Panangtaripato iti Anak iti Gagangay a Pagtaenganda
BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA
ITI nalawa a karuotan iti Africa, adda maipasngay. Buyogen ti maysa a guy-ad, matnag dayta iti daga a masilnagan ti init iti bigbigat. Siaalumamay a bangonen ti ina ti nabasa ken nasileng a kappasngay. Umasideg met ti dadduma nga inna ken kakabsatna, tapno matmatan, sagiden, ken angoten ti kappasngay. Tangay agtimbang iti 120 a kilo ken 90 a sentimetro ti katayagna, ti urbon nga elepante ket makaparagsak iti dadduma a miembro ti arban.
Iti kontinente ti America, a rinibu a kilometro ti kaadayona, adda bassit nga umok a kas iti kadakkel ti dedal a naidekket iti sanga ti kayo. Adda agassawa a bee hummingbird, a kas iti kadakkel dagiti agtayab nga insekto a mangay-aywan iti dua a babassit a sibong. Natured nga ama ken ina dagitoy a namaris a tumatayab, a nakaskasdaaw ti kapartakda a tumayab, ken ikagumaanda a bugawen ti dadakkel nga animal ken uray ti tattao nga umasideg iti babassit a sibongda.
Maay-ayotayo amin iti annak dagiti animal. Maragsakan dagiti ubbing iti pannakaipasngay dagiti uken. Siasino ti di maragsakan iti panaggagantil dagiti kuting, ti nakaay-ayat a langa ti bassit a sunggo a nakakalumbitin iti dutdot ti inana, wenno ti sibong a kullaaw a nakamulagat iti natalged nga umokna?
Ti kappasngay nga animal ket saan a kanayon a kas iti ubing nga awan gawayna. Dadduma ti makatarayen apaman a dumap-aw iti daga dagiti babassit a sakada. Dadduma ti naan-anay a mabaybay-an a mangsalaknib iti bagida ken agbiag a bukodda. Nupay kasta, agpannuray iti panangpadakkel ti ina ken ama ti panagbiag, pannakasalaknib, pannakapakan, pannakasanay, ken pannakaaywan ti adu nga annak dagiti animal ken insekto, a maaramid gapu iti nasinged a singgalut ti ina ken ama kadagiti annakda.
Di Maipagarup a Mangsustento
Kaaduan nga insekto, ikan, amphibian, ken reptilia ket saan unay nga interesado iti pagimbagan ti annakda. Nupay kasta, adda dagiti nakaskasdaaw a mailaksid. Maysa a di manamnama a mangsustento ket ti nakaam-amak a buaya iti Nilo. Ngem, daytoy a narungsot a reptilia nataripato unay iti anakna. Kalpasan nga agitlog ti ina iti nabara a darat, agyan ti ama ken ina iti asideg tapno bantayan ti mapessaan nga annakda. No dandani agpessan ti babassit a buaya, mangrugidan nga agganukgok, a pakaammuan ti ina tapno lukasannan dagiti itlog. Kalpasanna, babaen kadagiti napigsa a pangana, siaalumamay nga ummongenna dagiti kappessa ket ipanna ida iti danum tapno maugasan ti darat iti bagida. Napaliiw a ti ama a buaya ipanna met dagiti kappessa iti danum tapno digusen dagitoy. Iti sumagmamano nga aldaw, agyan dagiti annak iti danum iti asideg ti inada, a sumurotda kenkuana a kas kadagiti annak ti pato. Iti kasta, magunggonaanda iti nakaam-amak a bilegna a mangsalaknib.
Nakaskasdaaw ta nagsayaat met a nagannak ti pagbalinan ti dadduma a lames. Kaaduan a tilapia, lames iti tamnay, ti agbugi ken mangurnong kadagitoy iti ngiwatda tapno maitalimeng. Inton mapessaan, aglangoy a siwayawaya dagiti babassit nga annak, bayat nga agyanda iti asideg dagiti dadakkelda. No adda peggad, agnganga ti ama wenno ina nga ikan, tapno makastrek ken makapaglemmeng dagiti annak. No awanen ti peggad, rummuar dagiti annak ket itultuloyda manen ti gagangay nga aramidda.
