Dagiti Troubadour​—Saanda Laeng a Kumakanta iti Samiweng ni Ayat

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY FRANCIA

DAGITI troubadour ken dagiti agakar-akar a mananglinglingay​—ania ti ipa-lagip dagita a sao kenka? Nalabit dagiti kankanta ti nadayaw a panagpinnateg ken ti kinamaingel. Hustoka, ngem saan la a dayta ti malaglagip kadagiti troubadour. Nupay posible nga agdindinamagda gapu iti canso d’amor, wenno samiweng ni ayat​—ket masansan a mailadawanda a mangig-iggem iti laud, a mangtaptapat iti balasang​—saan laeng a ti ayat ti pakaseknanda idi. Dagiti troubadour nairamanda kadagiti adu nga isyu iti kagimongan, politika, ken relihion idi kaaldawanda.

Immadu dagiti troubadour bayat ti maika-12 ken maika-13 a siglo, iti intero a lugar a maawagan itan a makin-abagatan a Francia. Dagitoy dagiti musiko a mannaniw a nagisurat iti kapipintasan kadagiti amin a lenguahe a timmaud manipud iti Latin. Dayta ti naawagan a langue d’oca​—ti kadawyan a pagsasao ti dandani amin a Francia iti abagatan ti Karayan Loire ken iti luglugar iti beddeng ti Italia ken España.

Mapagdedebatean unay ti tinaudan ti sao a “troubadour,” ngem agparang a dayta ket naggapu iti berbo nga Occitan a trobar, a kaipapananna “mangputar, mangimbento, wenno mangsapul.” Isu a dagiti troubadour ket dagidiay makasarak iti maitutop a sao wenno rhyme a maibagay iti napintas a bersoda. Ti daniwda maibagay iti musika ket mabalin a kantaen. Iti panagbiaheda iti inilin-ili, a masansan a kuyogen ida dagiti propesional a mananglinglingay a naawagan a jongleur, agkanta dagiti troubadour a maidanggay iti arpa, biolin, plauta, laud, wenno gitara. Iti balay dagiti baknang agraman kadagiti plasa wenno iti panagsasalisal, peria, pipiesta, wenno rambak, ti pabuya a musika ket kadawyan a paset ti aniaman a pormal a paglinglingayan.

Nadumaduma a Nagtaudan

Nadumaduma ti nagtaudan dagiti troubadour. Nagtaud dagiti dadduma kadagiti natan-ok a pamilia; sumagmamano ti ar-ari; ken ti dadduma nanumnumo ti nagtaudanda ket rimmang-ayda a nagbalin a troubadour. Dadduma ket nakagun-od iti natan-ok a kasasaad. Adu ti nangato ti adalna ken kanayon nga agbiahe. Nasanayda amin a naimbag kadagiti paglintegan iti kinamanagdayaw, naimbag nga ugali, daniw, ken musika. Kuna ti maysa a gubuayan a ti nalaing a troubadour mainanama “nga ammona a naan-anay dagiti amin nga agdama a damag, maulitna dagiti amin a theses iti unibersidad, ammona a naimbag ti kaudian a sao-sao maipapan iti pamilia ken adipen ti agturay, . . . tapno makabukel kadagiti berso nga agpaay iti apona wenno iti natan-ok a babai iti giddato a pannakaayab, ken makatokar iti uray dua laeng nga instrumento a pagay-ayat idi ti agturay.”

Ti irarang-ay ti komersio idi maika-12 a siglo nangyeg iti adu a kinabaknang iti makin-abagatan a luglugar ti Francia. Ti dibersion, edukasion, ken ti naparnuay a panagessem iti arte ken ti nadayag a panagbiag kakuykuyog ti irarang-ay. Dagiti natan-ok a lallaki ken babbai iti Languedoc ken Provence ti kapipingetan a mangbuybuya kadagiti troubadour. Mararaem unay dagiti mannaniw ket dakkel ti impluensiada iti natan-ok a pagesseman, uso, ken ug-ugali. Dagitoy ti nangirugi kadagiti pasala (ballroom dance) iti Europa. Nupay kasta, kuna ti The New Encyclopædia Britannica a “dagiti natan-ok a gapuananda ket ti panangparnuay kadagiti babbai iti pagturayan iti nasayaat a kasasaad ken makaay-ayo a relasion nga awan a pulos ti makaartap.”

