Librot’ Biblia Numero 15​—Esdras

Mannurat: Esdras

Lugar a Nakaisuratanna: Jerusalem

Nalpas a Naisurat: c. 460 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: 537–c. 467 K.K.P.

1. Aniada a padto ti nangipanamnamat’ pannakaisubli ti Jerusalem?

TI NGUDOT’ naipadto a 70 a tawen a panaglangalang ti Jerusalem iti sidong ti Babilonia umas-asidegen. Wen, ugali ti Babilonia a dina pulos luk-atan dagiti kautibona, ngem ti sao ni Jehova napigpigsa ngem ti bileg ti Babilonia. Umadanin ti pannakaluk-at ti ili ni Jehova. Ti narpuog a templo ni Jehova mabangonto manen, ket ti altar ni Jehova umawatto manen kadagiti daton a pangabbong. Mangngeganto manen ti Jerusalem ti dir-i ken panangitan-ok ti pudno nga agdaydayaw ken Jehova. Impadton Jeremias ti kawatiwat ti panaglangalang, ket impadton Isaias no kasanonto ti pannakaluk-atda. Ninaganan pay ni Isaias ni Ciro ti Persia kas ‘pastor ni Jehova,’ nga itennagnanto ti natangsit a Babilonia manipud saadna kas maikatlo a sangalubongan a pannakabalin sigun iti historia ti Biblia.​—Isa. 44:28; 45:1, 2; Jer. 25:12.

2. Kaano ken aniada a sirkumstansia a natnag ti Babilonia?

² Dimteng ti didigra iti Babilonia idi rabii ti Oktubre 5, 539 K.K.P. (Gregorian calendar), bayat a ni Belsasar nga ari ti Babilonia ken dagiti panguluenna iyin-inumanda dagiti demonio a diosda. Nangpakaro iti pinapagano a ragragsakda, inusarda dagiti sagrado a basiha iti templo ni Jehova kas kopa a pagbabartekanda! Anian a maikanatad a ni Ciro adda iti ruar dagiti pader ti Babilonia iti daydi a rabii tapno tungpalenna ti padto!

3. Ania a proklamasion ni Ciro ti nangiturong iti pannakaisubli ti panagdaydayaw ken Jehova eksakto a 70 a tawen manipud naglangalang ti Jerusalem?

³ Napateg daytoy petsa a 539 K.K.P. ta, mabalin nga ikumprontar nga agpada iti sekular ken Biblikal a historia. Idi umuna a tawen a panagturaynat’ Babilonia, ni Ciro “nangaramid ti waragawag iti amin a masakupanna,” nga impalubosna a sumang-at dagiti Judio sadi Jerusalem tapno bangonenda ti balay ni Jehova. Daytoy a bilin masinunuo a rimmuar idi arinunos ti 538 K.K.P. wenno idi rugi ti 537 K.K.P.a Adda dagiti matalek a natda a nagsublit’ Jerusalem ket naisambutda ti altar sada nagdaton idi “maikapito a bulan” (Tishri, a katupag ti Setiembre-Oktubre) idi tawen 537 K.K.P.​—70 a tawen ingga iti kabulananna kalpasan a ni Nabucodonosor pinaglangalangna ti Juda ken Jerusalem.​—Esd. 1:1-3; 3:1-6.

4. (a) Aniat’ eksena ti libro nga Esdras, ket asinot’ nagsurat? (b) Kaano a naisurat ti Esdras, ket ania a tiempot’ saklawenna?

