Librot’ Biblia Numero 58​—Hebreo

Mannurat: Pablo

Lugar a Nakaisuratanna: Roma

Nalpas a Naisurat: c. 61 K.P.

1. Mayannugot iti ania nga annong nga inaramid ni Pablo ti surat kadagiti Hebreo?

NI PABLO nalatlatak kas apostol “kadagiti nasion.” Ngem nalimitaran kadi ti ministeriona kadagiti di Judio? Pulos a saan! Sakbay a nabautisaran ken nadutokan ni Pablo iti trabahona, kinuna ni Apo Jesus ken Ananias: “Daytoy a lalaki [Pablo] ti napili a basiha a maipaay kaniak a mangipan iti naganko kadagiti nasion agraman kadagiti ari ken kadagiti annak ti Israel.” (Ara. 9:15; Gal. 2:8, 9) Ti pannakaisurat ti libro kadagiti Hebreo talaga a maitunos iti annong ni Pablo a mangipan ti nagan ni Jesus kadagiti annak ti Israel.

2. Kasano a suppiaten dagiti rasonda a saan nga insurat ni Pablo ti Hebreo?

² Ngem, pagduaduaan ti dadduma a kritiko a ni Pablo ti nagsurat iti Hebreo. Suppiatenda gapu ta di nagparang ti nagan ni Pablo dita. Ngem saan a tuben daytoy, ta adu a kanonikal a libro dida ninaganan ti mannurat, ket internal nga ebidensia laeng ti pakailasinan. Sa, kuna dagiti dadduma nga inranta ni Pablo nga inlaksid ti naganna idi sinuratanna dagiti Hebreo a Kristiano ti Judea, yantangay ti naganna ket karurod dagiti Judio sadiay. (Ara. 21:28) Saan met a tuben ti panagbaliw ti estilona no idilig kadagiti dadduma a suratna. Pagano man, Judio, wenno Kristiano ti suratanna, naynay nga impakitan Pablo “nga agbalin nga isuamin a banag kadagiti amin a kita ti tao.” Ditoy ti panagrasrasonna kasla nagtaud iti Judio para kadagiti Judio, argumento a nalakada a tarusan ken apresiaren.​—1 Cor. 9:22.

3. Ania nga internal nga ebidensia ti mangsuportar ken Pablo kas mannurat iti Hebreo ken mangipasimudaag a dagiti Judio ti nangnangruna a sinuratanna?

³ Dagiti internal nga ebidensia ti libro suportaranda a ni Pablot’ mannurat. Addat’ Italia ti nagsurat ket kaduanan Timoteo. Apagisu ken Pablo daytoy. (Heb. 13:23, 24) Sa, ti doktrinana ket kadawyan ken Pablo, nupay naidatagda sigun iti punto de bista ti Judio, nairanta a mangallukoy iti kongregasion a buklen la dagiti Hebreo a nakaituronganna. Maipapan itoy kuna ti Clarke’s Commentary, Tomo 6, panid 681, maipapan iti Hebreo: “Ti intero a balabala ti surat paneknekanna a Judio ti nakaituronganna, ket natural a kasta. No Gentil komat’ nakaituronganna, awan maysa iti tunggal sangapulo ribo ti nakatarus koma, yantangay dida kabisado ti Judio a sistema; ket pagaammo dagiti isuamin a ti mannurat kabisadona dayta.” Isu a naiduma ti estilona no idilig kadagiti dadduma a surat ni Pablo.

4. Ania pay ti ebidensia a ni Pablo ti mannurat iti Hebreo?

⁴ Ti pannakadiskobreda idi 1930 ti Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶) nangted ebidensia a ni Pablo ti mannurat. Kas komentona itoy a papyrus codex, a naisurat maysa ket kagudua a siglo laeng kalpasan ti ipapatay ni Pablo, kinuna ni Sir Frederic Kenyon a nalatak a Briton a kritiko dagiti teksto: “Nakamimminar a ti Hebreo insarunoda a dagus iti Roma (a di met kasta a dati), a mangipakita nga idi nagkauna a petsa a pannakaisurat daytoy a manuskrito dida nagduaduaan a ni Pablo ti autorna.”a Maipapan met la itoy a kuestion, imbatad ti McClintock and Strong’s Cyclopedia: “Awan ebidensia, eksternal wenno internal, a mangpabor nga adda sabali nga autor daytoy a surat malaksid ken Pablo.”b