Baro a Panagraem Kadagiti Babbai

No ti lalaki ilukatna ti ruangan para iti babai, tulonganna a mangisuot iti kagayna, wenno mangaramid iti aniaman kadagiti adu a pammadayaw a “mangyun-una kadagiti babbai” a maan-annurot idin iti adu a siglo iti Makinlaud a Europa, itultuloyna ti ugali a nalabit nangrugi kadagiti troubadour.

Napalalo ti panangimpluensia dagiti sursuro ti simbaan iti pannakatrato dagiti babbai idi edad media, a nangmatmat a biang ti babbai ti panagbasol ti lalaki ken ti pannakapapanawna iti Paraiso. Isut’ namatmatan a kas mannulisog, instrumento ti Diablo, di maliklikan a kinadakes. Masansan a naibilang ti panagasawa a nakababbaba a kasasaad ti biag. Ipalubos ti linteg ti simbaan ti panangkabil ken panangisina iti asawa, a nakagapu iti pannakaibabain ken pannakaituray ti babai. Iti dandani isuamin a pamay-an, naibilang a nababbaba ti babai ngem ti lalaki. Ngem idi dimteng dagiti troubadour, nangrugin a nagbalbaliw ti kapanunotan dagiti lallaki.

Ti immuna a naglatak a troubadour ket ni William IX, Duke ti Aquitaine. Ti daniwna ti immuna nga addaan kadagiti bambanag a mangdeskribir iti naisangsangayan a kapanunotan ti troubadour maipapan iti ayat, a naawagan nadayaw a panagpinnateg. Dagiti mannaniw a Provençal a mismo inawaganda dayta a verai’amors (pudno nga ayat) wenno fin’amors (nagsayaat nga ayat). Dayta ket nagdakkel a panagbalbaliw, ta ita saanen a maibilang ti babai a nakababbaba ngem ti lalaki.

Ti daniw ti troubadour inikkanna ti babai iti dakkel a dignidad, dayaw, ken pannakaraem. Isu ti pakabuklan dagiti natan-ok ken natakneng a galad. Dadduma a kankanta iyunnoyna ti panangyaleng-aleng ti balasang iti agrayo a mannaniw. Siempre no pampanunoten, ti ayat ti troubadour masapul nga agtalinaed a nadalus. Ti kangrunaan a kalatna ket saan a tapno maikutan ti balasang no di ket, ti panangpasayaat iti moral a tinignay ti panagayatna kenkuana. Tapno maikari, ti agtarigagay a mannaniw mapilit a mangsukay iti kinapakumbaba, panagteppel, panaganus, kinasungdo, ken amin dagiti natan-ok a galad nga ik-ikutan ti balasang. Gapuna, uray ti kasasabrakan a lallaki ket mabalbaliwan ni ayat.

Patien dagiti troubadour a ti nadayaw a panagpinnateg ti gubuayan ti pannakapasayaat ti pannakilangen ken ti moral, a dagiti nadayaw ken natan-ok nga aramid ket namunganay iti ayat. Bayat a napalawa daytoy nga ideya, nagbalin dayta a pakaibatayan ti intero a pagalagadan ti kababalin, nga idi agangay, sinurot ti gagangay a kagimongan. Maisupadi iti nasabrak ken naranggas a feudal society, nangrugin ti baro a wagas ti panagbiag. Inanamaenen dagiti babbai a managsakripisio, nakonsiderasion, ken naanusen dagiti kaduada a lallaki​—natakneng a lallaki.

Di nagbayag, sursurotenen ti adu a paset ti Europa ti arte dagiti troubadour. Tinulad ti España ken Portugal dagiti kalidadda. Ti makin-amianan a Francia naaddaan kadagiti trouvère; ti Alemania, dagiti minnesinger; ti Italia, dagiti trovatori. Ti kalidad dagiti troubadour a nadayaw a panagpinnateg, a naikadua iti prinsipio a kinamaingel, pinarnuayna ti estilo ti literatura a naawagan romance.b Kas pagarigan, no paglaoken ti nadayaw a panagpinnateg ken dagiti sariugma dagiti Celt iti Brittany, ti trouvère Chrétien de Troyes ti pagwadan dagiti naimbag a kababalin a kinaparabur ken panangsalaknib kadagiti nakapuy kadagiti sariugma ni King Arthur ken dagiti Knights of the Round Table.