⁴ Pannakaisubli! Daytoy ti eksena ti libro nga Esdras. Gapu ta inusarna ti “siak” iti salaysayna manipud kapitulo 7 bersikulo 27 inggat’ kapitulo 9 bersikulo 15 ibatadna a ni Esdras ti nagsurat. Kas “nasigo a komukopia iti linteg ni Moises” ken lalaki nga impakatnat’ pammatina nga “impapusona ti nagsapul iti linteg ni Jehova ken mangipakat ken mangisuro” iti dayta, kualipikado unay ni Esdras a mangirekord itoy a historia, kas panangirekordna iti Cronicas. (Esd. 7:6, 10) Gapu ta ti Esdras ket katuloy ti Cronicas, sapasap a patienda a pareho a tiempot’ pannakaisuratna, idi agarup 460 K.K.P. Saklawenna ti 70 a tawen, nanipud tiempo a dagiti Judio ket napaksuyan, nawarawara a nasion a naawagan “annak ni patay” ingga a nalpas ti maikadua a templo ken ti pannakagugor ti kinapadi kalpasan a nagsubli ni Esdras sadi Jerusalem.​—Esd. 1:1; 7:7; 10:17; Sal. 102:20, footnote.

5. Aniat’ relasion ti libro nga Esdras iti Nehemias, ket aniada a lenguahe ti nakaisuratanna?

⁵ Ti Hebreo a nagan nga Esdras kayulogannat’ “Tulong.” Dagiti libro nga Esdras ken Nehemias maymaysada a lukot idi. (Neh. 3:32, footnote) Idi kuan biningay ida dagiti Judio ket inawaganda ti Umuna ken Maikadua nga Esdras. Dagiti moderno a Hebreo a Biblia awaganda ida a dua kas Esdras ken Nehemias, kas kadagiti dadduma a moderno a Biblia. Dadduma a paset ti Esdras (4:8 inggat’ 6:18 ken 7:12-26) naisuratda iti Aramaiko ket dadduma iti Hebreo, ta ni Esdras kabisadona nga agpada dagita a lenguahe.

6. Aniat’ mangpasingked iti kinahusto ti libro nga Esdras?

⁶ Ita kaaduan nga eskolar akseptarendat’ kinahusto ti Esdras. No ti Esdras paset ti katalogo, insurat ni W. F. Albright iti The Bible After Twenty Years of Archaeology: “Dagiti impormasion ti arkeolohia paneknekanda a di pagduaduaan nga orihinal dagiti Libro a Jeremias ken Ezequiel, ti Esdras ken Nehemias; napasingkedanda ti tradisional a ladawan dagiti pasamak, agraman panagsasaganadda.”

7. Kasano a naipakita a ti Esdras talaga a paset ti nadibinuan a rekord?

⁷ Nupay ti Esdras di inadaw wenno tinukoy a direktamente dagiti mannurat iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, di pagduaduaan ti lugarna iti katalogo ti Biblia. Linaonna ti rekord ti pannakilangen ni Jehova kadagiti Judio ingga iti tiempo a naummong ti katalogo a Hebreo, a dayta a trabaho ad-adda nga inakem ni Esdras, sigun iti tradision dagiti Judio. Sa, ti Esdras alangonenna amin a padto maipapan iti pannakaisubli ket ngarud talaga a paset ti nadibinuan a rekord, nga isut’ naan-anay met a pakaitunosanna. Sa, raemennat’ nasin-aw a panagdaydayaw ket santipikarenna ti naindaklan a nagan ni Jehova a Dios.

LINAON TI ESDRAS

8. Deskribirenyo dagiti nagsasagadsad a pasamak a nagturong iti ngudo ti 70 a tawen a panaglangalang.

⁸ Adda natda a nagsubli (1:1–3:6). Gapu ta tinignay ni Jehova, imbilin ni Ciro nga ari ti Persia nga agsubli dagiti Judio ket bangonenda ti balay ni Jehova idiay Jerusalem. Indagadagna a dagiti Judio a mabati sadi Babilonia agkontribusionda a sibubuslon para iti proyekto ket inyurnosna nga awiten dagiti agawid a Judio dagiti alikamen daydi orihinal a templo. Ti lider manipud naarian a tribot’ Juda ken kaputotan ni Ari David, ni Zorobabel (Sesbassar), nadutokan a gobernador tapno idalanna dagidiay naluk-atan, ket ni Jesua (Josue) isut’ nangato a padi. (Esd. 1:8; 5:2; Zac. 3:1) Dagiti natda nga agdagup iti 42,360 a matalek nga adipen ni Jehova, agraman lallaki, babbai, ken ubbing, inrugida ti naunday a biahe. Idi maikapito a bulan, sigun iti Judio a kalendario, nagtaengdan kadagiti siudadda, sada naguummong sadi Jerusalem tapno agdatonda iti disso daydi altar ti templo ket rinambakanda ti Piesta dagiti Abung-abong idi otoño ti 537 K.K.P. Iti kasta nagngudo nga eksakto ti 70 a tawen a panaglangalang!b

