Panangmatmat iti Lubong
“Ti Lumaklakay a Populasion ti China”
“Kanayon nga umad-adu dagiti lumaklakay iti populasion ti China,” kuna ti magasin a China Today. “Idi arinunos ti 1994, adda 116.97 milion a lallakay ken babbaket nga umili ti China nga agtawen iti nasurok nga 60, 14.16 porsiento nga iyaadu ngem idi 1990.” Dagiti umili nga agtawen iti nasuroken nga 60 ti mangbukel ita iti gistay 10 porsiento iti populasion ti pagilian, ket umad-adu ti lumaklakay a populasion iti kapartak a gistay tallo a daras ngem iti dagup a populasion. Kasanoda a maay-aywanan? Nupay ti mateggedan, pension, social insurance, ken saranay ti mangaywan iti kasapulan ti adu, nasurok a 57 a porsiento iti lallakayen nga umili ti China ti supsuportaran ti annakda wenno dadduma a kakabagian. “Tangay nasayaat pay laeng ti relasion ti pamilia idiay China, ken adda nagsayaat a tradision ti China a mangraem ken mangaywan kadagiti lallakay ken babbaket, kaaduan a lallakayen nga umili ti makipagnanaed kadagiti kabagianda, ket nagsayaat ti pannakaaywanda,” kuna ti China Today. “Pito laeng a porsiento kadagiti lallakay ti China ti agbibiag a bukodda.”
Panagtrabaho ti Ubbing—Dumakdakkel a Problema
Sigun iti nabiit pay a report ti International Labor Organization, mapilitan nga agtrabaho ti 13 porsiento kadagiti ubbing iti lubong nga agtawen iti nagbaetan ti 10 ken 14—agarup 73 milion nga ubbing. Kinuna pay ti report a no adda la koma estadistika dagiti ubbing nga agtawen iti nababbaba ngem 10, ken kadagiti babbai nga agtrabaho iti amin-a-tiempo iti balay, mabalin nga agdagup iti ginasut a milion dagiti trabahador iti lubong nga ubbing. Nupay 80 a tawenen nga ikagkagumaan ti nakabase idiay Geneva nga organisasion a labanan ti panagtrabaho ti ubbing, agtultuloy latta nga umadu ken dumakkel ti parikut, nangnangruna idiay Africa ken Latin America. Tangay ti panagpatagabo ken dagiti napeggad a kasasaad iti panggedan ti nakaisagmakan ti minilion kadagitoy nga ubbing, ti panagbalangkantis ti nadakamat kas maysa a partikular a parikut. Iti dadduma a pagilian, “matmatan dagiti adulto ti pannakausar dagiti ubbing iti seksual a panggep kas ti kasayaatan a panglapped iti impeksion [nga HIV],” kuna ti report. Kinuna ti International Herald Tribune iti Paris a ti organisasion “pinabasolna dagiti opisial ti gobierno a . . . di nangikankano iti parikut.”
Panangipaay Kadagiti Kasapulan ti Ubbing
Kuna ti The State of the World’s Children 1995, maysa a report ti UNICEF (United Nations Children’s Fund), a di nainkalintegan a panunoten a di kabaelan ti lubong nga ipaay dagiti kangrunaan a kasapulan ti annakna. Tapno iyilustrar ti tuktukoyenda, ited ti UNICEF iti sumaganad nga estadistika: Ti mapattapatta nga ekstra a gastos iti panangipaay iti kasapulan ti sangalubongan agpaay ti umdas a nutrision ken kangrunaan a pannakataripato ti salun-at ket $13 bilion iti makatawen; para iti edukasion iti elementaria, $6 bilion; para iti mainum a danum ken sanitasion, $9 bilion; para iti panagplano iti pamilia, $6 bilion—nga agdagup iti $34 bilion iti makatawen. Idiligyo dayta, kunada, iti mapattapatta a gatad ti addan a magasgastos iti kada tawen iti sumaganad: golf, $40 bilion; serbesa ken arak, $245 bilion; sigarilio, $400 bilion; ti militar, $800 bilion. Sigurado, kunada, nga umdas ti pannakataripato amin nga ubbing iti lubong no maaramid dagiti umiso a maipangpangruna.
