Depression Kadagiti Tin-edyer—Ania ti Makagapu ken Makatulong?

“NO SUMRO ti depression-ko,” kuna ni Anna,a “awan gaganaygayak a mangaramid iti aniaman, uray dagiti pagay-ayatko nga aramiden. Maturog laeng ti kayatko. Masansan a mariknak nga awan mangay-ayat kaniak, awan serserbik, ken padagsenak laeng.”

“Mapampanunotko idi ti agpakamatay,” kuna ni Julia. “Diak met kayat a talaga ti matay. Kayatko laeng nga agpatinggan daytoy a marikriknak. Manangisakitak a tao, ngem no depresak, kasla awanen ti bibiangko iti lubong.”

Nasurok-kumurang 13 ti tawen da Anna ken Julia idi nangrugi ti depression-da. Mabalin a manmano a makarikna iti liday ti dadduma nga agtutubo, ngem masansan a madepres da Anna ken Julia, ket no madepresda, agpaut dayta iti adu a lawas wenno bulan. Kuna ni Anna: “Kaslaka naipupok iti nauneg ken nasipnget nga abut ket saankan a makaruar. Kasla mabagtitka ken saanmon nga am-ammo ti bagim.”

Adu ti kas kada Anna ken Julia. Makapadanag ta agparang nga umad-adu ti madaydayagnos nga adda depression-na nga agtutubo. Sigun iti World Health Organization (WHO), ti depression “ti kangrunaan a makagapu iti sakit ken kondision a manglimitar iti maaramidan dagiti lallaki ken babbai nga agtawen iti 10-19.”

Mabalin a sakbay la unay wenno bayat ti kinatin-edyer nga agparang dagiti sintoma ti depression a pakairamanan ti panagbalbaliw iti pannaturog, pannangan, ken timbang. Mabalin met a marikna ti maysa ti pannakaupay, kinaawan namnama, kinaawan serserbi, ken kinaliday. Karaman pay kadagiti seniales ti saan a pannakilangen, narigat a panagpokus wenno kinamanaglilipat, panangpanunot wenno panangpadas nga agpakamatay, ken dagiti sintoma a di mailawlawag ti medisina. No ipagarup dagiti eksperto iti salun-at ti isip nga adda depression ti maysa a tao, gagangay a kitaenda dagiti grupo ti sintoma nga agpaut iti adu a lawas a mangapektar iti normal a rutinana.

DAGITI POSIBLE A MAKAGAPU ITI DEPRESSION KADAGITI TIN-EDYER

Sigun iti WHO, ti kombinasion ti adu a banag ti makagapu iti depression, a pakairamanan ti panangtrato ti dadduma, stress, wenno dadduma pay a pisikal a makagapu. Mabalin a ramanen dagita dagiti sumaganad.

Pisikal a makagapu. Kas iti kaso ni Julia, ti depression ket masansan nga adda iti puli. Ipakita dayta nga adda papel ti genes, wenno dagiti natawidtayo kadagiti nagannaktayo, a mabalin a mangapektar iti panagandar ti utek. Dadduma pay a posible a makagapu ket ti sakit ti puso ken panagbaliwbaliw ti kaadu ti hormone, kasta met ti panagbartek ken panagdroga, a mabalin a mangpakaro iti depression, no saan man a dayta ti makagapu.b

Stress. Adda met pagsayaatan ti bassit nga stress, ngem ti napaut wenno sobra nga stress ket mabalin a delikado iti bagi ken isip, ken no dadduma, malmes iti depression dagiti nalaka a madepdepres a tin-edyer gapu iti adu a panagbalbaliw iti bagida. Nupay kasta, saan latta a nalawag ti eksakto a pakaigapuan ti depression ken mabalin a ramanen dayta ti kombinasion dagiti makagapu a nadakamat itay.

Mabalin nga agresulta iti depression dagitoy a pakaigapuan ti stress: panagdiborsio wenno panagsina dagiti nagannak, ipapatay ti ay-ayaten, pisikal wenno seksual a pannakaabuso, nakaro nga aksidente, sakit, wenno problema iti panagsursuro—aglalo no marikna ti anak a maipuerpuera gapu iti dayta. Mabalin a karaman pay ti nakangatngato nga ekspektasion dagiti nagannak, nalabit iti magapuanan ti annakda iti eskuelaan. Dadduma pay a posible a makagapu ket ti pannaka-bully-da, panagdanag iti masakbayanda, adayo ti rikna kadakuada ti madepdepres a nagannakda, ken agbaliwbaliw nga ugali ken panangtrato dagiti nagannak. No agresulta dagita iti depression, ania ti makatulong kadagiti tin-edyer?

