Naggapuanda?

“ANIA ti inyawagmi iti bagbagimi sakbay ti iyaay ni Columbus? . . . Iti sinaggaysa a tribu, uray ita, no ipatarusyo ti sao nga inyawagmi iti bagbagimi idi, a dikay ammo ti sao a pinili ti dadduma, daytat’ kanayon nga agpapada ti kangrunaan a kaipapananna. Iti pagsasaomi [a Narragansett] daytat’ Ninuog, wenno dagiti umili [iti Navajo, Diné], dagiti tattao. Daytat’ inyawagmi iti bagbagimi. Isu nga idi simmangpet dagiti peregrino [a taga Europa] ditoy, ammomi no siasinokami idi, ngem dikam am-ammo ida. Isu nga inawaganmi ida nga Awaunageesuck, wenno dagiti estranghero, agsipud ta isuda ti ganggannaet, isuda dagiti dimi am-ammo, ngem am-ammomi ti maysa ken maysa. Ket dakami dagiti tattao.”​—Tall Oak, Narragansett a tribu.

Naruay dagiti teoria iti nagtaudan dagiti Katutubo nga Americano.a Ni Joseph Smith, ti pundador dagiti Mormon, ti maysa kadagiti sumagmamano a tao, agraman ni Quaker a William Penn, a namati a Hebreo dagiti Indian, kaputotan ti makunkuna a napukaw a sangapulo a tribu ti Israel. Ti panangilawlawag nga awaten ti kaaduan nga antropologo ita ket immakar dagiti tribu iti Asia idiay maawagan itan nga Alaska, Canada, ken ti Estados Unidos, babaen man iti land bridge (nagsugpon a takdang) wenno babaen iti barko. Uray pay dagiti panangsubok babaen iti DNA kasla suportaranna daytoy a kapanunotan.

Dagiti Katutubo nga Americano​—Ti Nagtaudan ken Pammatida

Insurat dagiti Katutubo nga Americano nga editor a da Tom Hill (Seneca) ken Richard Hill, Sr., (Tuscarora) iti libroda a Creation’s Journey​—Native American Identity and Belief: “Kadawyan a patien ti kaaduan a katutubo a tattao a naparsuada manipud iti daga a mismo, manipud iti danum, wenno manipud kadagiti bituen. Dagiti arkeologo, iti kasumbangirna, adda teoriada a dakkel a nagsugpon a daga a bumallasiw iti Bering Strait, a nagnaan dagiti immakar a taga Asia a napan kadagiti America; dagitoy a taga Asia, kuna ti teoria, isu dagiti inapo ti katutubo a tattao iti Western Hemisphere.” Agpangpangadua ti dadduma a Katutubo nga Americano maipapan iti teoria ti puraw a tao iti Bering Strait. Kaykayatda a patien dagiti sariugma ken salaysayda. Matmatanda ti bagida kas ti orihinal nga agindeg imbes a dagiti managsirarak nga immakar manipud Asia.

Iti librona nga An Indian Winter, ilawlawag ni Russell Freedman: “Sigun iti pammati dagiti Mandan [maysa a tribu iti asideg iti surong ti Missouri River], maysa a nabileg nga espiritu ti Immuna a Tao, maysa a nadibinuan a persona. Idi nabayagen a napalabas, isut’ pinarsua ti Apo iti Biag, ti namarsua iti amin a bambanag, tapno agserbi kas mangibabaet iti kadawyan a tattao ken adu a dios, wenno espiritu, nga agindeg iti uniberso.” Ti pammati dagiti Mandan iramanna pay ti estoria maipapan iti layus. “Naminsan, idi linapunos ti dakkel a layus ti lubong, insalakan ti Immuna a Tao ti tattao babaen ti panangisurona kadakuada a mangibangon iti mangsalaknib a torre, wenno ‘daong,’ a tumpaw iti dandanum ti layus. Agpaay a pakaidayawanna, tunggal purok dagiti Mandan ti addaan iti bassit a ladawan ti sarsarita a torre​—maysa a poste a sedro nga agarup lima a pie ti katayagna, a napalawlawan iti alad a tabla.”

Addaan met dagiti Mandan iti maysa a relihioso a simbolo a “natayag a poste a nabalkut kadagiti dutdot ket ti tuktokna addaan iti nalaad nga ulo a kayo, a napinturaan iti nangisit.” Asino ti mabalin nga iladawan daytoy? “Daytoy a ladawan inrepresentarna ni Ochkih-Haddä, maysa a dakes nga espiritu nga addaan iti dakkel nga impluensia iti tattao ngem saan a kas iti kinabileg ti Apo iti Biag wenno ti Immuna a Tao.” Para kadagiti Indian iti Tanap, “di mapagduaduaan a paset ti inaldaw-aldaw a panagbiag ti pammati iti lubong dagiti espiritu. . . . Awan ti maibanag a napateg a pangngeddeng, awan ti maaramid a ganuat, no di sapulen nga umuna ti tulong ken anamong dagiti sagrado a persona a mangay-aywan kadagiti ganuat ti tao.”

