Oras ti Kasta Unay a Panagaapura no Panagaatab

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Britania

AGARUP sangapulo a milion a tumatayab ti mangbusbos iti kalam-ekna idiay amianan a laud ti Europa iti kada tawen. Saanda laeng a naggapu iti pagpapaaduanda idiay arctic no di pay ket iti ballasiw-taaw a kas ti Canada ken makintengnga a Siberia. Iti dalanda nga agpa-Africa, adu pay a sabsabali ti makisinnabat idiay East Atlantic Flyway, maysa a ruta ti migrasion iti ballasiw ti British Isles.

Ti taraon ken paginanaan ket ipaay ti serye ti nasurok a 30 a dadakkel a sabangan dagiti danum ti Britania. Tunggal maysa kadagitoy ti mangay-aywan iti nasurok a 20,000 a tumatayab, ngem ti kapatgan isut’ The Wash, iti daya a kosta ti Inglatera, a mangbibiag iti nasurok a kakapat ti maysa a milion a tumatayab​—agraman dagiti curlew, dunlin, godwit, knot, oystercatcher, plover, redshank, ken turnstone. Ania a kita ti taraon ti ipapaay ti sabangan, ken apay a nakapatpategda?

Ti Kinapateg Dagiti Sabangan

Dagiti sabangan ket umasping iti nakubong a luglugar ti kosta a pagsabatan ti apgad ken tamnay. Ditoy, ti nabara a danum, a nabaknang agpadpada iti mineral ken organiko a sustansia, ket aglaon iti kagudua iti sibibiag a banag kadagiti taaw ti lubong. Masarakan dagiti pasayan, sand hopper, ken dadduma a kita ti biag iti kadaratan, ngem ad-adu pay a parsua ti bibiagen ti kapitakan ti sabangan.

Agduduma ti kita ti pitak sigun iti kaadu ti arinsaed a nakabuklanna. Aglaon ti tunggal kita ti pitak iti bukodna a naisangsangayan nga ayup iti baybay, a pagtaraon dagiti wader.a Kas pagarigan, iti maysa a metro kuadrado ti maysa a kita ti pitak, adda minilion a bassiusit a biruruko a babbabassit ngem tallo a milimetro ti kaatiddogda! Kanayonanna, bibiagen ti kapitakan dagiti bisukol, lugworm, ken rag worm, agraman dadduma pay nga awanan-duri.

Panagaatab no Kellep ken Kabus

Nupay adu a ribu ti wader iti maysa a sabangan, mabalin a narigat ida a sapulen agsipud ta masansan a sabasabali ti ayanda iti nalawa a lugar. No panagaataben no kellep ken kabus, nupay kasta, dramatiko nga agbalbaliw ti kasasaad. Ti panagatab ti manglapunos iti darat ken pitak, a pakapilitan dagiti wader a mapan iti malaylayus a disso ken iti dadduma a nangangato a disso. Nalaklaka no kuan a paliiwen ida bayat nga agaaripunoda, a kadua ti dakkel a naglalaok a pangen.

Ita, ta maysa a naraniag, nainit nga agsapa ti Abril, dumtengen ti panagaatab no kellep ken kabus. Agpulpul-oy ti nalamiis nga angin a kasaor bayat nga agbibiahekami a mapan iti bassit, nagpintas a sabangan a pagsikkusikkuan ti karayan Alde a sumrek iti distrito ti Suffolk iti Inglatera iti North Sea. Ditoy, ti populasion ti wader no kalam-ekna magtengna ti nasurok laeng a 11,000, ken nalaklakanton a paliiwenmi ti aktibidadda, ta ti sabangan ket kagudua a milia laeng ti kaakabana.

Ti komplikado a nasinasina nga inaladan iti baybay ti sumursurot iti pagayusan ti karayan. Nasaknapan ti dadduma a takdang iti runo, ti dadduma, iti ruot a marram. Ti nabatbati buklen ti bin-ig a nangisit a kaykayo ken bato. Iti agpasurong, iti tengnga ti naisangsangayan a koleksion dagiti pasdek idi tiempo ni Reyna Victoria, isut’ Snape Maltings Concert Hall, a pakaang-angayan ti Aldeburgh a piesta ti musika. Ngem masapul a magnakamin nga agpababa iti karayan ken agturong iti nalinong a disso. Napigsa itan ti angin ken kumutukot, ket agpanaaston dagiti matami.