5. Kasano a dagiti linaon ti Hebreo paneknekanna a naipaltiing?

⁵ Malaksid iti panangawat dagidi nagkauna a Kristiano iti dayta, ti linaon ti Hebreo paneknekanna nga “impaltiing ti Dios.” Naynayna nga iturong ti agbasa kadagiti padto ti Hebreo a Kasuratan, nga adut’ tinukoyna a nagkauna a surat, ket impakitana a natungpal dagitoy ken Kristo Jesus. Iti umuna la a kapitulo, di kumurang pito a teksto ti Hebreo a Kasuratan ti nausar tapno ilawlawagna a ti Anak ket natantan-ok itan ngem dagiti anghel. Kanayonna nga idayaw ti Sao ni Jehova ken ti naganna, ket itudona ni Jesus kas Kangrunaan a Pamuspusan ti biag ken iti Pagarian ti Dios baeten ken Kristo kas kakaisuna a namnamat’ sangatauan.

6. Aniat’ ipasimudaag ti ebidensia a lugar ken tiempo a pannakaisurat ti Hebreo?

⁶ Maipapan iti tiempot’ pannakaisuratna, naipakitan nga addat’ Italia ni Pablo idi nagsurat. Idi ingngudonat’ surat, kunana: “Ammuenyo a ni kabsattay a Timoteo naluk-atanen, ket no umay iti mabiit, agraman kenkuana, kitaenkayto.” (13:23) Ipasimudaag daytoy a ni Pablo namnamaennan ti pannakaluk-atna ket kaduananto ni Timoteo, a naibalud met ngem naluk-atanen. Gapuna, ti ultimo a tawen ti damo a pannakaibalud ni Pablo ti naisingasing kas petsat’ pannakaisuratna, nga isut’ 61 K.P.

7. Ania a klaset’ ibubusor ti naipasango kadagiti Judio a Kristiano sadi Jerusalem, ket aniat’ masapulda?

⁷ Bayat ti tiempot’ panungpalan ti Judio a sistema dagiti banag, nakaro a pannakasuot ti immapay kadagiti Hebreo a Kristiano sadi Judea ken nangruna kadagiti addat’ Jerusalem. Gaput’ irarang-ay ken isasaknap ti naimbag a damag, dagiti Judio nagdukot ken kimmarot’ ibubusorda kadagiti Kristiano. Sumagmamano la a tawen sakbayna, daydi panagparang la ni Pablo sadi Jerusalem imdas a nagderraawanda, nga inyikkis a nakapigpigsa dagiti relihiuso a Judio: “Ikkatem ditoy daga ti kastoy a tao, ta saan a maikari nga agbiag!” Nasurok 40 Judio ti nagsapata babaen ti lunod a didanto mangan ken uminum ingga a dida mapapatay ni Pablo, gapuna nga adu a buyot nga armado ti nangkuyog kenkuana iti rabii sadiay Cesarea. (Ara. 22:22; 23:12-15, 23, 24) Gapu ta kastoy a relihiuso a kinapanatiko ken igugura ti nanglikmut kadagiti Kristiano, masapul a ti kongregasion agbiag, mangasaba, ken agtibker iti pammati. Masapul a natimbeng ti pannakaammo ken pannakatarusda no kasano a tinungpal ni Kristo ti Linteg ta didanto ket agsubli iti Judaismo ket salimetmetanda manen ti Linteg Mosaiko agraman panangidaton kadagiti animal a sakripisio, nga amin dagita ket ubbaw a ritual.

8. Apay kualipikado unay ni Pablo a mangisurat itoy kadagiti Hebreo, ket ania a nagsasagadsad nga argumentot’ indatagna?

⁸ Awanen ad-adda a nakatarus iti rigat ken pannakaidadanes a nakaisarangan dagiti Judio a Kristiano ngem ni apostol Pablo. Awan ti ad-adda pay a makabael a mangted kadakuadat’ nabileg nga argumento ken panangsuppiat iti Judio a tradision ngem ni Pablo, ti dati a Fariseo. Gapu ta inusarna ti nawadwad a pannakaammonat’ Linteg Mosaiko, a naadalna ken Gamaliel, indatagna dagiti di marupir a prueba a ni Kristot’ kaitungpalan ti Linteg, dagiti alagadenna, ken dagiti datonna. Impakitana a dagitoy sinuktanen dagiti nadaydayag a kinaagpayso, ket intedna dagiti dakdakkel a di matukod a gunggona iti sidong ti baro ken nasaysayaat a tulag. Ti nasiglat nga isipna pinagsasagadsadna ti nabatad ken makakumbinsir a prueba. Ti panungpalan ti Linteg a tulag ken ti yaay ti baro a tulag, ti kinatan-ok ti kinapadi ni Kristo a maidilig iti kinapadi ni Aaron, ti pudpudno a pateg ti daton ni Kristo a maidilig kadagiti daton a baka ken kalding, ti iseserrek ni Kristo iti mismo a kaadda ni Jehova sadi langit imbes nga iti naindagaan la a tolda​—amin dagitoy a karkarna a kabbaro a sursuro, a karurod unay dagiti di mamati a Judio, naidatag ditoy kadagiti Kristiano a Hebreo a buyogen ti nawadwad nga ebidensia manipud Hebreo a Kasuratan ket awan rasonable a Judio a di makumbinsi.

