay-an ngem ti mangusar iti dayta. Apaman a nairuamkayon, alisto a makapataudkayo iti pananginaig, ket ti pananglagipyo, agraman ti kapartak ti panagsursuro, nasaysayaatton ngem no padasenyo a suruen nga awan ti sistema [ti pananginaig]. Idi 15 a tattao ti nakiddaw a manglagip iti listaan ti 15 a di agsasaganad a bambanag a di nangusar iti sistema, 8.5 ti promedio nga score-da. Idi inusarda ti sistema a pananginaig iti sabali a listaan, nagpromedio dayta met laeng a grupo iti 14.3. Siempre, no malagipyo ti mangala iti listaan dagitoy a bambanag no mapankayo aggatang, ikkannakayo dayta iti score a 15—100 porsiento!
Pananglagip iti Nabasayo
Iti daytoy tiempo ti nakaad-adu nga impormasion, ti sabali pay a paset a pakasapulan ti kaaduan kadatayo iti tulong isu ti episiente a panagadal. Nasken idiay eskuelaan ti panagadal, iti negosio, iti personal a panagrang-ay, ken iti panagisagana iti panagpalawag iti publiko. Mainayon pay, ti maysa a Kristiano masapul a mangilasin iti tiempo agpaay iti personal a panagadal iti Biblia.—Juan 17:3.
‘Ngem marigatanak a manglagip iti naadalko,’ mabalin a kunayo. Ania ti maaramidan? Ti panangammo iti panamagbalin a makagunggona unay ti nairanta a tiempo a panagadalyo matulongannakayo a manglagip iti nabasayo. Adtoy ti sumagmamano a singasing.
No agadalkayo, napateg ti personal nga organisasion. Masapul a nalakayo a magun-odan dagiti libro, pagsurat, ken papel. Padasenyo ti agadal iti makaay-ayo a lugar a bassit dagiti pakasingaan ken adda umiso a lawag. Iddepenyo ti radio ken television.
Maaddaan iti regular nga oras ti panagadal. Para iti dadduma, ti panagadal nga inaldaw iti ababa a tiempo mabalin nga ad-adda nga epektibo ngem ti panangusar iti adu a tiempo iti maminsan laeng. Naimbag no bingayen ti tiempoyo a pasem-paset. Imbes nga agadal a di agsarsardeng iti dua nga oras, nalabit nasaysayaat no bingayen ti oras iti sesion manipud 25 agingga iti 40 a minuto ti tunggal maysa, nga adda ababa a baet a sumagmamano a minuto. Impakitan dagiti panagsirarak a makaipaay daytoy iti nasaysayaat a kaadu ti malagip.
Ikeddeng no ania a material ti kayatyo a saklawen bayat ti panagadalyo. Makatulong daytoy iti panangipamaysa. Sakbay a rugianyo ti maysa a libro, maaddaan iti sumagmamano a minuto a mangsukimat iti dayta. Matmatanyo ti paulo. Usigenyo ti linaonna, a mangsumario iti libro. Kalpasanna basaenyo ti pakauna wenno ti introduksion. Ditoy mabalin a naibaga ti panggep ken panangmatmat ti autor.
Sakbay a mangbasakayo iti maysa a kapitulo, sukimatenyo dayta. Matmatanyo dagiti sub-titulo, ilustrasion, chart, sumario, ken ti panglukat ken pangserra a parapo. Matmatanyo ti umuna a grupo ti sasao iti tunggal parapo. Dagitoy a grupo ti sasao masansan a naglaon iti kangrunaan a panagrason. Gun-odenyo ti kaaduan a kapanunotan. Saludsodanyo ti bagiyo: ‘Ania ti kayat a paneknekan ti nagsurat? Ania ti magun-odak manipud iti daytoy a material? Ania dagiti kangrunaan a panagrason?’
Napateg ti panangipamaysa. Masapul a naan-anay a mairamankayo. Ti sekreto isut’ panangaramid nga aktibo iti panagadalyo no mabalin. Parang-ayenyo ti ganaygay babaen ti panangusig kadagiti praktikal nga aspeto ti impormasion. Iladawanyo. Usarenyo dagiti sentido babaen ti panangpampanunot iti angot, raman, ken ti rikna no maibagay iti impormasion a basbasaenyo.
Apaman a nagun-odanyo ti kaipapanan ti material, sisasaganakayon a mangaramid iti nota. Ti episiente a panangaramid iti nota papartakenna ti pannakaawatyo ken pananglagipyo iti impormasion. Dagiti nota di masapul nga intero a grupo dagiti sasao no di dagiti kangrunaan a sasao wenno grupo dagiti sasao a tumulong kadakayo a manglagip kadagiti kangrunaan a punto.
Ti panangawat iti impormasion dina kayat a sawen a kabaelamto a lagipen amin dayta iti masanguanan. Kinapudnona iti las-ud ti 24 oras a panagadal, agingga iti 80 porsiento iti impormasion ti mabalin a malipatan, ngem mabalin a temporario. Kasla makapaupay dayta, ngem dadduma wenno adu iti dayta a 80 porsiento ti malagip babaen ti panangrepaso iti material. Kalpasan ti tunggal panagadal, agrepaso iti sumagmamano a minuto. No mabalin, agrepaso manen kalpasan ti maysa nga aldaw, sa kalpasan ti makalawas, ken kalpasanna iti makabulan. Ti panangyaplikaryo kadagitoy a punto mabalin a tulongannakayo a magunggonaan unay iti napateg a tiempo ti panagadalyo ken manglagip iti nabasayo.
Gapuna dikay tagtagibassiten ti utekyo. Mabalin a maparang-ay ti abilidadyo a manglagip kadagiti bambanag. Tinukoy ti maysa a sientista ti utek a kas “ti karirikutan pay laeng a banag nga adda kadatayo a natakuatan iti unibersotayo.” Maysa a pakaidayawan iti nakaskasdaaw a kinasirib ken pannakabalin ti Namarsua iti dayta, ni Jehova.—Salmo 139:14.
[Diagram iti panid 15]
Tapno malagip dagiti listaan, usarenyo ti sistema a panangikawing: Iladawanyo iti panunotyo ti tunggal banag. Kalpasanna inaigyo ti ladawan ti umuna a banag iti maikadua, ken agtultuloy
Listaan dagiti gatangen:
1. Gatas Pagkawingen ti 1 ken 2
2. Tinapay Pagkawingen ti 2 ken 3
3. Bombilia Pagkawingen ti 3 ken 4
4. Sibuyas Pagkawingen ti 4 ken 5
5. Ice cream