Ti Epektoda iti Kagimongan

Nupay kaaduan a kankanta ti troubadour indayawda dagiti naimbag a kababalin iti nadayaw a panagpinnateg, dadduma ket maipapan kadagiti isyu idi iti kagimongan ken iti politika. Inlawlawag ti Pranses nga autor ti La vielle et l’épée (Ti Biolin ken ti Kampilan) a ni Martin Aurell, a dagiti troubadour ‘aktibo a nakipasetda kadagiti pannakidangadang a namagsisina kadagiti kapatadanda ken babaen kadagiti komposisionda, nakaipaay pay dagiti troubadour iti balligi daytoy wenno dayta a grupo.’

Iti panagkomentona maipapan iti naisangsangayan a saad dagiti troubadour iti kagimongan idi edad media, kuna ni Robert Sabatier: “Awan a pulos idi ti mannaniw a naikkan iti kasta a nagdakkelan a dayaw; awan a pulos idi ti siasinoman nga addaan iti adu a wayawaya nga agsao. Nangidayaw ken nangbabalawda, inyebkasda ti panangmatmat dagiti tattao, inimpluensiaanda ti pagannurotan ti politika, ken imparangarangda dagiti baro a kapanunotan.”​—La Poésie du Moyen Age.

Pagiwarnak Idi Kaaldawanda

Nagdindinamagen a nabayag pay sakbay ti pannakaimbento ti pagimprenta, dagiti troubadour ken ti dadduma nga agakar-akar a mananglinglingay nagserbida a kas pagiwarnak idi kaaldawanda. Dagiti mananglinglingay idi edad media agbibiaheda iti adu a nasion. Kadagiti pamilia ken adipen ti agturay iti intero a Europa​—manipud Cyprus agingga iti Scotland ken manipud Portugal agingga iti Makindaya a Europa, sadinoman ti papananda​—nangurnongda kadagiti damag ken nakisinnukatda kadagiti estoria, melodia, ken kankanta. Tangay nagwaras a sipapartak babaen ti panangisao ti maysa a mananglinglingay iti sabali, nasursuro dagiti tattao ti agduduma a tuno ti kankanta dagiti troubadour, a nangimpluensia unay iti opinion ti tattao ken nangukkon iti umili a mangitandudo iti nadumaduma a prinsipio.

Maysa kadagiti adu a kita ti daniw nga inusar dagiti troubadour ket naawagan sirvente, a literal a kaipapananna “kanta ti adipen.” Dadduma imbutaktakda ti kinaawan hustisia dagiti agtuturay. Dadduma indayawda dagiti aramid a pakakitaan iti kinamaingel, panagsakripisio, kinaparabur, ken panangngaasi, ngem binabalawda ti naulpit a kinaranggas, kinatakrot, kinamanaginsisingpet, ken panagimbubukodan. Dagiti sirvente idi kattapog ti maika-13 a siglo ikkanda dagiti historiador iti gundaway a mangammo iti napolitikaan ken narelihiosuan a kasasaad ti Languedoc idi tiempo ti dakkel a riribuk.

Panangbabalaw iti Simbaan

Gapu ta saan a nagballigi dagiti Krusada, adu a tattao ti nangrugin a nagduadua iti naespirituan ken sekular nga autoridad ti Iglesia Katolika. Akuen idi dagiti klero a pannakabagi ida ni Kristo, ngem dagiti aramidda saan met a kas iti inaramid ni Kristo. Adu ti nakaammo iti kinamanaginsisingpet, kinaagum, ken kinadakesda. Gapu iti kanayon a panangsapulda iti kinabaknang ken pannakabalin iti politika, dagiti obispo ken papadi ti iglesia pinagustuanda dagiti babaknang. Ti panangbaybay-ada iti naespirituan a kasapulan dagiti napanglaw ken dagiti kalalainganna ti panagbiagda talaga a rinubrobanna ti panagduduma ti opinion.