9. Ania a nabileg nga igam ti nagbalinan ti surat kadagiti Hebreo, ket kasano a pannakaiparangarang daytat’ ayat ni Pablo?

⁹ Gapu ta addan daytoy a surat, dagiti Hebreo a Kristiano adda baro ken nabileg nga armasda a mangapput ti ngiwat dagiti mangidadanes a Judio, agraman makaallukoy nga argumento a pangkumbinsi ken pangkumberti kadagiti nasingpet a Judio nga agbirbiruk ti kinapudnot’ Dios. Ipakita ti surat ti napalalo a panagayat ni Pablo kadagiti Hebreo a Kristiano ken ti bumarbara a tarigagayna a tumulong kadakuada iti praktikal a wagas iti tiempo a kasapulanda unay.

LINAON TI HEBREO

10. Aniat’ kuna ti panglukat ti Hebreo a saad ni Kristo?

¹⁰ Ti natan-ok a saad ni Kristo (1:1–3:6). Dagiti panglukat a sao naisentroda ken Kristo: “Ti Dios, idi ugma nagsao iti namin-adu nga okasion ken iti adu a pamay-an kadagiti ammatayo babaen kadagiti mammadto, iti panungpalan dagitoy nga aldaw kinasaonatayo babaen iti Anakna.” Daytoy nga Anak isu ti nadutokan nga Agtawid dagiti amin a banag ken ladawan ti dayag ti Amana. Ita ta ginugoranna dagiti basoltayo, “nagtugaw iti makanawan ti Natan-ok sadi ngato.” (1:1-3) Nagsasarunot’ inadaw ni Pablo a teksto a mamaneknek a natantan-ok ni Jesus ngem dagiti anghel.

11. (a) Apay nga imbalakad ni Pablo a regtaantay nga ipangag dagiti banag a nangngeg? (b) Gapu kadagiti kapadasan ken natan-ok a saadna, ania dagiti kabaelan nga aramiden ni Jesus?

¹¹ Insurat ni Pablo a “rebbeng nga ad-addatay nga ipangag ngem ti gagangay.” Apay a kasta? Ngamin, sigun ken Pablo, a no nakaro ti dusa ti isusukir iti “naisao gapu kadagiti anghel, . . . kasanonto ti panaglisitayo no ditay ikankano ti kasta unay nagdakkel a pakaisalakanan isu a nangrugi a naipakaammo baeten ti Apotayo?” Inaramid ti Dios “ti anak ti tao” a nanumnumo ngem dagiti anghel, ngem ita maimatangantay daytoy a Jesus a “nabalangatan ti dayag ken dayaw gapu iti panagsagabana iti ipapatay, tapno gapu iti di kaikarian a kinamanangaasi ti Dios rinamananna ni patay a gapu kadagiti isuamin.” (2:1-3, 6, 9) Tapno maipadayagna dagiti adu nga annak, immuna nga inaramid ti Dios ti Kangrunaan a Pamuspusan ti pannakaisalakanda a “naan-anay gapu kadagiti panagsagaba.” Isunto ti mangpukaw iti Diablo ken mangluk-at kadagidiay “a gapu iti buteng ti ipapatay addada a paad-adipen iti bayat ti amin a panagbiagda.” Nagbalin ngarud ni Jesus a “naasi ken matalek a nangato a padi.” Ket nakaskasdaaw, yantangay nagsagaba a mismo iti suot, “mabalinna a badangan dagiti masulisog.” (2:10, 15, 17, 18) Gapuna, nadaydayag ni Jesus ngem ni Moises.

