Librot’ Biblia Numero 52​—1 Taga Tesalonica

Mannurat: Pablo

Lugar a Nakaisuratanna: Corinto

Nalpas a Naisurat: c. 50 K.P.

1. (a) Maigapu iti ania a naisurat ti Umuna a Tesalonica? (b) Kaano a naangay daytoy, ket aniat’ nakaidumaan daytoy a surat?

IDI agarup 50 K.P. a ni apostol Pablo, bayat ti maikadua a panagbaniagana, binisitanat’ Tesalonica a siudad ti Macedonia ket impasdekna sadiay ti kongregasion Kristiano. Iti dayta a tawen, bayat nga adda sadi Corinto a kadua da Silvano (ni Silas idiay Aramid) ken ni Timoteo, natignay ni Pablo a mangaramid ti umuna a suratna kadagiti taga Tesalonica tapno liwliwaenna ken pabilgenna ti pammatida. Nalabit arinunos daydi ti 50 K.P. Nagpaiduma daytoy a surat ta isut’ immuna kadagiti insurat ni Pablo nga agbalin a paset ti katalogo ti Biblia ket, malaksid iti Ebanghelio ni Mateo, isut’ umuna a naisurat a libro ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan.

2. Aniat’ ebidensia no maipapan iti mannurat ken no autentiko ti Umuna a Tesalonica?

² Aglapunosan ti ebidensia nga autentiko ken natarnaw daytoy a surat. Innaganan ni Pablo ti bagina kas mannurat, ket ti linaonna maitunos iti intero a naipaltiing a Sao. (1 Tes. 1:1; 2:18) Nadakamat ti nagan daytoy a surat kadagiti adu a nagkauna a katalogo ti naipaltiing a Kasuratan, agraman ti Muratorian Fragment.a Ti Umuna a Tesalonica inadaw wenno tinukoy dagiti adu a nagkauna nga eklesiastikal a mannurat, agraman ken Ireneo (maikadua a siglo K.P.), a dinakamatna ti naganna. Ti Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶), idi agarup 200 K.P., linaonna ti Umuna a Tesalonica, ket ti sabali a papiro idi maikatlo a siglo (P³⁰), nga addan sadi Ghent, Belgium, linaonna dagiti pirsay ti Umuna ken Maikadua a Tesalonica.b

3, 4. Aniat’ resulta ti dagdagus a panagballigi ti ministerio ni Pablo sadi Tesalonica?

³ No taldiapantay biit ti historia ti kongregasion ti Tesalonica, sakbay daytoy a surat, itednat’ gapu ti napalalo a pannakaseknan ni Pablo kadagiti kakabsat dita a siudad. Nanipud rugi, nakarot’ pannakaidadanes ken pannakabusbusor ti kongregasion. Iti Aramid kapitulo 17, inreport ni Lucas ti isasangpet idiay Tesalonica da Pablo ken Silas, “isu a yan ti sinagoga dagiti Judio.” Iti tallo a Sabbath, kinasabaan ida ni Pablo, a nakirinnason kadakuada manipud Kasuratan, ket adda mangipasimudaag a bimmayag pay bassit sadiay, ta nabalinanna ti nangged ket, kangrunaanna, nakaipasdek ken nakaorganisa ti kongregasion.​—Ara. 17:1; 1 Tes. 2:9; 1:6, 7.

⁴ Ti rekord ti Aramid 17:4-7 sipapatak a saritaenna ti epektot’ panangaskasaba ti apostol sadi Tesalonica. Gaput’ imunda iti balligi ti Nakristianuan a ministerio ni Pablo, nagderraaw dagiti Judio ket riniribukda ti siudad. Sinerrekda ti balay ni Jason ket ingguyodda agraman dagiti kakabsat nga impan kadagiti agturay, nga inyikkisda: “Dagitoy a lallaki a riniribukda ti napagnaedan a daga immayda met ditoy, isuda a pinagdagus ni Jason. Ket amin dagitoy agaramidda a maisalungasing kadagiti bilin ni Cesar, a kunkunada nga adda sabali nga ari, a ni Jesus.” Napilitan nga nagpiansa da Jason ken ti kakaduana tapno maluk-atanda. Tapno masaluadan dagiti kakabsat iti kongregasion, agraman ti personal a paglainganda, inturongda da Pablo ken Silas iti rabii sadi Berea. Ngem naipasdeken ti kongregasion ti Tesalonica.

