Panangmatmat iti Lubong
Iti Medikal a Rekord—Mairaman ti Ugali a Panagbuya iti Telebision?
Isingasing ti maysa a grupo dagiti doktor ti ubbing idiay España a nasken a mairaman iti medikal a rekord ti maysa nga ubing dagiti ugalina nga agbuya iti telebision. Sigun iti Español a periodiko a Diario Médico, patien dagiti doktor a nasken a maammuanda no mano nga oras iti kada aldaw nga agbuya iti TV ti pasienteda nga ubing agraman dagiti klase ti programa a buyaenna ken no siasino ti kakaduana nga agbuya. Apay? Agsipud ta iti surbey nga indaulo dagiti doktor ti ubbing, naammuan a ti panagbuya iti TV ket mangiturong iti estilo ti panagbiag a masansan a nakatugaw, nakaro a kinaagresibo, ti tarigagay nga aggatang, nakapuy a magapuanan iti eskuelaan, ken ti posibilidad nga agbalin nga adikto iti TV. “Isingasing dagiti doktor ti ubbing a saan koma a mangikabil dagiti nagannak iti telebision iti siled a pagturogan ti ubbing wenno iti lugar a mapili [dagiti ubbing] no ania a programa ti kayatda a buyaen,” kuna ti report. “Liklikan met koma ti panagbuya iti telebision kabayatan ti pannangan, ket limitaran koma dagiti nagannak iti kurang a dua nga oras iti kada aldaw ti panagbuya dagiti ubbing iti telebision, nupay nasaysayaat no kurang la koma a maysa nga oras iti kada aldaw.”
Iyaadu ti Populasion ti China
“Nagbalinen a 1.26 a bilion ti populasion ti China ket umun-unday ti panagbiag, ngumatngato ti adal ken agbalbalinen a moderno,” kuna ti abcNEWS.com. Sigun ken ni Zhu Zhixin, direktor ti National Bureau of Statistics, immadu ti populasion iti 132.2 a milion nanipud 1990. Ti nababbaba a promedio ti iyaadu a 1.07 a porsiento iti kada tawen ket gapu iti linteg ti China nanipud pay idi arinunos ti dekada 1970 a rumbeng a maysa laeng ti anak ti tunggal agassawa. Ngem madanagan dagiti opisial ta ipalgak ti surbey idi 1999 a 117 a lallaki ti naipasngay iti kada 100 a babbai. Mabalin a daytoy ket gapu iti naikeddeng a pannakairegreg dagiti sikog a babbai. “Pagamkan dagiti sosiologo a gapu iti di balanse a ratio dagiti maipasngay, bumassit ti bilang dagiti agbalinto a nobia, kumaro ti prostitusion, panangkidnap ken pannakailako dagiti babbai tapno agbalin nga assawa,” sigun iti report.
“Gameng iti Uneg ti Daga”
Nairingpas dagiti managsukisok nga indauluan ti taga Brazil a hydrogeologist wenno mangad-adal iti kalidad, ubbog, ken kasansan ti kaadda ti danum iti uneg ti daga a ni Heraldo Campos, ti pito a tawen a proyekto a pannakaimapa ti kadakkelan a pagurnongan ti danum iti uneg ti daga iti Abagatan nga America. Ti Guarani Aquifer, a masarakan iti uneg ti daga ti Brazil, Uruguay, Paraguay, ken Argentina, ket agarup 1.2 a milion a kilometro kuadrado ti kalawana ken makalaon iti mapattapatta a 40,000 a kilometro kubiko a danum. Sigun iti report ti Global Environment Facility, “umdas ti kaadu ti reserba ita a danum ti tamnay a mangsuplay iti intero a populasion ti Brazil iti 3,500 a tawen.” Iti masakbayan, mabalin met a mausar daytoy a “gameng iti uneg ti daga” tapno marisut ti panagbalin ti daga a desierto, ket gapu iti temperatura ti danum, mabalin a mausar dayta kas alternatibo a gubuayan ti enerhia. Babaen ti pannakaimapa ti pagurnongan iti danum, namnamaen dagiti managsukisok a dagiti lugar a nalaklaka nga umagsep ti danum iti daga ket masalakniban manipud iti panangkontaminar ti pestisidio ken abuno.