12. Aniat’ liklikan dagiti Kristiano tapno makastrekda iti inana ti Dios?

¹² Iseserrek iti panaginana ti Dios gaput’ pammati ken panagtulnog (3:7–4:13). Kadagiti amin a tattao, dagiti Kristiano agnakemda koma iti ulidan ti kinasukir dagiti Israelita, di la ket ta tumanor “ti puso a dakes a saan a mamati gapu ta umadayo iti sibibiag a Dios.” (Heb. 3:12; Sal. 95:7-11) Gaput’ kinasukir ken awan a pammati, dagiti Israelita a pimmanaw sadi Egipto dida nakastrek iti inana, wenno Sabbath ti Dios, a dita nagsardeng kadagiti pinarsuana a nainaig iti daga. Ngem, inlawlawag ni Pablo: “Adda pay sabbath a panaginana a maipaay iti ili ti Dios. Ta ti tao a simrek iti panaginana ti Dios isu met laeng ti naginana kadagiti bukodna nga aramid, a kas met ti panaginana ti Dios kadagiti aramidna.” Masapul a liklikan ti padron ti kinasukir nga impakitat’ Israel. “Ta ti sao ti Dios nabiag ken adda puersana ket natadtadem ngem ti kampilan a dua ti tademna . . . ket kabaelanna nga ilasin dagiti panunot ken panagem ti puso.”​—Heb. 4:9, 10, 12.

13. (a) Kasano a nagbalin ni Kristo a “padi nga agnanayon,” a makinrebbeng iti agnanayon a pannakaisalakan? (b) Apay nga indagadag ni Pablo kadagiti Hebreo nga ituloyda ti agnataengan?

¹³ Nataengan a panangmatmat iti kinatan-ok ti kinapadi ni Kristo (4:14–7:28). Indagadag ni Pablo kadagiti Hebreo nga ipudnoda ni Jesus, ti dakkel a Nangato a Padi a simrek sadi langit, tapno masarakanda ti asi. Ni Kristo dina indayaw ti bagina, ngem ti Ama ti nagkuna: “Sika ti padi nga agnanayon kas ti kinapadi ni Melkisedec.” (Heb. 5:6; Sal. 110:4) Umuna, ni Kristo naaramid a perpekto para iti saad a nangato a padi gaput’ panangadalna ti kinatulnog babaen ti panagsagaba, tapno isut’ makinrebbeng iti agnanayon a pannakaisalakan dagiti agtulnog kenkuana. Ni Pablo ‘adu ti sawenna ngem narigat nga ipalawag,’ isuna la ta dagiti Hebreo maladagada pay laeng ket kasapulanda ti gatas, idinto ta mannursuroda koman. “Ti taraon a nakired maipaay kadagiti tao a nataenganen, dagidiay a gapu iti pannakaasaasda nairuamen dagiti pannakabalinda nga agitarus tapno mailasinda ti naimbag ken dakes.” Indagadag kadakuada ti apostol nga “agtultuloytayo iti kinanataengan.”​—Heb. 5:11, 14; 6:1.

14. Kasano a dagiti mamati tawidenda ti kari, ket kasano a naipasdek ti namnamada?

¹⁴ Dagidiay nakaammon iti saot’ Dios sada simmina imposible ida a pabaruen nga agbabawi “ta ibitinda manen a maipaay kadakuada ti Anak ti Dios ket ibabainda iti sanguanan ti adu.” Baeten lat’ pammati ken anus a tawiden dagiti manamati ti kari ken Abraham​—kari nga insigurado ken pinatalgedan ti dua a di agbaliw a banag: ti saot’ Dios ken ti sapatana. Ti namnamada, isu a “sinipete a maipaay iti kararua, agpada a sigurado ken natibker,” naipasdek gaput’ iserserrek ni Jesus “iti uneg ti kurtina” kas Pakpakauna ken Nangato a Padi kas iti wagas ni Melkisedec.​—6:6, 19.

15. Aniat’ mangipakita a ti kinapadi ni Jesus, a kas iti kinapadi ni Melkisedec, ket natantan-ok ngem iti kinapadi ni Levi?

¹⁵ Daytoy a Melkisedec pareho nga “ari ti Salem” ken “padi ti Kangatuan a Dios.” Uray ni Abraham nga ulot’ pamilia nagbayad pay ti apagkasangapulo kenkuana, ket baeten kenkuana ni Levi, nga adda pay la iti lumo ni Abraham, nagbayad met. Ti pamendision ni Melkisedec ken Abraham no kasta dimmanon iti di pay naipasngay a Levi, ket ipakita daytoy a ti Levita a kinapadi nanumnumo ngem ti kinapadi ni Melkisedec. Sa, no naragpat koma ti kinaperpekto sigun iti Levita a kinapadi ni Aaron, masapul pay koma aya ti sabali a padi “kas iti kinapadi ni Melkisedec”? Maysa pay, yantangay nagbaliw ti kinapadi, “masapul nga agbaliw met ti linteg.”​—7:1, 11, 12.

