Dagiti Droga​—Siasino ti Agus-usar Kadagitoy?

BABAEN TI MANNURAT ITI AGRIINGKAYO! IDIAY SOUTH AFRICA

“AMIN a tao ket agus-usar iti droga.” Mabalin a nausar dagita a sasao nga agaplikar iti kaaduan a tao tapno maallukoy ti nakuneng a mangpadas iti maiparit a droga. Ngem aniaman dagiti ibilangtayo a “droga,” adda met kinapudno dagita a sasao.

Madepinar ti termino a “droga” kas: “Aniaman a kemikal a substansia, natural man wenno sintetiko, a mausar a mangbaliw iti panunot, rikna, wenno dadduma pay a mental a kasasaad.” Daytat’ makatulong, adut’ saklawenna a deskripsion dagiti maaw-awagan a droga a mangpasayaat iti panunot ken kababalin, nupay dina saklawen ti adu nga agas a para iti an-annayen.

Sigun iti dayta a depinasion, maibilang a droga ti arak. Napeggad ti nalabes a panagusar ket nabatad nga umad-adu ti agar-aramid iti kasta. Sigun iti maysa a surbey kadagiti kolehio ken unibersidad iti maysa a pagilian iti Laud, “ti nalabes a panaginum ti kakaruan a parikut iti droga kadagiti estudiante iti kolehio.” Impalgak ti surbey a nalabes ti panagin-inum ti 44 a porsiento kadagiti estudiante.a

Kas iti arak, saan nga iparit ti linteg ti agsigarilio, nupay addaan iti makasabidong unay a nikotina. Sigun iti World Health Organization, agarup uppat a milion a tattao ti matay gapu iti panagsigarilio iti kada tawen. Nupay kasta, nabaknang ken maitantan-ok iti kagimongan dagiti dadakkel ti impluensiada a negosiante ti sigarilio. Makaadikto met unay ti panagsigarilio, ket nalabit nakarkaro pay ngem iti panagusar iti adu a maiparit a droga.

Kadagiti kallabes a tawen, imparit ti adu a pagilian ti panangyanunsio iti sigarilio ken nangipaalagadda pay kadagiti dadduma a restriksion. Nupay kasta, adu pay la a tattao ti mangibilang a ti panagsigarilio ket maakseptar a bisio iti kagimongan. Itantandudo pay laeng ti industria ti pelikula a makaparagsak ti panagsigarilio. Iti surbey ti University of California idiay San Francisco kadagiti pelikula a kaaduan ti naganansiada idi 1991 agingga iti 1996, natakuatan a 80 a porsiento kadagiti kangrunaan a lallaki a karakter iti pelikula ti nagsigarilio.

Dagiti Ngay “Saan a Maiparit” a Droga?

Talaga nga adut’ immimbag kadagiti agas, ngem mabalin a maabuso dagitoy. No dadduma, dagiti droga ket nakalaklaka nga ireseta dagiti doktor, wenno piliten ida dagiti pasiente nga agireseta kadagiti di kasapulan nga agas. Kastoy ti kinuna ti maysa a doktor: “Saan a kanayon a katungtong dagiti doktor ti pasienteda tapno maammuanda ti makagapu kadagiti sintoma a marikriknada. Nalaklaka ti mangibaga iti, ‘Tomarem daytoy a tableta.’ Ngem saan a nataming ti kangrunaan a nakaigapuan ti sakit.”

Uray pay dagiti agas a di kasapulan a maireseta, kas iti aspirin ken paracetamol (Tylenol, Panadol), ket mangpataud kadagiti nakaro nga an-annayen no masobraan. Nasurok a 2,000 a tattao iti intero a lubong ti matay iti kada tawen gapu iti di umiso a panagusar iti paracetamol.

Sigun iti depinasion itay, maibilang met a droga ti caffeine iti tsa ken kape, nupay manmano nga ibilangtayo a droga no umin-inumtayo iti paboritotayo a kape iti pammigattayo. Ken minamaag nga ipadis iti droga a kas iti heroin ti kadawyan nga in-inumen ti kagimongan a kas iti tsa wenno kape. Daytat’ kaasping ti panangipadis iti kuting iti narungsot a leon. Nupay kasta, sigun iti sumagmamano nga eksperto iti salun-at, no ugalim ti uminum iti nasurok a lima a tasa ti kape wenno siam a tasa ti tsa iti kada aldaw, mabalin a madangranka. Kasta met, no bigla a kissayam ti adu unay nga inumem, mabalin a mariknam dagiti sintoma ti panangisardeng a kaasping dagiti narikna ti maysa a managinum iti tsa. Napasaranna ti panagsarua, nakaro a panagsakit ti ulo, ken nalaka a pannakasisirap.