5. Kasano nga impakitan Pablo ti pannakaseknan ken naayat nga interesna iti kongregasion ti Tesalonica?

⁵ Nabara nga ibubusor ti simmursurot ken Pablo sadi Berea ket kayatda a pasardengen ti panangaskasabana sadiay. Nagturong ngarud idiay Atenas, Grecia. Kaskasdi nga il-iliwenna a madamag ti kasasaad dagiti maparparigat a kakabsat sadi Tesalonica. Naminduana nga inyusuat ti agsubli sadiay, ngem kanayon a ‘lappedan ni Satanas.’ (1 Tes. 2:17, 18) Gaput’ danagna iti kabbangon a kongregasion ken siaammo iti rigatda, imbaon ni Pablo ni Timoteo idiay Tesalonica tapno liwliwaenna dagiti kakabsat ket pakirdennat’ pammatida. Idi nagsubli ni Timoteo buyogen ti makaparagsak puso a reportna, naglapunosan ti rag-o ni Pablo gaput’ natibker a kinatarnawda uray nadawel ti pannakaidadanesda. Ti rekordda nagbalinen a pagulidanan dagiti manamati iti intero a Macedonia ken Acaya. (1:6-8; 3:1-7) Nagyaman ni Pablo ken Jehova a Dios gaput’ matalek a panagibturda, ngem nabigbigna met a bayat nga agnataenganda, masapuldat’ giya ken balakad. Gapuna, idi addat’ Corinto a kaduana da Timoteo ken Silvano, inaramid ni Pablo ti umuna a suratna kadagiti taga Tesalonica.

LINAON TI UMUNA A TESALONICA

6. Kinomendaran ni Pablo dagiti taga Tesalonica maipuon iti ania?

⁶ Dagiti taga Tesalonica ehemplo kadagiti manamati (1:1-10). Inrugi ni Pablo ti suratna kadagiti taga Tesalonica babaen ti nabara a komendasion gaput’ matalek a trabahoda, naayat a panagbannogda, ken panagibtur ti inanamada. Ti naimbag a damag a naikaskasaba kadakuada saan a sao laeng ‘no di pay ket buyogen ti pannakabalin ken napigsa a kumbiksion.’ Kas panangtuladda ti ehemplo a naited kadakuada, inakseptar dagiti taga Tesalonica ti sao “buyogen ti ragsak ti nasantuan nga espiritu” ket nagbalinda a pagulidanan dagiti amin a manamati sadi Macedonia, Acaya, ken iti labesna. Tinallikudanda a namimpinsan dagiti idoloda, “tapno agserbi[da] iti sibibiag ken pudno a Dios, ken tapno urayen[da] ti Anakna nga aggapu sadi langit.”​—1:5, 6, 9, 10.

7. Ania a kapanunotan ti imparang da Pablo ken kakaduana idi nakitakunaynayda kadagiti taga Tesalonica, ket aniat’ indagadagda kadakuada?

⁷ Ti naayat a pannakaseknan ni Pablo kadagiti taga Tesalonica (2:1–3:13). Kalpasan a pinarigatda ida sadiay Filipos, ni Pablo ken ti kakaduana timmuredda a nangasaba kadagiti taga Tesalonica. Dida inaramid daytoy tapno maay-ayoda ti tao wenno kas mangpaspasablog wenno agbirbiruk ti dayag kadagiti tao. Maisupadi, kunan Pablo, “naemmakami iti tengngayo, kas iti ina nga agtagibi dungdunguenna dagiti annakna. Kasta met, gapu ta dungdunguendakayo, siaayatkami a mangipaay kadakayo, saan laeng a ti naimbag a damag ti Dios, no di pay ket dagiti mismo a kararuami, gapu ta inay-ayatdakayo.” (2:7, 8) Pinatigmaananda dagiti taga Tesalonica, kas iti ama kadagiti annakna, tapno magnada a maikari iti Dios, a nangawis kadakuada iti Pagarian ken dayagna.

8. Kasano a nagraguan ni Pablo dagiti taga Tesalonica, ket aniat’ inkararagna para kadakuada?

⁸ Kinomendaran ni Pablo ti sidadaan a panangawatda ti naimbag a damag kas iti kinaisuna, “ti sao ti Dios.” Saanda nga agbukbukod nga idadanes dagiti kailianda, ta dagidi immuna a manamati sadi Judea kasta met ti sinagabada iti ima dagiti Judio. Gapu ta madanagan, namindua a tinarigagayan ni Pablo ti mapan ngem pinawilan ni Satanas. Dagiti kakabsat ti Tesalonica isuda ti balangat ti ragsak da Pablo ken kakaduana, “dayag ken rag-o[da].” (2:13, 20) Idi awan met lat’ madamagnan kadakuada, imbaonen ni Pablo ni Timoteo sadi Tesalonica tapno pakirdennat’ pammatida ken liwliwaenna ida. Ita nagsublin ni Timoteo ket awitna ti naimbag a damag ti naespirituan a rang-ay ken ayatda, ket daytoy ti nangliwliwa ken nangparagsak iti apostol. Nagyaman ni Pablo iti Dios ket indawatna a paaduen koma ti Apo ida, nga aglapunosan koma ti ayan-ayatda, ket ti pusoda “di matulawan iti kinasanto” iti sango ti Dios nga Ama inton kaadda ni Apo Jesus.​—3:13.