Apaman a nakagtengkami iti igid ti karayan (kitaenyo ti retrato, a namarkaan iti A), kinablaawannakami ti nalawag, makaay-ayo nga uni ti agparis nga avocet. Agarup 40 a metro laeng ti kaadayoda, iti ayanmi iti sabangan, a madama nga agdindinnalusda. Tunggal tumatayab siaalumamay a tuktokenna dagiti sikigan ti makingngato a barukongna babaen ti murdong ti atiddog, balinsuek ti panagbakkugna a sippitna. Makaparagsak a buyaen daytoy, ngem masapul nga itultuloymi ti magna ta adu pay ti kitaenmi.

Ti Panagaatab

Napartaken ti panagatabna, isu nga alistuanmi ti umakar iti pinilimi a lugar a pagpaliiwan. (Kitaenyo ti retrato, namarkaan iti B.) Iti pannagnami, maysa a redshank​—a mangtagtaginayon iti reputasionna kas para-bantay ti sabangan​—ti pumanaw iti disso a lalayusen, buyogen ti napigsa a mangpakdaar a panagkiakna iti “tuhuhu-tuhuhu!” Dagiti nalabaga a gurongna maiduma iti nakapudpudaw nga agsaringgayad a murdong ti payakna nga agrimatrimat iti kainitan. Apaman a nakasangpetkami iti destinasionmi, dagus a sinukimatmi ti napartak panages-esna a kadaratan ken kapitakan.

Iti pangadaywen, mayat ti kakaanan ti duapulo a redshank, medio agdakdakiwas iti kapitakan, idinto a ti dadduma ket agsawsawar iti taraon iti nalinlinong a waig. Agaaripuno iti babassit a grupo dagiti dunlin, a ti pakabigbiganda ket ti nagbakkug a sippitda. Agsawsawarda iti kapitakan, nga ikagkagumaanda ti agtalinaed iti igid ti danum. Agpagnapagna dagiti agsisina a curlew, a siaannad nga agdakdakiwas iti nalukneng, nagalis a kapitakan. Idiay surong, dua a turnstone ti agsapsapul iti taraon babaen ti panangusarda iti ababa, medio balinsuek ti panagbakkugna a sippitda tapno baliktadenda dagiti tedtedda ti atab iti takdang ti sigud a baybay.

Kellaat, mangngegan ti nakapigpigsa, naliday, a tallo-ti-silabana a paswit a “tlee-oo-ee” ti gray plover. Bayat nga agtayab iti ngatuenmi, ad-adda a madlaw dagiti nangisit a kilikili ti billit a maiduma iti napusyaw a maris ti barukongna. Uppat a gasut a golden plover, a nagaaripuno iti kasla-oval nga urnosda, agin-inanada a ti uloda naisuksok iti payakda, a sangsanguenda amin ti direksion ti angin. Adda pasaray panagrikkiar ti sumagmamano a plover bayat a mapasingkedan ti masurot nga urnos. Labang pay laeng ti dutdot ti kaaduan no kalam-ekna​—nga addaan iti balitok ken nangisit a makingngato a paspaset; nalusiaw a kolor iti aglawlaw ti matmata, rupa, ken barukong; ken nangisit a sippit. Bayat a pusiposenmi ti teleskopiomi tapno masaklawna ti amin, nakitami met dagiti ringed plover.

Kellaat a simmangpet ti adu a pangen ti agarup 1,000 a lapwing. Simmangpet dagiti billit a sigaganaygay, iti naisangsangayan a panagtayabda iti tangatang. Naggapu dagiti lapwing ken dagiti golden plover iti laud a kataltalonan, ti kaykayatda a pagtaraonan. Immayda iti sabangan saan laeng a tapno mangan no di ket tapno agdigus ken dalusan dagiti dutdotda.

