No ti Takdang Agbalin a Disierto
NAIBAGA a ti takdang iti dandani 100 a pagilian ti main-inut nga agbalbalin a disierto, a mangapektar iti biag ti nasurok a 900 milion a tattao ken mangpataud iti napattapatta a tinawen a pukaw a $42 bilion iti birok ti sangalubongan. Nupay dagiti napanglaw a lugar ti kakaruan a naapektaran (81 kadagiti pagilian ti napanglaw a dagdaga), ti panaglangalang pagpeggadenna ti tunggal kontinente.
Ibilang ti United Nations Environment Programme (UNEP) ti panaglangalang a “maysa kadagiti karirikutan a sangalubongan a parikut iti aglawlaw.” Maigiddato iti dayta, kuna met dagiti managsirarak a “ti disierto saan a lumawlawa.” Kasano a kasta?
Panagbalbaliw Dagiti Disierto, ken Agbaliw Dagiti Depinasion
Kalpasan ti napaut a tikag iti rehion ti Sahel iti Africa (1968-73), naipasagepsepen iti isip dagiti tattao ti ladawan ti lumawlawa a disierto. Nupay kasta, ti “nalidem ken nakalkaldaang a buya” nga inladawan dagiti sientista idi a tiempo, kuna ni Donald A. Wilhite, direktor iti International Drought Information Center idiay University of Nebraska (E.U.A.), ket “naibatay iti kurang nga impormasion iti ababa laeng a tiempo a nangipaay iti di umiso a ladawan.”
Dagiti ladawan ti moderno a satellite a makailasin iti biomass (kaadu dagiti sibibiag a bambanag) ipakitanan a bumassit/umadu dagiti mula bayat ti namaga ken natutudo a tiempo. Dagitoy a panagbaliwbaliw, kuna dagiti eksperto, ti “mangipamatmat a lumawlawa wenno bumasbassit ti disierto.” Isu nga “agbaliwbaliw” dagiti disierto ngem saan a kanayon a “lumawlawa.” Uray pay no kasta, ipaganetget ni Dr. Wilhite, “mapaspasamaken ti panaglangalang.” Ngem ania a talaga ti kayat a sawen daytoy?
Panaglangalang
Masansan a mapagsinnukat ti “panaglangalang” iti ilalawa ken ibabassit ti disierto. Nupay kasta, ti panaglangalang, ilawlawag ti maysa a grupo dagiti managsirarak, tuktukoyenna ti naiduma a kasasaad. Nupay no mapasamak ti ilalawa ken ibabassit kadagiti pingir ti agdaman a disierto, mapasamak ti panaglangalang kadagiti natikag unayen a rehion, a dadduma kadagitoy ti adayo iti aniaman a disierto. Dagiti naglalawa a lugar a kas ti natikag a mataltalon a daga, a mangbukel iti 35 porsiento a rabaw ti daga, ti agin-inut nga agbalbalin a disierto. Dayta a kasasaad mamatmatanen a kas panaglangalang.
Ngem, nupay nalawlawa ti saklawen daytoy a panangmatmat no sadino a mapaspasamak ti panaglangalang, agtultuloy ti pannakariro maipapan iti dua a kasasaad. Apay? Ti Panos, maysa nga organisasion a pakagun-odan ti impormasion nga adda idiay London a mangipampamaysa kadagiti isyu ti irarang-ay, ipatuldona ti maysa a rason. No maminsan, masansan a saritaen dagiti agar-aramid ti pagalagadan ti lumawlawa a disierto agsipud ta “nalaklaka a magun-odan ti panangsuporta ti politika iti daytoy a kapanunotan ngem ti narikrikut a pasamak a ‘panaglangalang.’”
“Ti agbaliwbaliw a pannakaammo,” ipatuldo ti Panos, “ginargarina ti adu unay a debate no ania a talaga ti makuna a ‘panaglangalang.’” Ti isyu? Tattao wenno klima ti pakaigapuanna. Umuna, insingasing ti NU a madepinar ti panaglangalang a kas “pannakadadael ti takdang kadagiti natikag, di unay natikag ken namaga ngem naagneb a luglugar a maigapu a nangnangruna iti dakes a panangtaming ti tao.” (Kuami dagiti italiko.) Di maay-ayo ti adu a pagilian iti daytoy a depinasion, kuna ni Camilla Toulmin, direktor iti Drylands Project iti International Institute for Environment and Development, agsipud ta mapabasol ti tao iti panaglangalang. Gapuna, nabiit pay a nabaliwan ti maudi a paset ti depinasion iti “resulta ti panagbaliwbaliw ti klima ken dagiti aramid ti tao.” (Kuami dagiti italiko.) Daytoy baro a depinasion pabasolenna nga agpadpada ti tao ken ti klima iti panaglangalang, ngem dayta dina pinagpatingga ti debate. Apay a dina impatingga?