Ipakita met dagiti kuton, uyokan, ken anay ti naisangsangayan a panangaywan ken panangsalaknib iti annakda. Tangay pagaammo dagitoy a kas mannakilangen nga insekto, agnaedda kadagiti kolonia, agibangonda iti balay a pagitloganda, ken taraonanda ti annakda. Nalatak ti uyokan a pagarigan iti daytoy. Rinibu kadagitoy a nagagaget nga uyokan ti agtitinnulong a mangaywan iti annakda iti maysa a balay. Gapu iti naisigud a sariritda, kabaelanda ti agibangon, agtarimaan, ken mangdalus iti pagtaraknanda, a kontrolenda pay ti temperatura ken agnebna.
Panangtaripato Dagiti Tumatayab iti Sibongda
Nagsayaat a nagannak ti kaaduan a tumatayab. Adu a tiempo ken pigsa ti busbosenda nga agpili iti lugar a pagumokan, pagibangonanda iti umok, ken iti panangtaripato iti pamiliada. Maysa a napasnek a kalakian a hornbill iti Africa ti napaliiw a mamin-1,600 a sumarungkar iti umokna, a mangipan iti ag-24,000 a prutas iti asawana iti intero a 120 nga aldaw ti panagpaadu!
Ti agakar-akar nga albatross ti maysa pay a matalek a mangsustento. Ti ama a tumatayab ket literal a tumayab iti rinibu a kilometro nga agsapul iti taraon bayat a siaanus nga urayen ti matalek nga asawana ti panagawidna iti umokda.
Iti desierto, adda epektibo a pamay-an ti dadduma a tumatayab a mangpennek iti waw dagiti sibongda. Mapanda iti abut nga addaan danum, iyuperda ti dutdot ti barukongda sada agsubli iti umok, ket uminum dagiti sibong iti nabasa a dutdotda.
No narigat unayen ti panangpakan iti adu a ngiwat, dadduma a tumatayab ti agpatulong iti dadduma a tumatayab a “mangaywan” kadagiti sibongda. Gagangay a dagitoy a dadakkelen nga annak ti tumulong iti ama ken ina. Situtulokda a tumulong a mangpakan ken mangsalaknib kadagiti sibong.
Panangsalaknib ti Ama ken Ina
Ti panangsalaknib iti sibong ket amin-tiempo a trabaho. Dagiti tumatayab nga ama ken ina masansan a sallukobanda ti umok no agtudo, tapno maimengan ken di mabasa dagiti sibongda. Nagsayaat nga agtagibalay dagiti martines. Tapno di maaddaan iti ayam ken timel ti umokda, agurnong dagitoy nalaing a tumatayab kadagiti bulong ti sumagmamano a makasabidong a mula sada ikabil iti uneg ken aglawlaw ti umok. Daytoy ti agserbi nga insektisidio a mangpatay wenno manglapped kadagiti makadangran nga insekto.
Ipakita met ti ina a woodcock ti nakaskasdaaw a panangipamuspusan no salaknibanna dagiti sibongna. No agpeggad, awitenna a sitatalged ti sibongna, ukradenna ti payakna, ket basta ipanna ti patpatgenna nga anak iti nataltalged a lugar. Sisisikap nga agpammarang a nadangran ti dadduma nga ina ken ama tapno riruenda ti iyaadani ti agpanggep a mangan iti annakda. Babaen ti panagkayabkab iti daga a kasla nadangran, ti ina mapaadayona iti umok dagiti agpanggep a mangan, sana laeng isardeng ti agpammarang sa mapan iti natalged a lugar inton awanen ti peggad. Dagiti tumatayab nga agumok iti daga mabalin nga agkiakda tapno butbutngen dagiti agpanggep a mangan. Kasla uleg ti panaguni ti umabut iti daga a kullaaw iti Amianan nga America no masukimat ti abutna. Sigun kadagiti immuna a nagnaed kadagita a lugar, makilubbon dagitoy babassit a kullaaw kadagiti rattlesnake, isu a dida asitgan ti abut ti kullaaw!