Ti kangrunaan nga uni iti aglawlaw ket manipud kadagiti pumarukpok nga uni dagiti curlew, ti nakonkontento a musikal a sagawisiw dagiti redshank, ken ti panagkiak ti nangisit ti ulona a gull. Agsawsawar ti dua nga atiddog ti ipusna a godwit iti kapitakan. Babaen ti napuskol a kolor naranghita-nalabbaga a sippitda, guyguyoden ti sumagmamano nga oystercatcher dagiti lugworm. Nagdaeg ti pannagna ti maysa a kolor dapo a plover, agsardeng, iwagtengna ti makannawan a sakana, sana suroten ti kanenna, ket alimonenna. Ngem ti panagatab ti dagus a mangkamakam kadakuada amin!

Mangrugin ti Panagaapura

Kellaat nga agkayakay dagiti tumatayab tapno mangbukelda iti pangen, nangnangruna dagiti mismo a kakikitada. Nakaay-ayat a buya dayta, ta naurnos ti panagtayab ti nagadu a wader. Iti panagdissoda iti agsinnumbangir a sikigan, agbaliw ti kolor dagiti pangen bayat a silnagan ida ti init​—manipud natayengteng a kolor kape agingga iti nasileng a kolor pirak-puraw​—maysa a kanito a nalawag a makita ket ti sumaganad, gistay mailaok iti napitak nga aglawlaw ti sumungsungad a panagatab. Nangisit agingga a kolor-pirak, kolor-pirak agingga iti nangisit, naan-anay ti ritmona ket, maigiddato iti dayta, kanayon nga agkarasukat ti urnos ti panagtayabda​—manipud medio oval agingga iti nagtimbukel, kalpasanna agbalin nga spiral, ken kamaudiananna agbalin a vertical a linia. Kaaduan ti agdisso iti kapitakan a saan pay a nalayus.

Di agbayag, malapunoston ti pitak ken darat a patad iti aglawlawmi, isu nga apuraenmin ti agpasurong a kadua ti naynay ti panagtayabda a wader. Ti umuna a manglumba kadakami isu ti babassit a pangen dagiti bassiusit a dunlin, babaen ti napartak a panagtayabda, a taginayonenda ti panagkakaduada babaen ti pasaray apagbiit a panagkiakda. Kalpasanna, lumabasen dagiti daddadakkel a redshank, ad-adda nga agwaras dagiti pangenda ken nakapimpintas ti panagwarasda. Lumabas dagiti curlew a kas iti kadakkel dagiti gull, buyogen ti nagpintas, kasla vibrato katibongna nga unida. Sumaruno dagiti avocet iti maymaysa a dakkel a pangen, a mamagduma iti nangisit ken puraw kontra iti asul a langit. Agdissoda iti ngatuen ti sabangan, a medio makita iti ngatuen ti danum ti atiddog, kolor lila ken dapo-asul a gurongda.

Ti Pagdissuan

Partakanmi ti pannagnami tapno makagtengkami iti nangato a disso a sadiay ti umakikidan dagiti sabangan. (Kitaenyo ti ladawan a namarkaan iti C.) Dagiti kakikita agannayasda nga agaaripuno, nupay saan a kanayon a kastoy. Bayat ti napartak a panagatab, adu pay a tumatayab ti kumadua iti umariwekwek. Mangpataud daytoy iti naynay a panagsinnukat bayat a rumigat ti panangsapul iti disso a pagtakderan kadagiti takdang, gapu iti nalawa a kasapulan a pagdissuan dagidiay naladaw a sumangpet.

Agataben. Agsublin dagiti lapwing ken golden plover iti daga a pagmulaan. Napilitan a pimmanaw amin dagiti nabatbati a tumatayab iti kapitakan tapno agdisso kadagiti dati a takdang ti karayan. Ti naynay a panaguni dagiti oystercatcher saan a maibagay iti bilangda. Dagiti redshank ken curlew ti mangnayon iti napigsa nga uni ti aglawlaw, a rinimbawanen ti skylark nga agkankanta iti ngatuenmi​—talaga a nakaskasdaaw nga atmospera.

Pumanawkamin bayat a tagtagiragsaken dagiti wader ti makagunggona a panagdissoda iti malem, a nangliklik iti panagatabna no kellep ken kabus. Agpapan pay iti kinapudno a dadduma ti adda iti pader ti baybay ket dida makita ti danum, ammo dagiti tumatayab no kaano nga agsublida iti napitak a kapanagan wenno nadarat a takdang. Perpekto a para-ibaga iti oras, nainkasigudan ti kinasariritda, ammoda no kasano a mapasamak ti panagatab.

