Kinapanglaw—Ti ‘Naulimek nga Emerhensia’
“ADUT’ nangngegantayon a pakdaar maipapan kadagiti emerhensia ti panagbara ti globo ken iyiingpis ti ozone layer ken ti pannakamulit ti taaw,” kinuna ti mamalbalakad ti United Nations a ni Dr. Mahbub Ul-Haq, ngem innayonna: “Ti panagbara ti globo ken adu a sabali pay a mangpakdaar nga emerhensia ti mangpapatayto pay laeng iti asinoman [bayat] a dagiti naulimek nga emerhensia ti mangsaysayang iti adu a biag kadagiti napanglaw a pagilian iti kada aldaw.” Kinomentuan ni Dr. Ul-Haq maipapan ti maysa kadagidiay a naulimek nga emerhensia. “Ti kinapanglaw,” kinunana, “ti talaga a kangrunaan a mammapatay.” Kasano a kasta?
Iti kaaduan ti 1.3 bilion a tattao iti sangalubongan a pagbibiagda ti maysa a doliar wenno nababbaba iti kada aldaw, ti kinapanglaw ti talaga nga agbalbalin a makapapatay a didigra. Iti kada tawen, matmatay ti aginggat’ 18 milion a tattao, kuna ti magasin a UN Chronicle, iti “mainaig-kinapanglaw a rason.” Dakkel unay daytoy a bilang! Agasenyo ti “mangallukoy-atension” a paulo no, kas pagarigan, ti intero a populasion ti Australia, agarup 18 milion a tattao ti mabisinan iti kada tawen! Kaskasdi a “saan unay a mapagsasaritaan” ti ipapatay dagitoy a minilion a napanglaw, inkomento ti brodkas ti UN Radio. Kinapudnona, maysa daytoy a ‘naulimek a didigra.’
Tapno mapasardeng ti kinaulimek, nagsao dagiti pannakabagi ti 117 a pagilian a timmabuno iti kaunaan pay laeng a World Summit for Social Development maipapan kadagiti pamay-an a pangtaming iti parikut ti lubong a kinapanglaw. “Sangagasut ket limapulo a tawenen ti napalabas idi inlungalong ti lubong ti krusada maibusor iti panangtagabo,” impalagip ni James Gustave Speth, administrador ti United Nations Development Programme. “Masapul nga ilungalongtayo ita ti sangalubongan a krusada maibusor iti nasaknap a kinapanglaw.” Apay a maseknan? Ti kinapanglaw, impakdaarna, “ti mangparparnuay iti panagleddaang ken di kinatalged ken pagpegpeggadenna ti lubongtayo.”
Nupay kasta, uray no nagsasaritaan dagiti delegado dagiti pamay-an a mamagpatingga iti kinapanglaw, ti ‘relo ti kinapanglaw,’ a mangam-ammo iti bilang dagiti maladaga a maipaspasngay kadagiti nakurapay a pamilia iti kada aldaw, ti nangipakita a kumarkaro ti sangalubongan a kasasaad ti kinapanglaw. Ti relo, a naiplastar iti lugar ti kombension, ti nangipamatmat a kabayatan ti makalawas a summit, gistay 600,000 a kappasngay ti nainayon iti umad-adu a nakurapay. Idi ngudo ti maudi nga aldaw ti summit, naiddep ti nakaplastar a relo; ngem kinapudnona, kas kinuna ni Speth, “agtiktiktik pay laeng ti relo.” Ti saludsod ita ket, Mangngeganto pay aya dayta?