“Patien ti dadduma nga eksperto,” kuna ti Panos, “a ti nagadu a depinasion ken ti simmaruno a panagbinnusor ket talaga a panangikagumaan a manggun-od iti kanayonan a pondo para iti umad-adu a pagilian a naibilang nga agpegpeggad.” Ti nagbanagan ti agtultuloy a panagbinnusor ket “ti termino a mismo nagbalinen a dandani awan pategna.” Adda payen dagidiay agkuna a ti termino a “panaglangalang” rumbeng a baybay-anen a mamimpinsan. Ngem, ti panangsukat iti sao, siempre, saanna a risuten ti parikut wenno pukawen dagiti pakaigapuan. Ania dagiti pakaigapuan ti panaglangalang?
Dagiti Pakaigapuan ken Pagbanagan
Ti libro ni Alan Grainger a Desertification, kunana a ti pakaigapuan ket nalabes a panagtalon, panagpastor, panagpukan ti kayo, ken nakapuy a panagpasayak. No aggiddan a mapasamak ti dua kadagitoy, gagangay nga agbanag iti panaglangalang. Kasta met, dagiti mangapektar a bambanag a—kas iti panagbaliw ti populasion, klima, ken dagiti kasasaad ti ekonomia ti kagimongan—pakaruenda pay ti parikut.
Ti maysa a nalawag a pagbanagan ti panaglangalang isu ti pannakadadael ti kabaelan ti tikag a daga nga agpataud iti taraon. Mapaspasamaken dayta iti sangalubongan ngem nangnangruna idiay Africa, a sadiay 66 porsiento iti kontinente ti disierto wenno tikag a daga. Ti panaglangalang, nupay kasta, adda pay mainayon a dakes a pagbanaganna. Mangiturong dayta iti gubat. “Iti narikut a sangal dagiti pakaigapuan nga agtungpal iti di kinatalged ti kagimongan ken ti politika, panangibukbok ti dara ken gubat,” kuna ti libro a Greenwar—Environment and Conflict, “kumarkaro ti paset ti pannakadadael ti aglawlaw.”
Uray pay ti panangikagumaan a manglapped iti gubat agbanag iti pannakadangran ti aglawlaw, a mangpakaro iti kinapanglaw. Kasano? “Gaput’ mapasanguan iti di natalged a politika a maigapu iti panagdadangadang gapu iti bumasbassit a pagsanikuaan a resulta ti pannakadadael ti daga,” ilawlawag ti Panos, “masansan nga agsubad dagiti gobierno babaen kadagiti namilitaran a pamay-an tapno lapdanda ti kinaranggas. Iti kastoy a pamay-an, usaren dagiti gobierno ti kuarta a pondo ti militar imbes a mangpalag-an ti kinapanglaw.” Nupay kasta, imbes a parmeken ti pagbanagan ti panaglangalang, ania ti maaramidan a mangsaranget kadagiti pakaigapuan?
Saan a Madagdagus ti Solusion
Kalpasan ti panangamiris iti dayta a saludsod iti 13 a bulan, inanamongan dagiti pannakabagi ti nasurok a 100 a pagilian ti “Kombension ti NU a Manglaban iti Panaglangalang,” maysa a plano a sigun iti NU “napateg nga addang iti idudur-as” a manglaban iti panaglangalang. Ti kombension sapulenna, malaksid iti dadduma pay a banag, ti panangyallatiw dagiti nabaknang a pagilian kadagiti teknolohia a manglapped iti panaglangalang kadagiti napanglaw a pagilian, panagsirarak ken programa a mangsanay ken, nangnangruna, ti nasaysayaat a pannakausar ti pannakaammo dagiti lokal a tattao. (UN Chronicle) Daytoy kadi a baro a tulagan pasardengenna ti pannakadadael ti tikag a daga?
