No Kasano a Makatulongka

“Kasapulan dagiti agtutubo nga addaan depression ti tulong. Ngem dayta a tulong ket di magun-odan dagiti agtutubo a bukbukodda. Masapul nga amirisen nga umuna ti maysa nga adulto ti parikut sana asikasuen dayta. Dayta ti narigat a paset.”​—Dr. Mark S. Gold.

ANIA ti maaramidam no atapem nga adda depression ti anakmo a tin-edyer? Umuna, dika agkonklusion a dagus. Ngamin, no naamirisen ti amin a sintoma, mabalin nga adda sabali nga ipasimudaagda.a Maysa pay, adda panawen a pasaray agbaliwbaliw ti rikna ti amin nga agtutubo. Ngem no agtultuloy ti kasasaad ket kasla saan a temporario a panagliday, nalabit nasaysayaat no ipadoktormo. Maipapan iti daytoy, laglagipem ti kinuna ni Jesus: “Dagiti tattao a nasalun-at saanda a kasapulan ti mangngagas, no di ket dagiti masaksakit.”​—Mateo 9:12.

Sipaprangka nga ibagam iti doktoryo ti aniaman a makatulong nga impormasion nga ammom, agraman ti nabiit pay a panagbalbaliw iti biag ti tin-edyer a mabalin a pakaigapuan ti panagladingitna. Siguraduem nga adu ti tiempo ti doktor nga umimdeng kadagiti sintoma sakbay a mangaramid iti dayagnosis. Mamakdaar ni Dr. David G. Fassler: “Imposible a maammuan ti amin a nasken nga impormasion tapno naan-anay a maikeddeng ti kasasaad ti ubing iti duapulo laeng a minuto a pannakisarita.”

Dika bumdeng nga iyimtuod iti doktor ti aniaman a kayatmo a maammuan. Kas pagarigan, no ibaga ti doktor nga agsagsagaba ti anakmo a tin-edyer iti clinical depression, mabalin a saludsodem no apay a kastat’ dayagnosisna. No agduaduaka iti pangngeddeng ti doktor, ibagam a kayatmo ti mangala iti maikadua nga opinion. Sigurado nga awan ti napalungdo ken napasnek a doktor a mangipagel nga aramidem dayta.

Panangtaming iti Kasasaad

No talaga nga adda clinical depression ti anakmo, saanmo nga ibain ti kasasaad. Kinaagpaysona, mabalin a maaddaan iti depression uray dagiti kasayaatan nga agtutubo. Kinapudnona, ipakita ti Biblia a maapektaran kadagiti nasaem a rikna uray ti dadduma a mangikagkagumaan nga agserserbi iti Dios iti amin a kabaelanda, uray ania ti edadda. Usigem ni matalek a Job, a nangipagarup a binaybay-anen ti Dios isu a kinarimonna ti biag. (Job 10:1; 29:2, 4, 5) Ni Anna ket maysa nga adipen ti Dios a “sipapait ti kararuana” isu a saan idi a makapangan. (1 Samuel 1:4-10) Ket nagdung-aw iti adu nga aldaw ti nadiosan a lalaki a ni Jacob, kalpasan ti pagarupenna nga ipapatay ti anakna a lalaki ket “nagkitakit a paliwliwa.” Imbaga pay ni Jacob a kayatnan a kaduaen ti anakna iti tanem! (Genesis 37:33-35) Isu a ti emosional a rigat ket saan a kanayon a maigapu iti naespirituan a biddut.

Nupay kasta, mangparigat unay kadagiti nagannak ti depression dagiti tin-edyer. “Nakarikrikut ti kasasaadko,” kuna ti ina ti maysa a tin-edyer nga addaan depression. “Madanagan, mabuteng, makaunget, makapungtot ken nabannogakon.” Admitiren ti maysa pay nga ina: “No rummuarak ket makitak ti maysa nga ina a gumatgatang a kadua ti balasangna, masnaayanak ta mariknak a dikam makapagkaduan [iti balasangko] a mangaramid iti kasta ket diak pulos mapadasanen ti kasta.”

Normal dagita a rikna. Ngem no dadduma makalapunosda. Apay a dika agipudno iti taltalkem a gayyem no mapasamak dayta? Kastoy ti kuna ti Proverbio 17:17: “Ti pudno a kadua agayat iti isuamin a tiempo, ken ti kabsat a mayanak no adda rigat.” Dika met liwayan ti agkararag. Ipasigurado ti Biblia a no ipalladawtay ti dadagsentayo iti Dios, saranayennatayo.​—Salmo 55:22.