16. Apay a ti kinapadi ni Jesus natantan-ok ngem ti kinapadi nga adda iti sidong ti Linteg?

¹⁶ Ti Linteg, kinapudnona, awan napagbalinna a perpekto no di ket rimsua a nakapuy ken di epektibo. Gapu ta natay dagiti padina, masapul nga aduda, ngem ni Jesus gapu “ta agtalinaed nga agnanayon adda kinapadina a di maipatawid. Gapuna mabalinna met nga isalakan a naan-anay dagiti umasideg iti Dios gapu kenkuana, ta isu sibibiag nga agnanayon tapno ibabaetna ida.” Ni Jesus a Nangato a Padi “nasungdo, awan basolna, di natulawan, naisina kadagiti managbasol,” ngem dagiti nangato a padi a dinutokan ti Linteg ket nakapuy, nga umuna nga idatagda dagiti daton para kadagiti basolda sakbay nga ibabaetda dagiti sabali. Isu a ti saot’ sapata ti Dios “tinudinganna ti Anak, isu a naaramid a perpekto iti agnanayon.”​—7:24-26, 28.

17. Kasano a natantan-ok ti baro a tulag?

¹⁷ Ti kinatan-ok ti baro a tulag (8:1–10:31). Ni Jesus isu “ti mangibabaet iti katupagna a nasaysayaat a tulag, a legal a nabangon kadagiti nasaysayaat a kari.” (8:6) Inadaw a namimpinsan ni Pablo ti Jeremias 31:31-34, tapno ipakitana a dagiti adda iti baro a tulag naisurat ti linteg ti Dios iti isip ken pusoda, a maam-ammodanto amin ni Jehova, ket ni Jehova dinanto “lagipenen dagiti basolda.” Daytoy “baro a tulag” winaswasna daydi dati (ti Linteg a tulag), nga “asidegen ti panaggibusna.”​—Heb. 8:12, 13.

18. Kasano a pinagdilig ni Pablo ti daton a nainaig kadagiti dua a tulag?

¹⁸ Dineskribir ni Pablo dagidi tinawen a daton idiay tolda ti dati a tulag kas “legal a pagalagadan . . . naituyangda agingga iti aldaw ti pannakabalbaliw.” Ngem, idi dimteng ni Kristo kas Nangato a Padi, nausar ti bukodna a napateg a dara, saan a kadagiti kalding wenno urbon a baka. Ti panangiwarsi ni Moises iti dara dagiti animal isut’ nangpaandar iti dati a tulag ken nangdalus iti nangiladawan a tolda, ngem nesesita a maadda dagiti nasaysayaat a daton para kadagiti nailangitan a kinaagpayso a nainaig iti baro a tulag. “Ta saan a simrek ni Kristo iti nasantuan a disso nga inaramid ti ima, nga isu ti katulad ti kinaagpayso, no di ket idiay langit a mismo, tapno agparang iti sango ti persona ti Dios gapu kadatayo.” Di kasapulan ni Kristo ti tinawen a daton, a kas inaramid ti nangato a padi ti Israel, ta “itan naiparangarangen a namimpinsan maipaay iti amin a panawen iti panagngudo dagiti sistema dagiti banag tapno pukawenna ti basol babaen iti panangidatonna ti bagina.”​—9:10, 24, 26.

19. (a) Aniat’ di nabaelan nga inaramid ti Linteg, ken apay? (b) Aniat’ pagayatan ti Dios a nainaig iti pannakasantipikar?

¹⁹ Kas panggupgop, kunan Pablo nga “idinto ta ti Linteg addaan anniniwan dagiti naimbag a banag a mapasungad,” ti naulit-ulit a datonna dida naikkat ti “riknada iti basol.” Ngem, immay ditoy lubong ni Jesus a mangaramid iti pagayatan ti Dios. “Itoy nakuna a ‘pagayatan,’” kunan Pablo, “napagsantotayo gapu iti pannakaidaton ti bagi ni Jesu-Kristo iti namimpinsan a maipaay iti agnanayon.” Gapuna, salimetmetan koma dagiti Hebreo ti panangipaduyakyakda iti pammati tapno di agisin ket “panunoten[da] ti maysa ken maysa iti pannakaparegta ti ayat ken naimbag nga aramid,” a dida liwayan ti panaggigimongda. No ituloydat’ agbasol a sipapakinakem kalpasan nga inawatda ti umiso a pannakaammo ti kinapudno, “awanen ti mabalintayo nga idaton gapu kadagiti basol.”​—10:1, 2, 10, 24, 26.