Tapno mapasardeng, kuna ti Panos, sasao agraman ti makita a panangsuporta ti kasapulan. Impadamag ni Hama Arba Diallo, maysa kadagiti nangorganisar iti kombension, nga iti nagbaetan ti 1977 ken 1988, adda $1 a bilion iti tinawen a nabusbos kadagiti addang a manglaban iti panaglangalang. Tapno talaga nga adda irarang-ay, nupay kasta, sigun iti UNEP, masapul a mangbusbos dagiti 81 a napanglaw a nasnasion iti mamimpat agingga iti maminwalo a daras dayta a gatad.
Ngem asino ti agbayad? “Saan met a manayonan ti kuarta dagiti industrialisado a pagilian a panglaban iti panaglangalang,” kuna ti Panos, nga innayonna pay a “saan a rumbeng a manginanama dagiti napanglaw a pagilian nga agsagsagaba iti panaglangalang iti nalaka wenno madagdagus a solusion manipud iti kombension.” Nupay kasta, kuna ti Panos a sipopositibo, gapu ta mapagsasaritaanen ti panaglangalang iti sangalubongan, makitan ti kasasaad ti parikut, “a daytat’ maysa a naaramidanen a mismo.”
‘Agrag-onto ti Let-ang’
Kinapudnona, bayat dagiti naudi a dekada, adu a lallaki ken babbai ti nagballigi a namagbalin iti sangatauan nga ad-adda a sipapanunot iti didigra nga iyeg ti agtultuloy a panaglangalang. Dagiti pagsasao a kas iti ‘Immuna dagiti kabakiran ngem ti tao, simmaruno ti panaglangalang” karitenna ti tattao a mangbalbaliw iti kasasaad.
Ngem, mabigbig met dagiti addaan pannakaammo a tattao a narikut ti problema a panaglangalang. Pudno nga apresiarenda a kasano man kasayaat ti panggep ti tao, addaan limitasion no maipapan iti panangtaming kadagiti pakaigapuan dagiti sangalubongan a parikut itatta.
Maigiddato iti dayta, nupay kasta, makapabileg-puso a maammuan dagiti tattao a maseknan iti masanguanan ti planetatayo a ti Namarsua iti daga inkarina a tamingen a sieepektibo daytoy ken dagiti dadduma pay a parikut ti aglawlaw. Ket yantangay dagiti kari ti Dios, a nailanad iti Biblia, kanayon a napaneknekan a pudno, umiso ti manginanama a matungpal ti impaltiing ni Jehova nga isurat ti mammadto a ni Isaias maipapan iti masanguanan dagiti disierto ken ti nadadael a daga: “Ti let-ang ken ti namaga a daga naragsakdanto, ket ti tay-ak a langalang agrag-onto ket agsabongto kas iti rosa; . . . ta iti let-ang pumsuakto dagiti dandanum, ken barbaresbes iti tay-ak a langalang. Ket ti sumilsilap a darat agbalinto a libtong, ken ti mawaw a daga agbalinto nga ub-ubbog ti danum.” (Isaias 35:1-7; 42:8, 9; 46:8-10) Anian a rag-o ti makasaksinto, iti asidegen a masanguanan, ti panagpatingga ti panaglangalang ken saanen nga agbalin a disierto!
[Kahon iti panid 16]
Porsiento ti Takdang a Disierto Wenno Takdang a Daga
Africa 66%
Asia 46%
Australia 75%
Europa 32%
Amianan nga America 34%
Abagatan nga America 31%
Sangalubongan 41%
[Kahon iti panid 17]
Ti Pasayak Pagbalinenna ti Takdang a Disierto?
Ti kadi pasayak—a mangpadpadanum iti takdang—pagbalinenna ti daga a disierto? Wen, dagiti depekto a pasayak mangdadael. Mapasamak daytoy no saan nga umiso a mapaatianan ti napasayakan a daga. Umuna, maupran a naimbag ti daga; kalpasanna, umapgad; ken kamaudiananna, umasin ken tumangken iti rabawna. “Ti depekto a pasayak,” kuna ti Panos, “pagbalbalinenna ti takdang a disierto a kas iti kapartak ti pannakalukat dagiti baro a pasayak.”
[Mapa iti panid 16, 17]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
DISIERTO
AGPEGPEGGAD
[Credit Line]
Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.
[Dagiti ladawan iti panid 15]
Talon nga agin-inut nga agbalin a disierto