Iyaadu Dagiti Adda Kanser ti Kudilda
Kellaat nga immadu dagiti addaan iti melanoma, ti kakaruan a tumor iti kudil, sigun iti agipadpadamag nga El Pais Digital iti España. Idi ngalay ti maika-20 a siglo, 1 iti kada 1,500 a tattao ti naaddaan iti melanoma. Ngem idi tawen 2000, kellaat nga immadu daytoy a bilang iti 1 iti kada 75 a tattao, a maigapu a nangnangruna iti uso a panagkainaran. Iti kombension ti European Society for Medical Oncology, imbaga ni Propesor J. Kirkwood a natawid ti 40 a porsiento kadagiti tumor a melanoma, idinto ta ti nabatbati nga 60 a porsiento ket nainaig iti napalalo a panagkainaran. Ti babbai nga agedad iti nagbaetan ti 23 ken 50 ti kangrunaan a naapektaran. Inlawlawag ni Kirkwood a kabayatan ti kinaubing ken kinaagtutubo, ti radiasion ti init ket mabalin a mangtignay iti panagbalbaliw dagiti selula ti kolor ti kudil, nupay mabalin a sumagmamano pay a tawen ti aglabas sakbay nga agparang ti kanser. “Maur-urnong iti kudil ti immagsep a radiasion ti init,” kinuna ni Kirkwood.
Asukar nga Agbalin a Plastik
Natakuatan dagiti sientista idiay Brazil’s Institute of Technological Research ti baro a kita dagiti bakteria a kabaelanda a pagbalinen a plastik ti asukar. Dagiti kita a nasaksakbay a nadiskobreda ti mangtunaw ken mangaramid iti asukar kalpasan laeng a nagbalin daytan a babassit a molekula, ngem “ti ad-adda a paglaingan daytoy [kataktakuat a bakteria] ket ti abilidadna a direkta a mangbalbaliw iti asukar,” kuna ti inheniero a ni Carlos Rossell. No sobra ti nakanna, usaren ti bakteria ti ekstra nga asukar tapno agaramid iti babassit a binukel ti marunot a plastik, a pagsisinaen dagiti sientista babaen ti panagusarda iti pangrunaw wenno solvent. Sigun kadagiti managsukisok, ti “maysa a kilo [2.2 a libra] a plastik ket mabalin a magun-odan manipud iti tallo a kilo [6.6 a libra] nga asukar,” kuna ti periodiko nga O Estado de S. Paulo.
Ti Nataba a Taraon Pakapuyenna ti Panunot
“Ti nataba a taraon ket mabalin a mangbara iti utekmo agraman iti ur-urat ti pusom,” kuna ti magasin a New Scientist. Tapno maawatan dagiti managsukisok idiay Canada dagiti epekto ti nataba a taraon iti utek, “dagiti makabulan pay la nga utot ket pinakanda iti nataba a taraon a nagtaud iti animal wenno nateng agingga nga uppat a bulandan.” Pinakanda iti di nataba a taraon ti maysa pay a grupo. Ti dua a grupo ket naikkan iti trabaho a pakasursuruanda. Ania dagiti resultana? Dagiti utot a napakan iti nataba “nakapkapuy nga amang ti nagapuananda ngem kadagiti narapis nga utot.” Kinuna ti managsukisok a ni Gordon Winocur: “Dadaelen ti nataba a taraon ti dandani amin a magapuanantayo. Naisangsangayan no kasano a naapektaran dagitoy nga animal.” Sigun iti report, patien dagiti managsukisok a ti “taba lapdanna ti panangagsep ti utek iti glucose, a posible a babaen ti pananglappedna iti maaramidan ti insulin, a makatulong a mangbalanse iti kaadu ti asukar iti dara.”