20. (a) Ania ti pammati? (b) Aniada a nadayag a ladawan ti pammati ti insalaysay ni Pablo?

²⁰ Ti pammati nailawlawag ken nailadawan (10:32–12:3). Imbaga ni Pablo kadagiti Hebreo: “Lagipenyo dagiti aldaw nga immun-una, nga idi nalpaskay a nasilawan, inanusanyo ti dakkel a salisal iti sidong dagiti panagsagaba.” Dida koma pukawen ti kinawayawayada nga agsao, nga addaan dakkel a supapak, no di ket agibturda tapno awatenda ti kaitungpalan ti kari ket maaddaanda “ti pammati nga agpaay a pakaispalan ti kararua.” Pammati! Wen, daytat’ kasapulan. Umuna, inlawlawag ni Pablo: “Ti pammati isu ti natalged a panangsegga kadagiti banag a namnamaen, ti nabatad a parangarang dagiti kinaagpayso nupay di pay nakita.” Sa, iti las-ud ti maysa a makagutugot a kapitulo, inladawanna a nagsasaganad ti ababa a retrato dagiti tao idi ugma a nagbiag, nagtrabaho, limmaban, nagibtur, ken nagbalin nga agtawid ti kinalinteg gaput’ pammati. “Gapu iti pammati” ni Abraham, a nagtaeng kadagiti tolda a kaduana da Isaac ken Jacob, inurayna “ti siudad nga addaan pudno a pamuon,” a Dios ti Nangbangon. “Gapu iti pammati” nagtalinaed a sititibker ni Moises, “a kasla kitkitaenna Daydiay di makita.” “Ania pay ti sawekto?” inyimtuod ni Pablo. “Ta agkurangto ti tiempo no saritaek ti maipapan kada Gideon, Barac, Samson, Jefte, David agraman ken Samuel ken dagiti dadduma a propeta, a gapu iti pammati inabakda dagiti pagarian, nagaramidda iti kinalinteg, nakagun-odda kadagiti kari.” Dagiti met dadduma nasuotda iti pannakarabrabngis, pannakababaot, pannakaibalbalud, ken pannakatutuok ket dida kinayat ti maluk-atan “tapno maragpatda ti nasaysayaat a panagungar.” Wen, “kadakuada ti lubong saan idi a maikari.” Amin dagitoy inawatda ti pammaneknek gapu iti pammatida, ngem dida pay inawat ti kaitungpalan ti kari. “Ngarud,” intuloy ni Pablo, “gapu ta adda nagdakkel nga ulep dagiti saksi nga aglawlaw kadatayo, iwagsaktayo ti amin a pakadagsenan ken ti basol a manglawlaw a silalaka kadatayo, ket tarayentayo a siibtur ti tarayen a naikabil iti sanguanantayo, a kitaentayo a siinget ti Kangrunaan a Pamuspusan ken Mangan-anay iti pammatitayo, ni Jesus.”​—10:32, 39; 11:1, 8, 10, 27, 32, 33, 35, 38; 12:1, 2.

21. (a) Kasano a makaibtur ti Kristiano iti salisal ti pammati? (b) Aniat’ nabilbileg a rason ti inted ni Pablo tapno umimdengtay iti nadibinuan a pakdaar?

²¹ Panagibtur iti salisal ti pammati (12:4-29). Impatigmaan ni Pablo kadagiti Hebreo a Kristiano nga ibturanda ti salisal ti pammati, ta disiplinaen ni Jehova ida kas annak. Itan ti tiempo a pakirden dagiti kimmapuy nga ima ken tumeng ket palintegen dagiti danat’ sakada. Aluadanda komat’ iseserrek ti makasabidong a ramut wenno pannakatulaw nga isuntot’ pakailaksidanda, kas ken Esau, a dina impateg dagiti sagrado a banag. Idiay literal a bantay, kunan Moises: “Nagamakak ket nagtayegtegak” gapu iti nakabutbuteng a panagparang ti sumsumged nga apuy, ti ulep, ken ti timek. Ngem ad-adda a nakaam-amak ti inasitganda​—ti Bantay Sion ken ti nailangitan a Jerusalem, linaklaksa nga anghel, ti kongregasion dagiti Inauna, ti Dios nga Ukom dagiti isuamin, ken ni Jesus a Mangibabaet iti baro ken nasaysayaat a tulag. Ad-adda itan nga imdenganda ti nadibinuan a pakdaar! Idi tiempon Moises ti timek ti Dios pinagkintayegnat’ daga, ngem ita inkarina a gunggonenna ti langit ken daga. Pinagminar ni Pablo ti puntona: “Gapuna, idinto nga awatentayo ti maysa a pagarian a saan a mabalin a garawen, . . . itedtay koma iti Dios ti sagrado a panagserbi buyogen ti nadiosan a buteng ken amak. Ta ti Diostayo apuy met a mangrunaw.”​—12:21, 28, 29.