Ti Ngay Panagusar Kadagiti Maiparit a Droga?

Ti mas kontrobersial nga isyu isut’ panagusar iti droga iti panagay-ayam. Naipaganetget daytoy iti 1998 Tour de France idi naikkat ti siam a siklista iti kangrunaan a team gapu ta nagusarda iti droga a nangpasayaat iti panagay-ayamda. Nakapartuat dagiti atleta iti nadumaduma a pamay-an a mangkontra iti pannakaduktal a nagusarda iti droga. Impadamag ti magasin a Time a dadduma ti nangpadas pay kadagiti “‘urine transplant,’ a [daytat’] panangiserrek iti ‘nadalus’ nga isbo ti sabali a tao iti basisawda babaen ti catheter, maysa a pamay-an a masansan a naut-ot.”

Saanmi pay a nasalaysay ti makariro a kinaadu ti maiparit a droga a maus-usar kas “manglinglingay.” Dagitoy ti pakairamanan ti marihuana, ecstasy (methylenedioxy-methamphetamine, wenno MDMA), LSD (lysergic acid diethylamide), dagiti upper (pangpasaranta a kas ti cocaine ken amphetamine), dagiti downer (pangpakalma a kas ti tranquilizer), ken heroin. Ditay met liplipatan ti nadumaduma a masay-op, kas ti rugby ken gasolina, a pagay-ayat dagiti agtutubo. Siempre, dagitoy a sasay-open ket di maiparit a substansia ken nalaka a magun-odan.

Mabalin a makaallilaw ti gagangay a pagarup a ti tao nga adikto ket nakuttong nga agin-ineksion iti droga iti narugit a kuarto. Normal pay laeng ti inaldaw a panagbiag ti adu a durogista, nupay awan duadua a maapektaran ti kasasaad ti panagbiagda gapu iti pannakaadiktoda. Nupay kasta, ditay matagilag-an ti dakes nga epekto ti panagdroga. Deskribiren ti maysa a mannurat no kasano a ti sumagmamano nga agus-usar ti cocaine “ket mamin-adu nga agsasaganad nga ineksionanda ti bagida iti maysa la a sesion, a tatekenda dayta iti tudok isu a nadara, ken napnuanton iti sugat.”

Kalpasan ti nalawag nga ibabassitna idi arinunos ti dekada 1980, umad-adu manen ti agus-usar iti maiparit a droga iti intero a lubong. Kinuna ti magasin a Newsweek: “Di magebgeban dagiti autoridad ti nakaad-adu a panagipuslit ti droga, umad-adu a panagusar ti dandani amin a klase ti droga ken ti kinakurang ti pondo​—ken impormasion​—a kasapulan a panglaban iti dayta.” Kinuna ti periodiko a The Star iti Johannesburg, South Africa, a sigun kadagiti estadistika ti gobierno, “adikto iti arak wenno droga ti maysa iti uppat a tattao nga agnanaed iti South Africa.”

Impatuldo ti UN Research Institute for Social Development a “dagiti agar-aramid ken aglaklako iti droga . . . addan organisasionda iti intero a lubong ket dakkel ti puonanda kadagiti siudad wenno lugar nga aduan iti banko ken kompania ti negosio a mangilimed ken mangitukon iti dadakkel a ganansia. . . . Babaen ti computer, kabaelanen dagiti aglaklako ti droga nga iyakar dagiti ilegal a naganansiada kadagiti legal a negosio wenno kuenta ti banko iti intero a lubong tapno di madlaw ti ilegal a nagtaudanna a manmano a maduktalan ti gobierno.”

Nabatad nga adu nga Americano ti inaldaw a makaig-iggem iti droga, nupay dida ammo dayta. Inlawlawag ti maysa nga artikulo iti magasin a Discover a kaaduan a papel de banko ti America ket addaan kadagiti pakailasinan ti droga.

Kinapudnona, adun ti mangakseptar ken mangibilang a ti panagusar iti maiparit man wenno saan a droga ket paseten ti inaldaw a panagbiag iti kaaldawantayo. No mausig ti nasaknap ti pannakaipablaakna a nakaro a panangdadael ti maiparit a droga agraman ti sigarilio ken arak, ti nalawag a saludsod ket, Apay nga abusuen dagiti tattao dagitoy? Bayat nga us-usigentayo daytoy a saludsod, nasayaat met no amirisentayo dagiti mismo a panangmatmattayo kadagiti droga.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 3]

Ti nalabes a panaginum ti maysa kadagiti kakaruan a parikut kadagiti estudiante iti adu a kolehio

[Ladawan iti panid 5]

Adut’ mamati a saan a makadangran dagiti sigarilio ken “paglinglingayan” a droga