9. Aniat’ impatigmaan ni Pablo maipapan iti pannakasantipikar ken panagayat iti maysa ken maysa?

⁹ Panagserbi iti pannakasantipikar ken dayaw (4:1-12). Kinomendaran ni Pablo dagiti taga Tesalonica ta nagnada a makaay-ayo iti Dios, ket indagadagna nga ad-addada pay nga aramiden ti kasta. Tunggal maysa “ammona koma a salimetmetan ti mismo a basihana a mabuyogan iti panakasantipikar ken dayaw, saan nga iti tarigagay ti derrep.” Iti daytoy, awan koma ti mangranggas iti kalintegan ni kabsatna. Ta ti Dios saanna nga inawagan ida “a maipaay iti kinarugit, no di iti pannakasantipikar. Gapuna dagiti sumukir, saan a tao ti paidenda, no di ket ti Dios.” (4:4, 5, 7, 8) Kinomendaran ni Pablo dagiti taga Tesalonica ta impakitadat’ ayat iti maysa ken maysa, ket binagbagaanna ida a rumang-ayda a rumang-ay, a kalatda koma ti agbiag a sitatalna ket dida mannakibiang ket pagtrabahoda dagiti imada. Ta masapul a magnada a sitatakneng “kadagiti taga ruar.”​—4:12.

10. Ania komat’ panangmatmat dagiti kakabsat kadagidiay naturogen ken patay?

¹⁰ Ti namnama a panagungar (4:13-18). No kadagidiay matmaturog ken patay, saanda koma ida a pagladingitan kas kadagidiay awanan namnama. No mamatida a ni Jesus natay sa nagungar manen, kasta met, a ti Dios baeten ken Jesus pagungarennanto dagiti natay. Inton kaadda ti Apo, umulogto manipud langit a buyogen ti mangbilin nga awag, “ket dagiti natay a nairanud ken Kristo bumangondanto nga umuna.” Kalpasanna, dagidiay sibibiag a nabati maitayabdanto “kadagiti ulep a sumabet iti Apo iti tangatang,” tapno kankanayon a kaduada ti Apo.​—4:16, 17.

11. Apay a masapul nga agsalukag dagiti taga Tesalonica, ket ania komat’ ituloyda nga aramiden?

¹¹ Panagsalukag bayat nga umadani ti aldaw ni Jehova (5:1-28). “Ti aldaw ni Jehova umayto nga eksakto kas iti mannanakaw iti rabii.” Inton sasawenda “Talna ken talged!” umapayto a bigla ti pannakadadael kadakuada. Agsalukag koma ngarud, dagiti taga Tesalonica kas “annak ti silaw ken annak ti aldaw,” nga agtaknengda ket “ikapet[da] ti kabal ti pammati ken ayat ket kas helmet ti namnama ti pannakaisalakan.” (5:2, 3, 5, 8) Tiemponan tapno liwliwaen ken pabilgenda ti maysa ken maysa. Isuda amin ‘patgenda koma unay dagidiay agbambannog ken mangidadaulo kadakuada babaen ti ayat.’ Iti kasumbangirna, balakadanda dagidiay naringgor, pabilgenda dagiti nakapuy, ket anusanda amin ida. Wen, kunan Pablo, “surotenyo a kanayon ti nasayaat iti maysa ken maysa ken kadagiti isuamin.”​—5:13, 15.

12. Maipapan kadagiti ania a nasken a banag ti maudi a nangbalakadan ni Pablo, ket kasanona nga ingngudo ti suratna kadagiti taga Tesalonica?

¹² Kamaudiananna, namalakad ni Pablo kadagiti nasken a banag: ‘Agragsak a naynay. Agkararag a di agressat, a pagyamananyo amin a banag. Taginayonen ti apuy ti espiritu. Raemen ti panagipadto. Siguraduen dagiti amin a banag ket salimetmetan daydiay nasayaat. Liklikan amin a kita ti kinadangkes.’ (5:16-22) Sana inkararag a ti mismo a Dios ti talna santipikarenna koma ida a naan-anay ket makapagtalinaedda a di natulawan iti espiritu, kararua, ken bagi ingga iti kaaddan Apo Jesu-Kristo. Inserrana ti surat buyogen kadagiti nabara a pammaregta ken ti napinget a bilin a maibasa koma ti surat kadagiti amin a kakabsat.