Ti Panagannayas a Mangpabasol

Nakaro ti pannakaupay ti adu a nagannak dagiti tin-edyer nga addaan depression ket mariknada a basolda ti napasamak. “No adda depression ti anakmo,” kuna ti maysa nga ina, “mariknam a nakabasolka ket awan ti makakombinsir kenka a saanmo a basol ti napasamak. Sangkapanunotmo, ‘Ania ti nagkamalianmi? Ania dagiti napasamak a napateg a panagbalbaliw? Kasano a siak ti maysa a nakaigapuan daytoy?’” Kasano a matimbeng dagiti nagannak ti panunotda iti daytoy a banag?

Sigurado a ti nariribuk a kasasaad iti pagtaengan dakes ti epektona iti anak. Adda ngarud pagimbagan ti balakad ti Biblia kadagiti amma: “Dikay rurruroden ti annakyo, tapno saan a maupay ti riknada.” (Colosas 3:21) No kasta, naimbag no amirisen dagiti nagannak ti pannakilangenda iti annakda ket agbalbaliwda no kasapulan. Ngem ti depression ket saan a kanayon a maigapu iti di umiso a panangpadakkel. Kinapudnona, mabalin a tumaud met ti depression kadagiti naayat unay a pagtaengan. Isu a di koma marikna dagiti nagannak a mangikagkagumaan a tumulong kadagiti annakda a basolda dayta.

Nasken met a dika pabasolen ti tin-edyer nga addaan depression. Ngamin, mabalin a dina met malapdan ti sakitna. “Diak pulos pabasolen ti anakko iti panagburtong wenno panagpulmoniana,” kuna ti maysa nga ina. “Ngem iti depression-na,” kunana, “kasta ti inaramidko. Pinabasolko ti anakko iti panagsakitna​—ket maladingitanak iti dayta.” Ti panangmatmat iti depression kas sakit imbes a pagkapuyan ti makatulong kadagiti nagannak ken iti sabsabali a mangisentro iti panangandingayda iti agsagsagaba.

Makapadagsen kadagiti agassawa ti panangpadakkel iti tin-edyer nga addaan depression. “Agpimpinnabasolkami,” kuna ti maysa nga asawa a babai, “nangruna idi napanunotmi ti biag a ninamnamami ken ti biagmi ita gapu iti anakmi.” Inadmitir ni Tim, a ti balasangna ket addaan iti depression: “Nalaka ti mangpabasol iti asawam. No agparparikuten dagiti agassawa sakbay a nadlawda nga adda depression ti anakda, ti makariro a kababalin ti anak ti mabalin a mamagpungtot kadakuada agingga a kayatdan ti sumuko kadagiti panangikagumaanda.” Dika palubosan ti depression ti anakmo a mangrakrak iti panagasawam! Talaga nga awan ti pagimbagan ti panangpabasol iti bagim, iti anakmo, wenno iti asawam. Ti napateg ket andingayem ti agsagsagaba.

Panangandingay

Balakadan ti Biblia dagiti Kristiano: “Agsaokayo iti makaliwliwa kadagiti malmaldaangan a kararua.” (1 Tesalonica 5:14) No marikna ti malmalday nga agtutubo nga awan ti serserbina, makatulongka. Kasano? Babaen ti dika panangibaga iti, “Saan koma a kasta ti riknam” wenno, “Di umiso ti kasta a kababalin.” Ikagumaam ketdi ti ‘makipagmaymaysa iti rikna.’ (1 Pedro 3:8) Binalakadan ni Pablo dagiti Kristiano a ‘makipagsangitda kadagiti tattao nga agsangit.’ (Roma 12:15) Laglagipem a talaga a marigrigatan ti malmalday unay a tao. Saanna laeng a mapampanunot ti kinasaem, wenno agpampambar tapno magun-odanna laeng ti panangasikaso. Kalpasan ti panagimdeng, ikagumaam a pagsawen ti agsagsagaba. Imtuodem no apay a kasta ti riknana. Kalpasanna, siaalumamay ken siaanus a tulongam ti agtutubo a mangtarus nga awan ti nakaibatayan ti nababa a panangmatmatna iti bagina. Makatulong ti panangpatalged iti ayat ken asi ti Dios tapno mangbang-ar iti pakadanagan ti agsagsagaba.​—1 Pedro 5:6, 7.

Mabalin nga adda pay dagiti maaramidam a praktikal nga addang. Kas pagarigan, siguraduem a husto ti panaginana, nutrision, ken panagehersisio ti tin-edyermo nga addaan depression. (Eclesiastes 4:6) No adda naireseta nga agas, naimbag no tulongam ti agtutubo a makaamiris a nasken a tomarenna dayta. Dika mauma a mangandingay ken mangayat kenkuana.

Talaga a makatuok ti depression iti maysa nga agtutubo ken iti dadduma a miembro ti pamilia. Ngem kamaudiananna, ti anus, panagregget, ken ayat ti pakaibatayan iti panangtulong kadagiti tin-edyer nga addaan depression.

