Dagiti Panagregget a Mangdadael iti Biblia
TI KOLEKSION dagiti sursurat a pagaammotayo kas ti Biblia wenno ti Nasantuan a Kasuratan ket naisurat iti las-ud ti nasurok a 1,600 a tawen. Ni Moises ti nangisurat iti kaunaan a paset dayta. Ti maudi ket insurat met ti maysa nga adalan ni Jesu-Kristo agarup 100 a tawen kalpasan ti pannakayanakna.
Sipud pay idi un-unana agingga iti kaaldawantayo, adun ti naaramid a panagregget a mangpasardeng kadagiti tattao a mangbasa iti Kasuratan. Ti maysa a nagkauna a rekord maipapan iti dayta ket idi tiempo ni Jeremias a propeta ti Dios, nasurok nga 600 a tawen sakbay a nayanak ni Jesu-Kristo.
Mensahe a Di Kayat ti Kaaduan
Imbilin ti Dios ken propeta Jeremias nga isuratna iti lukot ti mensahe a mangkondenar kadagiti managbasol nga umili ti nagkauna a Juda. Naglaon met dayta iti pakdaar a no dida agbalbaliw, madadael ti Jerusalem a kabesera a siudadda. Sipipigsa nga imbasa dayta ni Baruc a sekretario ni Jeremias kadagiti tattao iti templo ti Jerusalem. Imbasana manen dayta a lukot kadagiti prinsipe ti Juda a nangipan met iti dayta ken Ari Jehoiaquim. Idi naibasa iti ari, dina nagustuan ti nangngegna isu a pinirsapirsayna ti lukot sana pinuoran.—Jeremias 36:1-23.
Kalpasanna, imbilin ti Dios ken Jeremias: “Iyalaam manen ta bagim iti maysa a lukot, sabali pay a lukot, ket isuratmo iti dayta dagiti amin nga immuna a sasao nga adda idi iti umuna a lukot, a pinuoran ni Jehoiaquim nga ari ti Juda.” (Jeremias 36:28) Kalpasan ti agarup 17 a tawen, pimmayso ti sao ti Dios nga insurat ni Jeremias. Nadadael ti Jerusalem, napapatay ti adu kadagiti agtuturayna, sa naipan dagiti umilina idiay Babilonia kas kautibo. Ti mensahe daydi a lukot—ken ti salaysay maipapan iti ibubusor a naaramid iti dayta—ket mabasatayo pay laeng ita iti Jeremias a libro ti Biblia.
Nagtultuloy ti Panangpuor iti Biblia
Sakbay ti panawen Kristiano, saan la a ni Jehoiaquim ti nangpadas a mangpuor iti Sao ti Dios. Kalpasan a narpuog ti Imperio ti Grecia, ti Israel ket inturayan ti Seleucido a dinastia. Ti maysa nga ari dayta a dinastia a ni Antiochus Epiphanes, a nagturay manipud 175 agingga iti 164 B.C.E., kayatna nga agkaykaysa ti imperiona a mangannurot iti kultura dagiti Griego isu nga impapilitna kadagiti Judio dagiti kaugalian, kostumbre, ken relihion dagiti Griego.
Idi agarup 168 B.C.E., rinaut ken tinakawan ni Antiochus ti templo ni Jehova idiay Jerusalem. Nangaramid iti altar a para ken Zeus a didiosen dagiti Griego ket intuonna dayta iti altar ti templo. Imparitna pay ti pannakangilin ti Sabbath sana imbilin kadagiti Judio a dida kugiten ti annakda a lallaki. Mapapatay ti asinoman a sumukir.
Iti dayta nga irarautna, ginandatna met a dadaelen ti amin a lukot ti Linteg. Nupay inaramidna dayta iti intero nga Israel, saanna a nadadael nga interamente ti amin a kopia ti Hebreo a Kasuratan. Mabalin nga adda dagiti lukot a naidulin a naimbag idiay Israel isu a di nairaman a napuoran. Adda met dagiti kopia ti Nasantuan a Kasuratan nga ik-ikutan dagiti Judio nga agnanaed iti sabali a lugar.
Ti Bilin ni Diocletian
Ni Diocletian nga Emperador ti Roma ti sabali pay nga agturay a nangpadas a mangdadael iti Kasuratan. Idi 303 C.E., nangipaulog iti agsasaruno a bilin a mangpakaro iti pannakamaltrato dagiti Kristiano. Nagbanag dayta iti aw-awagan ti dadduma a historiador kas “Ti Nakaro a Pannakaidadanes.” Ti umuna a bilinna ket mapuoran dagiti kopia ti Kasuratan ken marakrak dagiti paggigimongan dagiti Kristiano. Insurat ni Harry Y. Gamble a propesor ti panagadal kadagiti relihion iti University of Virginia: “Impagarup ni Diocletian a ti tunggal komunidad dagiti Kristiano iti aniaman a lugar ket addaan kadagiti libro ken ammona a napateg dagita kadakuada.” Ti historiador iti Iglesia a ni Eusebius iti Cesarea, Palestina, a nagbiag iti dayta a tiempo, imbagana: “Nakitami a mismo nga interamente a narakrak dagiti balay a pagkararagan ken napuoran pay kadagiti plasa dagiti naipaltiing ken sagrado a Kasuratan.”
Tallo a bulan kalpasan a nayetnag ti bilin ni Diocletian, ti mayor ti siudad ti Cirta idiay Amianan nga Africa a pagaammo itan kas ni Constantine, imbilinna kano kadagiti Kristiano nga isukoda ti amin nga ik-ikutanda a “sursurat ti linteg” ken “kopia ti kasuratan.” Sigun kadagiti damag idi a tiempo, kinaykayat dagiti Kristiano ti maparigat ken mapapatay ngem ti mangisuko kadagiti Bibliada tapno madadael.
Ti Panggep Dagiti Gandat
Maymaysa ti panggep da Jehoiaquim, Antiochus, ken Diocletian—interamente a mapukaw ti Sao ti Dios. Ngem nalasatan ti Biblia ti amin a gandat a mangdadael iti dayta. Imbaga dagiti agtuturay iti Roma a simmaruno ken Diocletian a nakomberteda kano iti Kristianidad. Ngem nagtultuloy met latta dagiti gandat a mangdadael iti Biblia. Apay?
Sigun kadagiti agtuturay ken uray papanguluen dagiti relihion, ti panggepda a mangpuor iti Biblia ket saan a tapno madadael dayta no di ket dida la kayat a mabasa dagiti ordinario a tattao ti Biblia. Ngem apay a kasta ti kayat nga aramiden ti papanguluen dagiti relihion? Ken ania dagiti inaramidda a pamuspusan tapno saan a mabasa ti Biblia? Kitaentayo.