NO APAY NAIMBAG

13. Aniat’ nasudi nga ehemplo da Pablo ken ti kakaduana, ket aniat’ epekto iti kongregasion ti situtulok nga ebkas ti ayat?

¹³ Iti daytoy a surat imparang ni Pablo ti naayat a pannakaseknan kadagiti kakabsatna. Isu ken dagiti padana a ministro insaaddat’ nasudi nga ehemplo ti nadungngo nga ayat, a saan laeng a naimbag a damag ti Dios ti impaayda no di pay ket ti mismo a kararuada para kadagiti ay-ayaten a kakabsat sadi Tesalonica. Kasta koma a singgalut ti ayat ti ikagumaan dagiti amin a manangaywan a maadda iti kongregasionda! Ti kasta nga ebkas ti ayat guyugoyenna amin a mangipakita ti ayat iti maysa ken maysa, kas kunan Pablo: “Sa, aramiden koma ti Apo a dumakkelkayo, wen, aduankayo iti ayat ti maysa ken maysa ken kadagiti isuamin, kas met ti panagayatmi kadakayo.” Daytoy nga ayat a situtulok a nayebkas kadagiti amin nga ili ti Dios makapabileg unay. Dagiti pusoda agbalin a “natibker, awan pakapilawanna a kinasanto iti sanguanan ti Dios ken Amatayo intono kaadda ni Apotayo a Jesus a buyogen dagiti amin a nasantuanna.” Isinana dagiti Kristiano iti rinuker ken imoral a lubong tapno makapagnada iti kinasanto ken pannakasantipikar ket ngarud maay-ayoda ti Dios.​—3:12, 13; 2:8; 4:1-8.

14. Kasano a ti Umuna a Tesalonica ket ekselente nga ehemplo ti pannangted ti naintaktikaan, naayat a pammalakad?

¹⁴ Daytoy a surat itdenna ti ekselente a modelo ti naintaktikaan, naayat a pannakabalakad ti kongregasion Kristiano. Nupay naregta ken matalek dagiti taga Tesalonica, adda banag a masapul a matinggar. Ngem, iti tunggal kaso, kinomendaran ni Pablo ida kadagiti nasayaat a kababalinda. Kas ehemplo, idi pinakdaaranna ida iti moral a kinarugit, kinomendaranna nga umuna ida gaput’ pannagnada iti wagas a makaay-ayo iti Dios sana indagadag a “rumang-aykayo a rumang-ay,” a tunggal maysa salimetmetanna ti basihana iti pannakasantipikar ken dayaw. Sa, idi nakomendaranna idan gaput’ nainkabsatan nga ayatda, indagadagna nga ituloyda daytoy ngem iti “narangrang-ay pay a wagas,” a bianganda la ti bukodda ket agbiagda a sitatakneng iti imatang dagiti taga ruar. Naintaktikaan nga inturong ni Pablo dagiti kakabsatna a “suroten[da] a kanayon ti nasayaat iti maysa ken maysa ken kadagiti isuamin.”​—4:1-7, 9-12; 5:15.

15. Aniat’ mangipasimudaag a ni Pablo sireregtana nga inkasaba ti namnamat’ Pagarian idi adda sadi Tesalonica, ket ania a nasayaat a balakad ti intedna a nainaig itoy?

¹⁵ Iti namimpat nga okasion nadakamat ni Pablo ti “kaadda” ni Jesu-Kristo. Masinunuo a dagidi kabbaro a Kristianot’ Tesalonica interesadoda unay iti daytoy a sursuro. Idi adda ni Pablo sadiay, sigurado nga inkasabana a situtured ti Pagarian ti Dios baeten ken Kristo, kas ipasimudaag ti darumda maikaniwas kenkuana ken ti kakaduana: “Amin dagitoy agaramidda a maisalungasing kadagiti bilin ni Cesar, a kunkunada nga adda sabali nga ari, a ni Jesus.” (Ara. 17:7; 1 Tes. 2:19; 3:13; 4:15; 5:23) Nangnamnama dagiti kabsat a taga Tesalonica iti Pagarian ket, gapu ta namatida iti Dios, ur-urayenda “ti Anakna nga aggapu sadi langit, isu a pinagungarna kadagiti natay, ni Jesus,” a mangispal kadakuada iti um-umay a pungtot. Kasta met, amin a mangnamnama ita iti Pagarian ti Dios masapul nga ipangagda ti nasayaat a balakad ti Umuna a Tesalonica nga aglapunosandat’ ayat, a ti pusoda natibker ken awan pakapilawanna, tapno ‘maituloyda ti magna a maikari iti Dios a nangawis kadakuada iti pagarian ken dayagna.’​—1 Tes. 1:8, 10; 3:12, 13; 2:12.

[Footnotes]