[Footnote]

[Blurb iti panid 11]

Talaga a marigrigatan ti malmalday unay a tao. Saanna laeng a mapampanunot ti kinasaem

[Kahon iti panid 13]

NO MAYSAKA A TIN-EDYER NGA ADDAAN DEPRESSION

Adda dagiti makatulong kenka, ket adda pangnamnamaan iti kasasaadmo. Ti depression-mo ket mabalin a mainaig iti (1) di kinabalanse dagiti kemikal iti bagim wenno (2) dagiti kasasaad iti biagmo a bassit laeng wenno awan pay ketdi ti maaramidam tapno malapdan. Aniaman kadagitoy, saanmo a basol ti kasasaadmo. Ngem, ania ti maaramidam?

Kuna ti Biblia nga “adda gayyem a dumekket a nasingsinged ngem iti maysa a kabsat.” (Proverbio 18:24) Apay a dika agsapul iti kasta a gayyem ket ipeksam kenkuana dagiti riknam? Mabalin a ti maysa kadagiti nagannak kenka wenno maysa a nataengan nga adulto ket dakkel a katulongam a manglaban iti depression.

No atapen dagiti nagannak kenka nga agsagsagabaka iti clinical depression, mabalin nga ipadoktordaka iti nalaing a mangagas iti kasta a sakit. Nainsiriban daytoy, ta makabang-ar unay ti agas iti depression, no magun-odan daytoy. Kas pagarigan, no di balanse dagiti kemikal iti bagim, mabalin a maireseta ti pagpakalma iti depression. No maitutop daytoy iti sakitmo, saanmo nga ibain ti agtomar iti agas. Daytoy laeng ti mangisubli iti kinabalanse dagiti kemikal iti bagim, ket mabalin a makatulong daytoy tapno maragsakanka ken natalgedka manen iti biagmo.

Naliwliwa ti adu nga agsagsagaba iti depression babaen ti panagbasada iti Biblia ken iyaadanida iti Dios babaen ti kararag. Ipasigurado ti Biblia kadatayo: “Ni Jehova asideg kadagidiay nadunor ti pusoda; ket dagidiay a naidagel iti espiritu isalakanna.”b​—Salmo 34:18.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 14]

Tulong Ken Namnama Kadagiti Agsagsagaba

Tangay narikut a tema ti depression, saan a mausig ti amin nga aspeto daytoy a banag iti daytoy ababa a serye dagiti artikulo. Nupay kasta, agtalek dagiti agipabpablaak iti Agriingkayo! a dagiti naiparang a punto ket makatulong kadagiti tin-edyer ken nagannak kadakuada a mangandur iti daytoy makapaksuy a sakit.

Mabalin a nadlawmo a naibasar iti Biblia ti adu kadagiti giya iti kalkalpas nga artikulo. Agpayso a ti Biblia ket daanen a libro. Nupay kasta, praktikal pay laeng dagiti patigmaanna a kas idi panawen ti pannakaisuratna. Apay? Agsipud ta nupay nagbalbaliwen ti tiempo, saan a nagbalbaliw ti nakaisigudan a kababalin ti tao. Maipaspasangotayo kadagiti kangrunaan nga isyu a naipasango met laeng kadagiti napalabas a kaputotan. Ti la nakaidumaanna ket nakarkaro ken agraraira dagitoy a parikut iti kaaldawantayo.

Ngem adda pay sabali a rason no apay a praktikal unay ti Biblia: Daytat’ impaltiing ti Dios. (2 Timoteo 3:16) Kas Namarsua kadatayo, ammona ti kasapulantayo tapno mapnek ken maragsakantayo iti biag.

Siempre, ti Biblia ket saan a libro ti medisina. Gapuna, masapultay pay laeng ti umno a panangagas kadagiti sakit a kas iti depression. Ngem addaan ti Biblia kadagiti prinsipio a makatulong kadatayo a mangliwliwa kadagiti agsagsagaba. Maysa pay, linaon ti Biblia ti kari ti Dios a mabiiten nga agasanna ti amin nga an-annayentayo. (Salmo 103:3) Wen, panggep ni Jehova a ‘pagungaren ti puso dagidiay mailupitlupit.’​—Isaias 57:15.

Kayatmo kadi a maammuan ti ad-adu pay maipapan iti daytoy a namnama? Pangngaasim ta makiumanka kadagiti Saksi ni Jehova iti lugarmo wenno agsuratka iti maitutop nga address a nailista iti panid 5 daytoy a magasin.

[Ladawan iti panid 10]

Ikagumaam ti makipagmaymaysa iti rikna

[Ladawan iti panid 11]

No agtultuloy ti panagleddaang ti agtutubo, nasaysayaat no ipadoktormo

[Dagiti ladawan iti panid 12]

Kas nagannak, dika pabasolen a dagus ti bagim, ti asawam, wenno ti anakmo