AYWANAM TI BAGIM KEN PANUNOTMO

Gagangay a makontrol ti kalkalainganna agingga iti nakaro a depression babaen iti agas ken panangbalakad ti maysa nga eksperto iti salun-at ti isip.c Kinuna ni Jesu-Kristo: “Dagidiay napipigsa saanda a kasapulan ti mangngagas, no di ket dagidiay masakit.” (Marcos 2:17) Mabalin met nga apektaran ti sakit ti aniaman a paset ti bagitayo, uray ti utektayo! Mairekomenda met ti panangbaliw iti estilo ti panagbiag ta dakkel ti koneksion ti panunottayo iti bagitayo.

No adda depression-mo, mangaramidka kadagiti epektibo a pamay-an a mangaywan iti bagim ken panunotmo. Kas pagarigan, manganka iti nasustansia a taraon, kompletuem ti turogmo, ken regular nga agehersisioka. No agehersisioka, mangiruar ti bagim kadagiti kemikal a mangpasayaat iti riknam, mangpaganaygay kenka, ken mangpasayaat iti turogmo. No mabalin, ammuem koma dagiti posible a pakaigapuan ken seniales a mangrugrugikan a madepres ket agplanoka iti nasayaat nga aramidem. Ibagam ti marikriknam iti maysa a pagtaltalkam. Makatulong dagiti manangsuporta a nasinged a kapamilia ken gagayyemmo tapno ad-adda a makontrolmo ti depression-mo, ken mabalin a maksayan dagiti sintoma. Isuratmo dagiti pampanunot ken rikriknam iti maysa a notebook. Dayta ti nakatulong ken Julia a nadakamat itay. Kangrunaan iti amin, siguraduem a maasikasom dagiti naespirituan a kasapulam. Dakkel ti maitulong dayta tapno agbalinka a positibo iti biag. Kinuna ni Jesu-Kristo: “Naragsak dagidiay sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda.”—Mateo 5:3.

Paneknekan da Anna ken Julia a pudno ti sasao ni Jesus. Kuna ni Anna: “Makatulong dagiti naespirituan nga aktibidad tapno maipokusko ti atensionko iti sabali a tattao, saan laeng nga iti problemak. Saan a kanayon a nalaka, ngem adayo a naragragsakak no kasta ti aramidek.” Maliwliwa ni Julia no agkararag ken agbasa iti Biblia. Kunana: “Kumalma ti riknak no ibukbokko iti Dios ti linaon ti pusok babaen ti kararag.” Sa intuloyna: “Kasta met, tinulongannak ti Biblia a mangbigbig a napategak iti Dios ken talaga a sipapanunot iti pagimbagak. Makatulong met ti panagbasa iti Biblia tapno positibo ti panangkitak iti masanguanan.”

Kas Namarsua kadatayo, naan-anay a maawatan ni Jehova a Dios ti epekto ti pannakapadakkel, kapadasan iti biag, ken genes-tayo iti kababalin ken emosiontayo. Isu a kabaelanna nga ipaay ti kasapulan a tulong ken liwliwa. Mabalin a babaen kadagiti manangngaasi ken mannakaawat a tattao. Maysa pay, dumtengto ti tiempo nga agasan ti Dios ti amin a sakittayo, pisikal man wenno mental. “Awanto ti agtataeng nga agkuna: ‘Masakitak,’” kuna ti Isaias 33:24.

Wen, ikarkari ti Biblia a ti Dios “punasennanto ti amin a lua kadagiti mata[tayo], ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot.” (Apocalipsis 21:4) Talaga a makaliwliwa ken makapabang-ar dayta! No kayatmo a maammuan ti ad-adu pay maipapan iti panggep ti Dios para kadagiti tattao ken iti daga, pangngaasim ta luktam ti website a jw.org/ilo. Mabasam sadiay ti nagsayaat nga online a Biblia ken dagiti artikulo maipapan iti adu ken nadumaduma a topiko, a pakairamanan ti depression.