“Baro a Kita ti Gubat ti Opium”
Kasta ti panangiladawan ti The Times of India iti amin a panagregget dagiti kompania ti tabako ti E.U. a mangitandudo kadagiti produktoda iti Asia. Nupay tinawen nga agarup maysa a milion a tattao ti matmatay idiay laeng India gapu kadagiti mainaig-tabako a sakit, awan pay ti impaulog ti gobierno ti India nga aniaman a linteg maibusor iti tabako. Daytoy, sigun iti report ti Times, ket maigapu iti nabileg nga impluensia dagiti kompania ti tabako, nasional man ken iti sabali a pagilian, agraman “dagiti linteg pederal ti E.U. a mamagpeggad iti maganansia gapu iti pannakaipaalagad ti linteg maipapan iti negosio maibusor kadagiti pagilian a saan a mangipalubos iti pannakailako dagiti produkto ti E.U. a tabako.” Mapattapatta a di ammo ti 99 porsiento iti populasion iti away ti India ti aniaman a peggad iti panangusar ti tabako. Kadawyan a ti mannigarilio pagparangen ti warnakan kas addaan kompiansa, makaallukoy, ken natalged. Dagiti kangrunaan a kompetision iti popular nga isport, kas iti cricket, ti esponsoran dagiti kompania ti tabako. Dagiti sigarilio ti dakkel met a panguartaan ti gobierno, a nangipuonan iti uppat a kompania ti sigarilio.
Naibabawi ti Panamati iti Umap-apuy nga Impierno
Inlaksid ti report ti Church of England ti kadawyan a panangmatmat a ti impierno ket lugar ti apuy ken agnanayon a pannakatutuok. Sigun iti report ti Doctrine Commission ti iglesia, “inaklon dagiti Kristiano dagiti makapaamak a teolohia a pagbalinenda ti Dios kas sadistiko nga olimaw ken nangibati iti nasanaang a sikolohikal a piglat iti adu.” Kinunana pay: “Adu ti pakaigapuan daytoy a panagbalbaliw, ngem ti dadduma kadakuada isut’ moral a protesta manipud iti uneg ken ruar ti Nakristianuan a pammati maibusor iti relihion nga agbubuteng, ken ti kumarkaro a panangmatmat a ti ladawan ti Dios a nangikumit iti minilion iti agnanayon a pannakatutuok ti naiduma unay manipud iti pannakaipalgak ti ayat ti Dios ken ni Kristo.” Nupay kasta, kunada a tunggal tao kaskasdi a sangsanguenna ti aldaw ti panangukom ket madadael, wenno mapukawto dagidiay di makapasa iti pannubok. Kuna ti Herald Tribune ti New York: “Pinagminar ti report nga awan gundaway ti amin a tattao iti amin a relihion nga automatiko a maispalda.”
Bannuar a Sunggo
Natnag ti maysa a tallot’-tawenna a barito iti maysa nga inaladan a pakaipabuyaan ti pito a gorilia ti Africa sadi Brookfield Zoo, iti kabangibang ti Chicago, ngem inalaw ti maysa kadagiti kabaian a gorilia. Ti 4-pie a rehas ket inuli ti barito, a simmina ken ni nanangna, ket natnag iti gistay 20 a pie iti semento a suelo ti pagpabuyaan, a nakadangranan ti ulona. Nagna ti walot’-tawenna a gorilia, ni Binti Jua—nga iti Swahili kaipapananna “balasang ti raniag ti init”—sa siaannad nga inubbana ti nasugatan nga ubing. Nupay sisasakay iti bukotna ti anakna a gorilia, inubba ni Binti ti bassit a barito ket impanna iti ruangan nga us-usaren dagiti mangay-aywan iti zoo, sa siaannad nga indissona tapno maala dagiti mangay-aywan iti zoo. Ni Binti a binaybay-an ti bukodna nga ina, “ti sinursuruan dagiti manangaywan iti zoo kadagiti wagas ti panagbalin nga ina, nga inikkanda kadagiti munieka ti ubbing tapno taripatuen ken aywananna” sakbay ti pannakaipasngay ti anakna, kuna ti Daily News ti New York. Sipud idin, naatrakarna ti rinibu a bisita ken nagunggonaanen kadagiti sagut a prutas. Nakaungar ti barito a nasugatsugatan ken nagarumiadan.
