Amaranth—Taraon a Nagtaud Kadagiti Aztec
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO
TI ALEGRÍA, maysa a nasustansia a kendi a ti Español a naganna ket naipatarus a “rag-o” wenno “kinaragsak,” ket kadawyan a masarakan kadagiti nadumaduma ti kolorna nga abong a paglakuan iti taraon dagiti Mexicano. Daytat’ naaramid kadagiti bukel ti amaranth, maysa a tropikal a mula nga agsabong iti natayengteng a nalabbaga. Ti kendi ket maaramid babaen iti panangilaok iti puro a diro ket masansan a maarkosan kadagiti walnut, pine nut, ken pasas. Dagiti bukel ti amaranth mabalin met a magiling nga agbalin a cereal wenno arina, a mausar a pagaramid kadagiti tinapay ken cake.
Nagaramid dagiti Aztec kadagiti tortilla ken tamales manipud iti arina ti amaranth. Napateg met ti paset ti amaranth kadagiti relihioso a ritualda. Kinuna ti The News iti Mexico City: “Iti maysa kadagiti adu a ritualda, mangisawsaw dagiti Aztec iti maysa a tinapay a naaramid iti amaranth iti dara ti maysa a nakautibo ken [napapatay a] kabusorda ket kanenda dayta.” Ti sabali pay nga ugali ramanenna ti panangilaok iti nagiling a bukel ti amaranth iti mais ken diro ken ti naglalaok a ramen tubayenda a babassit nga idolo wenno didiosen. Dagitoy nga idolo ket kanendanto kamaudiananna iti maysa a ritual a kaasping ti sakramento ti Komunion dagiti Katoliko.
Dagitoy nga aramid ti agpadpada a nangpapungtot iti konkistador nga Español a ni Hernán Cortés ken nangtignay kenkuana a mangiparit iti panagmula ken pannangan iti amaranth. Siasinoman a nanggandat a manglabsing iti bilinna ket napapatay wenno naputolan ti ima ti nakabasol. Gapuna, dandani napukaw ti maysa kadagiti kapapatgan a mula ti Mexico idi a tiempo.
Nupay kasta, nakalasat ti amaranth, ket uray kaskasano, nagsaknap manipud iti Sentral America agingga iti Himalayas. Bayat ti napalabas a siglo, nagbalin dayta a kangrunaan a taraon dagiti tribu iti kabambantayan ti China, India, Nepal, Pakistan, ken Tibet.
Idiay Mexico, nabiit pay a padpadasen dagiti managsirarak nga isina ti protina ti bukel tapno makapataudda iti gatas ti amaranth, maysa nga inumen a kaasping iti gatas ti baka ti sustansiana. Ti kalatda ket usaren dayta a mangpasustansia kadagiti taraon ken inumen nga agpaay kadagidiay di makabael a gumatang iti itlog, gatas, ikan, wenno karne ti baka.
Nupay nariribuk ti pakasaritaan ti amaranth, daytoy adu ti pakausaranna, nasustansia a taraon ket im-imasen pay laeng dagiti adu a tattao itatta.