9. Kasano a nangrugi ti trabaho idiay templo, ngem aniat’ naangay kadagiti tawen a simmaruno?

⁹ Pannakabangon manen ti templo (3:7–6:22). Naurnong dagiti material, ket iti maikadua a tawen ti isusublida, insaaddat’ pamuon ti templo ni Jehova a nagdir-ida a sirarag-o ket nagsangit dagiti lallakay a nakakita iti dati a balay. Dagiti kabangibang nga ili, a kabkabusor, intukondat’ itutulongda, a kunada a pareho a Dios ti sapsapulenda, ngem di kayat dagiti natda a Judio ti nakialiansa kadakuada. Naynay a dagiti kabusor pinadasda a pakapuyen ken upayen dagiti Judio ken taktaken ti trabahoda, nanipud panagturay ni Ciro ingga ken Dario. Idi kuan, idi aldaw ni “Artaxerxes” (ni Bardiya wenno Mago a nanaganan Gaumata, idi 522 K.K.P.), puersado a pinasardengda ti trabaho gaput’ mandar ti ari. Naiparit daytoy “agingga iti maikadua a tawen ti panagari ni Dario nga ari ti Persia” (520 K.K.P.), a daytat’ nasurok 15 a tawen kalpasan a naisaad ti pundasion.​—4:4-7, 24.

10. (a) Kasano a nagtipon ti pammaregta dagiti propeta ti Dios ken ti bilin ti ari tapno maturpos ti proyekto? (b) Ania a rag-o ti nagminar iti pannakaidedikar daytoy maikadua a templo?

¹⁰ Imbaon itan ni Jehova da Haggeo ken Zacarias a propetana tapno tignayenda da Zorobabel ken Jesua, ket napabaro ti reggetda nga agbangon. Dagiti kabusor nagreklamoda iti ari, ngem didan magawidan ti napartak a trabaho. Ni Dario I (Hystaspis), kalpasan a rinepasona ti orihinal a bilin ni Ciro, immandarna nga agtuloy ti trabaho a di masingsinga ket binilinna pay dagiti kabusor nga agitulod iti material tapno maturpos ti panagbangon. Buyogen ti pammaregta dagiti propetan Jehova, tinurpos dagiti trabahador ti templo iti kurang a lima a tawen. Bulan ti Adar daytoy iti maikanem a tawen ni Dario, wenno dandani primavera ti 515 K.K.P., ket ti intero a proyekto innalana la ti agarup 20 a tawen. (6:14, 15) Ti balay ti Dios nainaguraran a buyogen ti dakkel a rag-o agraman maikanatad a datdaton. Idin rinambakanda ti Paskua sada inangay “a sirarag-o ti piesta ti di nalebaduraan a tinapay bayat iti pito nga aldaw.” (6:22) Wen, rag-o ken ragsak ti nagminar idi maidedikar daytoy maikadua a templo a pangdayaw ken Jehova.