22. Ingngudo ni Pablo ti suratna kadagiti Hebreo buyogen ti ania a makapabileg a balakad?

²² Nadumaduma a patigmaan a nainaig iti panagdaydayaw (13:1-25). Nagngudo ni Pablo babaen iti makapabileg a balakad: Itutuloyyo ti ayat a nainkabsatan, diyo lipatan ti agpadagus, ti panagasawa nadayaw kadagiti isuamin, adayuanyo ti ayat iti kuarta, agtulnogkayo kadagiti mangidadaulo kadakayo, ket dikay paitawtaw kadagiti karkarna a sursuro. Kamaudiananna, “gapu kenkuana [ni Jesus] idatontayo a kanayon iti Dios ti daton ti panagdayaw, kayatna a sawen, ti bunga dagiti bibig a mangipaduyakyak iti naganna.”​—13:15.

NO APAY NAIMBAG

23. Aniat’ insuppiat ni Pablo iti Linteg, ket kasanona a sinuportaran ti argumentona?

²³ Kas legal nga argumento a mangsuporta ken Kristo, ti surat kadagiti Hebreo obra maestra a di masuppiat, a perpekto ti pannakaputarna ken napnot’ prueba manipud Hebreo a Kasuratan. Dinakamatna ti nadumaduma a paset ti Linteg Mosaiko​—ti tulag, ti dara, ti mangibabaet, ti tolda a pagdaydayawan, ti kinapadi, dagiti daton​—ket ilanadna a nagserbida la a padron nga inted ti Dios a mangipatuldo kadagiti natantan-ok a banag nga umay, a nagngudoda amin ken Kristo Jesus ken ti datonna, a kaitungpalan ti Linteg. Ti Linteg “a nawaswas ken dimmaan asidegen ti panaggibusna,” kunan Pablo. Ngem “ni Jesu-Kristo isu met laeng idi kalman ken ita, ken iti agnanayon.” (8:13; 13:8; 10:1) Ania ket ngatan a rag-o dagiti Hebreo idi nabasada ti surat!

24. Ania nga urnos ti nailawlawag iti Hebreo a makagunggona unay kadatayo ita?

²⁴ Ngem aniat’ pategna daytoy ita kadatayo, iti naiduma a sirkumstansiatayo? Idinto ta awantay iti sidong ti Linteg, adda kadi pagimbagantayo iti argumento ni Pablo? Sigurado a wen. Adtoy a nabalabala kadatayo ti dakkel nga urnos ti baro a tulag a naibasar iti kari ken Abraham a baeten ti Bin-ina mabendisionanto amin a pamilia ditoy daga. Daytoy ti namnamatay iti biag, ti kakaisuna a namnamatayo, ti kaitungpalan ti kadaanan a kari ni Jehova a bendision baeten iti Bin-i ni Abraham, ni Jesu-Kristo. Nupay awantay iti sidong ti Linteg, nayanaktay iti basol kas kaputotan ni Adan, ket kasapulantay ti naasi a nangato a padi, daydiay addaan legal a daton gapu iti basol, daydiay makastrek a mismo iti kaadda ni Jehova sadi langit sanatay ibabaet sadiay. Masarakantay ditoy, ti Nangato a Padi a mangiturong kadatayo iti biag idiay baro a lubong ni Jehova, a kabaelanna ti makisimpatia kadagiti pagkapuyantayo, “a nasuot iti amin a pamay-an a kas kadatayo,” ket awisennatay nga “umadani buyogen ti kinawayawaya ti panagsao idiay trono ti di kaikarian a kinamanangaasi, tapno magun-odantay ti asi ket masarakantay ti di kaikarian a kinamanangaasi kas tulong iti umiso a tiempo.”​—4:15, 16.