Iti librona a The Mythology of North America, ilawlawag ni John Bierhorst: “Idi, addada puli, dagiti Osage, kunada, nga agakar-akar iti nadumaduma a lugar iti kasasaad a maawagan ganítha (awanan linteg wenno urnos). Kuna ti gagangay nga opinion a kadagiti al-aldaw idi unana, dadduma a managpanunot a maawagan Babassit a Lallakay . . . ti nangpataud ti teoria a maysa a naulimek, managparnuay a pannakabalin ti mangpunno iti langit ken iti daga ken mangtagtaginayon kadagiti bituen, ti bulan, ken ti init nga aggargaraw iti naan-anay nga urnos. Inawaganda dayta iti Wakónda (misterioso a pannakabalin) wenno Eáwawonaka (nangparsua kadatayo).” Kasta met laeng ti kapanunotan dagiti Zuni, dagiti Sioux, ken dagiti Lakota iti Laud. Adda met sariugma dagiti Winnebago maipapan iti panamarsua a mangiraman iti “Nangaramid iti Daga.” Kuna ti salaysay: “Tinarigagayanna ti lawag ket nagbalin dayta a lawag. . . . Ket nagpanunot manen ket tinarigagayanna ti daga, ket naadda daytoy a daga.”

Para iti estudiante ti Biblia, makapainteres a makita dagiti nagpapadaan ti patpatien ti Katutubo nga Americano ken ti pannursuro a nayebkas iti Biblia, nangnangruna maipapan iti Naindaklan nga Espiritu, ti “nangparsua kadatayo,” a mangipalagip iti kaipapanan ti nadibinuan a nagan a Jehova, nga “Isut’ Mamagbalin.” Dadduma pay a nagpapadaan iramanna ti Layus ken ti dakes nga espiritu a maawagan iti Biblia kas Satanas.​—Genesis 1:1-5; 6:17; Apocalipsis 12:9.

Panangawat Kadagiti Pilosopia ti Katutubo nga Americano

Ilawlawag dagiti mannurat a Katutubo nga Americano a da Tom Hill ken Richard Hill ti lima a rangkap a kunaen dagiti Katutubo nga Americano nga inawatda kadagiti inapoda. “Ti umuna a rangkap . . . isu ti nasinged a pannakainaigmi iti daga.” Ket gapu iti pakasaritaanda sakbay ken manipud ti isasangpet dagiti taga Europa, asino ti makailibak iti dayta? Ti dagada, a masansan nga ibilang dagiti Katutubo nga Americano a sagrado, tagadtad a naala nga inkapilitan, sinisikap, wenno babaen iti di natungpal a tulagan.

“Ti maikadua a rangkap isu ti pannakabalin ken espiritu a panagririnnáman dagiti ayup iti umilimi.” Naipakita ti panagraem dagiti Katutubo nga Americano kadagiti ayup iti adu a pamay-an. Aganupda laeng maipaay iti taraon, kawes, ken pagtaengan. Saan a dagiti katutubo nga umili ti dandani nangungaw iti buffalo (bison) no di ti puraw a tao, gapu iti derrepna iti dara ken ti apagkanito a kinaagumna.

“Ti maikatlo isu dagiti espiritu a puersa, nga isu dagiti sibibiag a kabagianmi ken makisarita kadakami babaen kadagiti ladawan nga aramidenmi.” Adtoy ti kadawyan a tema ti nakaad-adu a relihion iti sangalubongan​—ti ilalasat ti dadduma nga espiritu wenno kararua kalpasan ti ipapatay.b

“Ti maikapat isu ti pannakaawat no siasinokami, a nayebkas ken nataginayon babaen ti tradision ti tribumi.” Ita, talaga a madlaw daytoy kadagiti seremonia dagiti tribu, a sadiay agtataripnong ti tattao a mangsalaysay iti ar-aramid ti tribu, wenno kadagiti sosial a panagtitipon, a sadiay maaramid ti panagsasala ken panagkanta ti tribu. Ti kawes dagiti Indian, ti ritmiko a panagtambor, dagiti sala, panagtitipon dagiti pamilia ken puli​—saritaen amin dagitoy ti tradision ti tribu.

“Ti maudi a rangkap isu ti panagparnuay​—maiparangarang dagiti patpatienmi babaen ti panamagbalin kadagiti kadawyan a material kas bambanag ti pammati ken panangipannakkel.” Panagaramid man iti basket, panaglaga, panangsukog ken panangpinta iti damili, panagaramid kadagiti alahas ken adorno, wenno aniaman a sabali a panagparnuay, daytat’ nainaig iti tradision ken kultura ti panawen.

Adda nagadu a tribu nga uray la masapul ti adu a libro a mangilawlawag kadagiti amin a kadawyan a patpatien ken aramid. Ti paginteresantayo ita isut’, Ania ti epekto ti iseserrek ti minilion a taga Europa, nga adu ti makunkuna a Kristiano, kadagiti Katutubo nga Americano?

[Dagiti Footnote]