Idiay Languedoc adu ti de adal a babaknang ken natatan-ok. Kuna ni historiador H. R. Trevor-Roper a ti ad-adda a de adal a pasurot mataktakkuatanna a ti maika-12 a siglo a simbaan “naiduma unay kadagiti kadaanan a modeloda a kunana a tultuladenna.” Kunana pay nga adu a tattao ti agpampanunoten: “Anian a nagpaiduma pay . . . ti naibangon nga Iglesia sakbay ni Constantino, ti Church of the Apostles, . . . idi tiempo ti pannakaidadanes: maysa nga Iglesia nga awanan iti papa wenno obispo dagiti babaknang wenno napateg a sagsagut wenno pagano a doktrina wenno baro a kredo a nairanta a mangpaadu iti kinabaknang ken pannakabalinna!”

Ti Languedoc ket maysa a daga a napanuynoy. Dagiti konde iti Toulouse ken dadduma nga agtuturay iti abagatan inikkanda dagiti tattao ti wayawaya iti relihion. Impatarus dagiti Waldensesc ti Biblia iti langue d’oc ket agkukuyog ti dua a sireregta a mangikasaba iti dayta iti intero a rehion. Dagiti Cathar (a naawagan met Albigenses) insaksaknapda met ti doktrinada ken adu ti nakomberteda kadagiti natatan-ok.

Adu kadagiti sirvente dagiti troubadour ti nangyanninaw iti pannakaupay, di panagraem agraman ti pannakasemsem dagiti tattao kadagiti klero a Katoliko. Ti maysa a pinutar ni Gui de Cavaillon kondenarenna ti klero gapu iti “panangbaybay-ada iti kangrunaan a bokasionda” gapu iti ad-adu a nailubongan a pagimbagan. Ti liriko dagiti troubadour rinabakna ti impierno nga apuy, ti krus, panagkompesar, ken ti “bendita.” Inuyawda dagiti indulhensia ken relikia ken nagang-angawanda dagiti imoral a papadi ken dakes nga obispo a kas “traidor, naulbod, ken managinsisingpet.”

Ti Pannakidangadang ti Simbaan a Mangbusor iti Wayawaya

Nupay kasta, ti Iglesia Romana binigbigna ti bagina nga agturay iti amin nga imperio ken pagarian. Ti gubat nagbalin nga instrumentona a manggun-od iti pannakabalin. Inkari ni Pope Innocent III ti kinabaknang ti amin a Languedoc iti aniaman a buyot a makaparmek kadagiti prinsipe ken makaparukma kadagiti amin a bumusor iti amin a makin-abagatan a pagturayan ti Francia. Simmaruno dagiti nadara unay a panawen ti panangtutuok ken panangpapatay iti historia ti Francia. Naawagan dayta iti Albigensian Crusade (1209-​29).d

Dagiti troubadour inawaganda dayta nga Ulbod a Krusada. Dagiti kantada inyebkasna ti rurod iti naulpit a panangtrato ti simbaan kadagiti bumusor ken iti panangidaton ti papa kadagiti agpadpada nga indulhensia para iti pannakapapatay dagiti bumusor a Pranses ken iti pannakapapatay dagiti Muslim, a naibilang a di matalek. Pinabaknang unay ti simbaan ti bagina bayat ti Albigensian Crusade ken ti simmaruno nga Inkisision. Naikkat ti tawid dagiti pamilia, nakompiskar dagiti daga ken pagtaenganda.

Gapu ta napabasolda a kas dagiti erehes a Cathar, kaaduan a troubadour timmalawda a napan kadagiti saan unay a nauyong a dagdaga. Daytoy a krusada ti namagpatingga iti sibilisasion nga Occitan, ti wagas ti panagbiagna, ti daniwna. Ti linteg ti Inkisision pinagbalinna a saan a legal ti agkanta, wenno uray agdayyeng, iti kanta ti troubadour. Ngem nagtultuloy a sibibiag ti impatawidda. Kinapudnona, dagiti bumusor iti klero a kankantada ti nangparnuay iti kasasaad a mapasamak ti Repormasion. Pudno unay, dagiti troubadour malaglagipda saan laeng a gapu kadagiti samiweng ni ayat a pinutarda.

[Dagiti Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 18]

Printer’s Ornaments/ni Carol Belanger Grafton/Dover Publications, Inc.

Bibliothèque Nationale, Paris

[Ladawan iti panid 19]

Bassit a kopia ti maika-12 a siglo a manuskrito

[Credit Line]

Bibliothèque Nationale, Paris