25. Aniada a makalawlawag nga aplikasion ti Hebreo a Kasuratan ti inted ni Pablo?

²⁵ Sa, sigun iti surat ni Pablo kadagiti Hebreo, adda dagiti mangparayray puso nga ebidensia a dagiti padto a nabayagen a nairekord iti Hebreo a Kasuratan ket natungpalda iti karkarna a wagas. Amin dagitoy agpaayda a pakasursuruan ken liwliwa kadatayo ita. Kas ehemplo, iti Hebreo, naminlima nga impakat ni Pablo dagiti sao ti padtot’ Pagarian iti Salmo 110:1 ken Jesu-Kristo kas Bin-it’ Pagarian, a “nagtugaw iti makanawan ti trono ti Dios” tapno urayenna “agingga a dagiti kabusorna agbalinda a pagbatayan dagiti sakana.” (Heb. 12:2; 10:12, 13; 1:3, 13; 8:1) Sa, inadaw ni Pablo ti Salmo 110:4 idi inlawlawagna ti napateg a saad ti Anak ti Dios kas “padi nga agnanayon kas iti kinapadi ni Melkisedec.” Kas ken Melkisedec idi ugma, a sigun iti rekord ti Biblia ket “awan amana, awan inana, awan kapuonan, nga awan punganay dagiti aldawna wenno panungpalan ti biagna,” ni Jesus agpada nga Ari ken “padi nga agnanayon” a mangipakat kadagiti awan inggana a paglaingan ti subbot a daton kadagiti amin nga agtulnog iti turayna. (Heb. 5:6, 10; 6:20; 7:1-21) Isu met la daytoy nga Ari-Padi ti tinukoy ni Pablo idi inadawna ti Salmo 45:6, 7: “Ti Dios isu ti tronom iti agnanayon awan inggana, ket ti setro ti pagariam isu ti setro ti kinalinteg. Inayatmo ti kinalinteg, ket ginuram ti kinakillo. Gapuna ti Dios, a Diosmo, pinulotannaka iti lana ti ragsak a nangnangruna ngem dagiti kaduam.” (Heb. 1:8, 9) Bayat a nagadaw ni Pablo iti Hebreo a Kasuratan sana impakita ti kaitungpalanda ken Kristo Jesus, makitatay nga agkakamang dagiti paset ti nadibinuan a padron a nakalawlawagantayo.

26. Ania a pammaregta ti inted ti Hebreo tapno turposentay ti tarayen ti pammati agraman panagibtur?

²⁶ Kas ibatad ti Hebreo, sineggaan ni Abraham ti Pagarian, “ti siudad nga addaan pudno a pamuon, ti namangon ken nangaramid iti dayta a siudad isu ti Dios”​—ti siudad “a kukua ti langit.” “Gapu iti pammati” rinagpatna ti Pagarian, adut’ sakripisiona tapno magun-odanna ti bendision dayta babaen ti “nasaysayaat a panagungar.” Anian a nagpaiduma nga ehemplo ni Abraham ken amin dagidiay a lallaki ken babbai nga addaan pammati​—ti “dakkel nga ulep dagiti saksi” nga inladawan ni Pablo iti kapitulo 11 ti Hebreo! Bayat a basaentay daytoy a rekord, agragsak ti pusotayo ket agrag-o unay, kas panangapresiar iti pribilehio ken namnamatayo a maikadua kadagita a natarnaw a tattao. Gapuna maparegtatay nga “agtaray buyogen ti panagibtur ti tarayen a naikabil iti sanguanantayo.”​—11:8, 10, 16, 35; 12:1.

27. Aniada a nadayag a namnamat’ Pagarian ti naitampok iti Hebreo?

²⁷ Idi inadawna ti padton Haggeo, impalagip ni Pablo ti kari ti Dios: “Pagkintayegek pay maminsan, saan laeng a ti daga, no di ket ti langit pay.” (Heb. 12:26; Hag. 2:6) Ngem, ti Pagarian ti Dios baeten ken Kristo Jesus, ti Bin-i, agtalinaedto nga agnanayon. “Gapuna, idinto nga awatentayo ti maysa a pagarian a saan a mabalin a garawen, ituloytay ti maaddaan ti di kaikarian a kinamanangaasi, a gapu iti dayta mabalintay nga ipaay iti Dios ti sagrado a panagserbi buyogen ti nadiosan a buteng ken amak.” Daytoy makatignay a rekord ipanamnamana kadatayo nga agparangto ni Kristo iti maikadua a daras “saan a gapu iti basol no di ket kadagidiay siinget nga agur-uray kenkuana a maipaay iti pannakaisalakanda.” Baeten kenkuana, no kasta, “idatontayo a kanayon iti Dios ti daton ti panagdayaw, kayatna a sawen, ti bunga dagiti bibig a mangipaduyakyak iti naganna.” Sapay koma ta ti dakkel a nagan ni Jehova a Dios kanayonto a masantipikar baeten ti Ari-Padina, ni Jesu-Kristo!​—Heb. 12:28; 9:28; 13:15.

[Footnotes]