Wen, makaparagsak a buyaen, nangnangruna iti damo a gundaway, ti oras ti panagaapura no panagatab!

[Dagiti Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 26]

Tagirag- sakenyo ti Oras ti Panaga- apura

Tapno matagiragsak ti panagaapura no panagatab, umuna iti amin, birokenyo ti kombiniente a sabangan. Kasapulanyonto ngarud ti sumagmamano nga impormasion maipapan ti lugar, kas iti no papanan dagiti wader ken no pangkitaan kadakuada. Agkonsultakayo kadagiti pangammuan iti panagatab (tide table) para iti nakaro a panagatab a rumsua kalpasan la unay ti kabus wenno kellep. Mainayon iti oras ti panagbiahe, mangiwayakayo iti tallo nga oras tapno makitayo a naimbag dagiti tumatayab, ken sumangpetkayo iti agarup dua nga oras sakbay nga agatab.

Ania ti kasapulanyo nga alikamen? No awan unay ammoyo maipapan kadagiti wader, mangalakayo iti libro a makatulong iti panangilasinyo. Dakkel met ti maitulong ti largabista. Maammuanyonto a tunggal kakikita ti wader ti addaan bukodna a pakabigbigan ken mangurnong iti taraon sigun iti pannakaparsua ti sippitna. Saan a nasken ti teleskopio​—ngem kasapulan ti nabara, di mabasa a kawes! Agsiglatkayo kadagiti peggad. Dikay magmagna kadagiti kapitakan malaksid no ammoyo a naimbag ti kasasaadda. Nalaka laeng ti maamitan iti kellaat a panagatab. Kasta met a no dumteng ti libbuob ti baybay, nalakakayo a mapukaw. Usigenyo met ti angin. Ti kasaor mangpaatab, a makadangran unay iti aniaman a sabangan.

[Kahon/Ladawan iti panid 27]

Dagiti Kangrunaan a Sabangan iti Lubong

Ti Wadden Zee, idiay Netherlands, ti kalalawaan a pagataban iti Europa ket no dadduma addaan iti nalabit nasurok nga uppat a milion a wader. Manipud amianan nga agpaabagatan a laud ti Jutland ti kawatiwatna. Tallo a nasayaat a disso a sarungkaran iti daytoy a nalawa a lugar ket ti haywey ti Rømø, iti Denmark; ti The Weser River a sabangan, ti napateg a pagdissuan no panagatab, idiay Alemania; ken Lauwers Zee, iti asideg ti Groningen, idiay Netherlands. Idiay Iberian Peninsula, ti naisangsangayan unay a sabangan ket idiay Tagus River ti Portugal.

Mangtaraon dagiti sabangan iti kosta ti Pacifico agpadpada iti Amianan ken Abagatan nga America iti agarup innem agingga iti walo milion a migrante a wader. Karaman kadagiti kangrunaan a lugar ket ti baybay ti San Francisco ken Humboldt idiay California; ti 200 kilometro kuadrado idiay Canada manipud Boundary Bay ti Vancouver iti aglawlaw ti Iona Island, British Columbia; ken ti sabangan ti Stikine ti Alaska ken ti delta ti Copper River.

Dagiti ekselente a disso para kadagiti wader ket masarakan met idiay Bolivar Flat ken Galveston, sadi Texas, E.U.A.; idiay Tai-Po, sadi Hong Kong; idiay Cairns, iti amianan a daya ti Australia; ken asideg ti Mombasa, Kenya.

[Ladawan iti panid 24]

Lima nga oystercatcher

[Ladawan iti panid 25]

Dagiti knot nga agdardaras manipud nagdissuanda

[Ladawan iti panid 25]

SABANGAN TI ALDE, SUFFOLK

Ti Snape Maltings Concert Hall

Lugar a pagpaliiwan B

Lugar a pagbuyaan C

Damo a pangkitaan A

[Credit Line]

Snape Maltings Riverside Centre

[Ladawan iti panid 26]

Ti knot

[Ladawan iti panid 26]

Ti redshank

Ti curlew

[Ladawan iti panid 27]

Ngato: Dagiti curlew