11. Kasano nga impalubos ti ari ken Esdras “amin a kiddawna,” ket aniat’ tignay ni Esdras?

¹¹ Nagsubli ni Esdras idiay Jerusalem (7:1–8:36). Gistay 50 a tawen ti limmabas, ket 468 K.K.P. itan, ti maikapito a tawen ni Artaxerxes nga ari ti Persia (a naawagan Longimanus gapu ta at-atiddog ti kanawan ngem ti katigid nga imana). Impalubos ti ari ken Esdras a nalaing a para kopia “amin a kiddawna” a nainaig iti ipapannat’ Jerusalem a mangipaay ti kasapulan unay a tulong. (7:6) Idi pinalubosanna, ti ari pinaregtana dagiti Judio a kumuyog ket inikkanna ni Esdras kadagiti basiha a pirak ken balitok para iti templo, agraman abasto a trigo, arak, lana, ken asin. Linibrena iti buis dagiti padi ken trabahador iti templo. Impaannong ti ari ken Esdras ti panangisurona kadagiti umili ket impaulogna a mapapatay ti asinoman a di mangtungpal iti linteg ni Jehova ken iti linteg ti ari. Gaput’ yamanna ken Jehova iti daytoy nga ebkas ti kinamanagayat baeten iti ari, nagtignay a dagus ni Esdras.

12. Kasano a napaneknekan a kimmuyog ni Jehova iti grupo ni Esdras bayat ti biaheda?

¹² Iti daytoy a punto inrugin ni Esdras a salaysayen ti nasaksianna, nga inusarna ti sao a “siak.” Inummongna dagiti agawid a Judio iti karayan Ahava ket intednat’ maudi nga instruksion, sa nangnayon kadagiti Levita idiay grupot’ agarup 1,500 a nataengan a lallaki a datin a naurnong. Nabigbig ni Esdras ti peggad idiay dalan ngem saan a dimmawat iti ari kadagiti guardia, di la ket ta maipapan a kurang ti panamatida ken Jehova. Imbes ketdi, imbilinna nga agayunarda ket indauluannat’ yaararawda iti Dios. Nasungbatan ti kararagda, ket rimsua a ti ima ni Jehova kimmuyog kadakuada bayat ti napaut a biaheda. Gapuna, naisangpetda a sitatalged ti gamengda (a $43,000,000 ti pategna ita) iti balay ni Jehova idiay Jerusalem.​—8:26, 27, ken dagiti footnote.

13. Kasano a nagtignay ni Esdras a nangikkat ti rugit kadagiti Judio?

¹³ Panangdalus iti kinapadi (9:1–10:44). Ngem dadduma a pasamak ket dakes bayat ti 69 a tawenda iti naisubli a daga. Makariribuk dagiti nadamag ni Esdras, ta dagiti umili, padi, ken Levita nakiassawada kadagiti pagano a Cananeo. Naklaat ni matalek nga Esdras. Indatagna ti problema ken Jehova. Impudno ti ili ti labsingda ket dinawatda ken Esdras “bumilegka ken agtignayka.” (10:4) Imbagana nga isina dagiti Judio dagiti ganggannaet nga assawa nga innalada gaput’ isusukirda iti linteg ti Dios, ket naikkat ti rugit iti las-ud lat’ tallo a bulan.​—10:10-12, 16, 17.

NO APAY NAIMBAG

14. Aniat’ ipakita ti libro nga Esdras maipapan kadagiti padto ni Jehova?

¹⁴ Naimbag ti libro nga Esdras ta, umuna, ipakitana ti di agbiddut a kaitungpalan dagiti padto ni Jehova. Ni Jeremias, nga apagisut’ impadtona a panaglangalang ti Jerusalem, impadtona pay ti pannakaisublina kalpasan ti 70 a tawen. (Jer. 29:10) Iti eksakto a tiempo, impakita ni Jehova ti kinamanagayatna idi insublina ti ilina, ti matalek a natda, idiay Daga a Naikari tapno ituloyda ti pudno a panagdaydayaw.

15. (a) Kasano a ti napabaro a templo nagserbi iti panggep ni Jehova? (b) Kasano nga awan iti daytoy daydi dayag ti immuna a templo?