Mailaklako Dagiti Pangtutuok
“Umad-adu ti kompania nga aglaklako kadagiti alikamen a pangtutuok,” kuna ti maysa nga artikulo iti Aleman a periodiko a Südwest Presse. Sigun iti organisasion ti natauan a kalintegan nga Amnesty International, 150 a kompania iti intero a lubong ti makipaspaset kano iti daytoy makapasubkar a negosio, agraman ti 30 idiay Alemania ken 97 idiay Estados Unidos. Saan la a posas ti saka ken tangan dagiti produktoda no di ket dagiti napigsa pay ti boltaheda nga alikamen a pangkoriente. Aglaklako kano ti maysa a kompania idiay Estados Unidos iti sinturon a makontrol manipud iti adayo a mangiruar agingga iti 50,000-ti boltahena a koriente iti bagi ti biktima. Dagita nga alikamen a produkto ti adelantado a teknolohia ti kaykayat dagiti manangtutuok, ta manmanoda a makaibati iti aniaman a pagilasinan iti bagi dagiti biktimada.
Dagiti Lawwalawwa iti Niebe
Iti panangadalna kadagiti crab spider, ti Aleman a managsirarak a ni Peter Jaeger iti Mainz University “ti nakailasin iti 50 a baro a kita nga agbibiag iti niebe ken yelo iti kabambantayan ti Himalaya, iti kangato nga agingga iti 3,800 a metro [12,500 a pie],” kuna ti periodiko nga The Asian Age. “Nupay mabalin nga agingga iti nasurok nga uppat a sentimetro [1.6 a pulgada] ti kadakkelda, saan a pulos a makadangran dagiti lawwalawwa kadagiti tattao.” Aglemmengda iti rengngat ti batbato wenno iti uneg ti ukis ti kayo ken agkaanda kadagiti insekto, a nalakada a masarakan gapu iti napigsa a panagdengngegda. Ngem apay a di kumter dagitoy a lawwalawwa no kalam-ekna? Saan a kas kadagiti kabagianda iti luglugar a nabarbara ti klima, dagiti kita nga adda iti kabambantayan ti Himalaya ket addaan iti “biolohikal a pangkontra iti lammiis,” kuna ni Jaeger. “Ti pluido ti bagida ket aduan iti nagrado nga alkohol. Daytoy ti makatulong kadakuada nga agbiag iti makapaketter unay a temperatura.”
Pagangot Kadagiti Sakit
“Makatulong ti pannakasubok ti panagangot tapno nasapa a madayagnos dagiti sakit a kas iti Parkinson’s wenno Alzheimer’s disease,” kuna ti Aleman a magasin iti siensia a natur & kosmos. No mangrugrugi ti Parkinson’s disease, kumapkapuy ti panagangot ket mairaman dayta kadagiti gagangay unay a sintoma. Gapu iti inaramid ni Propesor Gerd Kobal, maus-usaren ti maysa a praktikal a pamay-an a pangsubok iti kinakaro ti kumapkapuy a panagangot ti maysa a pasiente. Nupay tumaud dagiti nabatbatad a sintomas ti Parkinson’s disease a kas iti panagpigerger ken panagirteng dagiti masel iti nakarkaro a kasasaad, mabalin a maammuan no kumapkapuy ti panagangot adu a bulan wenno tawtawen pay ketdi a nasaksakbay gapu iti kaparpartuat a pannakasubok ti panagangot. Gapu iti daytoy, mairugi ti panangagas a mabalin a mangpabannayat iti ikakaro daytoy a sakit a di pay la maagasan agingga ita.
Sayang a Taraon
“Nagadu a taraon ti masaysayang kadagiti kasaran ken dadduma pay nga engrande a padaya,” kuna ti Mainichi Daily News ti Japan. Naammuan iti maysa a surbey ti gobierno maipapan iti masaysayang a taraon nga iti promedio, 7.7 a porsiento iti taraon ti sinayang dagiti sangakabbalayan, 1.1 a porsiento ti sinayang dagiti agtingi iti taraon, ket 5.1 a porsiento kadagiti di pay naluto a taraon ti imbelleng dagiti restawran. Nupay kasta, “kadagiti engrande a padaya, 15.7 a porsiento kadagiti taraonda ti naibelleng,” ket dandani 24 a porsiento iti taraon a naisagana kadagiti kasaran “ti natda wenno naibelleng,” kuna ti periodiko. Dagiti laeng agpatpataud iti taraon ti nangipadamag a “dandani awan sayangenda a taraon.”