Dagiti Inna a Mamalia
Kadagiti mamalia iti lubong dagiti animal, nagsayaat ti panangaywan dagiti inna ken amma kadagiti annakda. Dagiti ina nga elepante nataripatoda kadagiti annakda, ket nakasingsinged ti singgalutda a mabalin nga agpaut iti 50 a tawen. Ti urbon agpannuray unay iti inana. Linongan ti ina ti urbon iti napudot nga init babaen ti dakkel a bagina, siaanus a pasusuenna dayta, ken palubosanna a manggaw-at babaen ti bassit a subsobna kadagiti inarabna a babassit a ruot nga adda iti ngiwatna tapno kanenna. Kanayon a digusenna ti anakna babaen ti panangsuyatna iti danum iti bukot ti anakna sana ludlodan babaen ti sungona. Ti panangpadakkel iti urbon nga elepante ket trabaho ti intero a pamilia. Dadduma a kabaian iti pangen adda napateg a pasetda iti panangpakan, panangisuro, ken panangsalaknib kadagiti urbon iti pangenda.
Ti hippopotamus, a sabali pay a dakkel a mamalia, ket makaipasngay iti urbonna iti uneg ti danum. Makasuso dagiti urbon uray no naan-anay a nakararebda, lumung-awda tapno makalang-ab iti angin, ket kalpasanna agrarebda manen tapno ituloy ti panagsusoda. Ti ina a hippo nauyong a mangikaluya iti kappasngay nga urbonna.
Dagiti sunggo a vervet nagsayaatda met nga inna. Kalpasan nga agpasngay, sitatalged a sappuyoten ti ina ti anakna bayat dagiti umuna nga oras, a nakasadag ti tengnged wenno abaga ti anak iti maysa a takiagna. Iti umuna a lawas, kaaduan a tiempo ket nakakalumbitin ti anak iti dutdot ti ina. Mabalin nga ipalubos ti ina a ti anakna ket ubbaen ti dadduma a kabaian, a mabalin a mangapros, mangdalus ken mangurnos iti dutdotna, mangubba, ken makiay-ayam iti napintas a kappasngay.
Kinapudnona, adu a parsua ti ‘nainkasigudan a masirib’ ken mangipakita iti nakaskasdaaw a laing a mangaywan kadagiti annakda. (Proverbio 30:24-28) Ti laingda a mangamiris iti pakasapulan wenno mangtingiting iti kasasaad sada agtignay iti nagsayaat a pamay-an ket saan a pulos a resulta laeng ti pannakaiparna. Dayta ket resulta ti nalaing a disenio ti nalaing a namartuat—ni Jehova a Dios a Namarsua kadagiti amin a banag.—Salmo 104:24.
[Ladawan iti panid 15]
Dagiti sibong a kullaaw
[Ladawan iti panid 16]
Urnongen dagiti tilapia ti itlogda iti ngiwatda
[Credit Line]
Impaay ti LSU Agricultural Center
[Dagiti ladawan iti panid 16]
Awiten dagiti buaya ti annakda
[Credit Line]
© Adam Britton, http://crocodilian.com
[Ladawan iti panid 17]
Albatross ken sibongna
[Ladawan iti panid 17]
Hornbill
[Ladawan iti panid 17]
Martines
[Ladawan iti panid 17]
Woodcock
[Dagiti ladawan iti panid 18]
Manangsalaknib unay dagiti ina a hippo
[Credit Line]
© Joe McDonald
[Ladawan iti panid 18]
Daldalusan dagiti inna a baboon ti annakda
[Ladawan iti panid 18]
Dagiti sunggo a vervet
[Credit Line]
© Joe McDonald