Agpilika
“Saan kadi a nasayaat ti rubbuat ti baro a tawenmo?” inyimtuod ti maysa nga artikulo iti magasin a New Scientist. “Dika madanagan, adda pay 14 a dadduma a baro a tawen iti intero a lubong a pagpiliam.” Kinapudnona, dagiti laeng pagilian a nangusar iti kalendario ni Gregory ti mangibilang iti Enero 1 kas ti umuna nga aldaw ti tawen. Ni Julius Caesar ti nangikeddeng nga, idi 46 K.K.P., ti kalendario ti tawen mangrugi iti Enero 1, ket nagtalinaed daytoy idi rinebisar ni Papa Gregory ti kalendario idi 1582. Bayat a nangpataud ti nadumaduma a kultura iti bukodda a sistema ti kalendario, timmaud ti agarup 26 a nadumaduma nga Aldaw ti Baro a Tawen. Kadagidiay adda pay laeng, ti sistema dagiti Insik ti kababayaganen. Para kadakuada, mangrugi ti Baro a Tawen ita a tawen inton Pebrero 7. Inton Oktubre 2 ti Baro a Tawen dagiti Judio. Ti kalendario dagiti Muslim, a naan-anay a lunar, adda met bukodna a petsa.
Ti Panagsigarilio Mainaig iti Ipapatay iti Kona
Rumbeng a saan a makalang-ab dagiti maladaga ken masikog a babbai iti aniaman nga asuk ti sigarilio, kuna dagiti Britano a managsirarak. Ineksamen ti dua-tawen a panagadal ti Royal Hospital for Sick Children, idiay Bristol, ti tunggal kaso ti sudden infant death syndrome (SIDS), a pagaammo met kas ipapatay iti kona, iti tallo a rehion ti Inglatera. Iti panangimtuodda iti nagannak ti 195 a maladaga a natay ken ti 780 a nagbiag, natakuatanda a kadagiti inna a natay dagiti maladagada, 62 porsiento ti nagsigarilio, no idilig iti 25 porsiento kadagiti inna a sibibiag dagiti maladagada. “Pinagminar ti nabiit pay a panagsirarak a dagiti amma a nagsigarilio ket parikut met,” kuna ni Joyce Epstein, ti Foundation for the Study of Infant Deaths. “No maikkatmi amin a panagsigarilio iti aglawlaw ti maladaga, mapattapattami a bumassitto dagiti matay iti kona [kaso ti SIDS] iti 61%.”
Mangipalgak iti Palimed ti Panangeksamen iti Dara
Nasurok nga 60 a tawenen a maek-eksamen a naimbag ti hemoglobin ket naikuna a nalabit daytat’ kangrunaan a naadal a protina iti biolohia. Nabayagen a naammuan a mangaw-awit iti oksihena manipud bara nga agturong kadagiti tisyu ken mangisubli iti carbon dioxide ken nitric oxide. Kaskasdi a nasdaaw dagiti doktor ken sientipiko kadagiti nabiit pay a natakuatan a mangipakita nga adda pay kanayonan a maaramidanna—daytat’ panangawit iti naiduma a kemikal a kombinasion ti nitric oxide, a maawagan super nitric oxide, iti amin a paset ti bagi. Ti super nitric oxide aktual nga adda napateg a maaramidanna iti salun-at ken iti panagtalinaed a sibibiag dagiti selula ken tisyu, agraman ti pannakataginayon ti memoria ken panagsursuro, seksual a kinaganaygay, ken presion ti dara. Ti hemoglobin, babaen ti pannakatarawidwid ti kaadu ti nitric oxide a pakaisarangan dagiti urat ti bagi, kabaelanna a padakkelen wenno pabassiten dagiti urat ti dara. “Ti takuat mabalin nga adda naisangsangayan nga ipamatmatna iti pannakaagas ti presion ti dara ken ti pannakapataud ti artipisial a dara,” kuna ti The New York Times. Iti agdama, kaaduan a sandi ti dara mabalin a pangatuenda ti presion ti dara. Mabalin a daytoy ket gapu ta awan super nitric oxide-da, kuna dagiti managsirarak.