¹⁵ Ti naisubli a templo intan-okna manen ti panagdaydayaw ken Jehova kadagiti umilina, ket pammaneknek a nakaskasdaaw ken siaasi a bendisionanna dagidiay agturong kenkuana para iti pudno a panagdaydayaw. Nupay saanen a kas kadayag daydi templon Salomon, nagserbi kas iti panggepna a maitunos iti nadibinuan a pagayatan. Awanen daydi material a kinadayagna. Nakapkapuy payen kadagiti naespirituan a gameng, ta malaksid kadagiti daddduma, awanen daydi lakasa ti tulag.c Di met maidilig iti inagurasion daydi templo ni Salomon iti inagurasion ti templo ni Zorobabel. Dagidi naidaton a baka ken karnero awan pay maysa a porsiento kadagiti naidaton idi tiempon Salomon. Awanen daydi kasla ulep a dayag a nangpunno iti balay, a kas iti dati, wenno apuy a naggapu ken Jehova a nangpuor kadagiti daton. Ngem, agpadada a nagserbi iti nasken a panggep a nangitan-ok iti panagdaydayaw ken Jehova, ti pudno a Dios.

16. Ngem ania a templo ti manglab-aw iti dayag ti aniaman a naindagaan a templo?

¹⁶ Ti templo a binangon ni Zorobabel, ti tabernakulo a pinutar ni Moises, ken dagidi templo da Salomon ken Herodes, agraman ramramitda, tipo laeng, wenno mangiladawan. Inrepresenta dagitoy ti “pudno a tabernakulo, a binangon ni Jehova, saan ket a ti tao.” (Heb. 8:2) Daytoy naespirituan a templo isut’ urnos nga iyaadani ken Jehova nga agdaydayaw a naibasar iti subbot a daton ni Kristo. (Heb. 9:2-10, 23) Ti dakkel a naespirituan a templo ni Jehova napalalot’ dayagna ket di maartapan ti imnas ken sayaatna; ti kinadaegna di agkupas ket lab-awanna amin a material a patakder.

17. Aniada a napateg a leksion ti linaon ti libro nga Esdras?

¹⁷ Naglaon ti Esdras kadagiti leksion a nakapatpateg kadagiti Kristiano ita. Mabasatay ti sibubulos a panagdaton ti ili ni Jehova para iti proyekto. (Esd. 2:68; 2 Cor. 9:7) Makaparegta a maammuan ti sierto a probision ni Jehova ken pamendisionna kadagiti asamblea a pakaidayawanna. (Esd. 6:16, 22) Makitatay ti nagsayaat nga ehemplo dagiti Netineo ken dagiti ganggannaet a manamati a kimmuyog iti natda tapno suportaranda a naimpusuan ti panagdaydayaw ken Jehova. (2:43, 55) Amirisenyo, met, ti sipapakumbaba a panagbabawi dagiti umili idi nabalakadanda gaput’ dakes nga aramidda a nakiasawa kadagiti pagano a kaarubada. (10:2-4) Ti dakes a pannakikadkadua awan nadibinuan nga anamongna. (9:14, 15) Ti sirarag-o a kinaregta inanamongan ken binendisionanna.​—6:14, 21, 22.

18. Apay a ti pannakaisubli ti ili ni Jehova napateg nga addang nga agturong iti panagparang ti Mesias, nga Ari?

¹⁸ Nupay awanen ari a nagtugaw iti trono ni Jehova sadi Jerusalem, ti pannakaisublida pinarayraynat’ panagseggada nga inton tiempona pataudento ni Jehova ti naikari nga Ari iti linean David. Ti naisubli a nasion kabaelannan a salakniban dagiti sagrado a bilin ken panagdaydayaw iti Dios inggat’ panagparang ti Mesias. No ti natda dida koma nagtignay buyogen ti pammati a nagsubli iti dagada, asino koma ti nagtaudan ti Mesias? Wen, dagiti pasamak iti Esdras nesesitada a paset ti historia a nagturong iti itataud ti Mesias ken Ari! Makagunggona unay nga adalentay dayta ita.

[Footnotes]