Librot’ Biblia Numero 60​—1 Pedro

Mannurat: Pedro

Lugar a Nakaisuratanna: Babilonia

Nalpas a Naisurat: c. 62–64 K.P.

1. Apay nagsagaba dagiti Kristiano iti pannakasusuot, ket apay a naintiempuan ti umuna a surat ni Pedro?

BAYAT nga inwaragawag dagidi immuna a Kristiano ti kinatan-ok ti Dios, rimmang-ay ti trabaho ti Pagarian ket immaduda iti intero nga Imperio ti Roma. Ngem, nagkamalianda daytoy naregta a grupo. Ngamin, ti relihionda nagtaud sadi Jerusalem ken kadagiti Judio, ket impagarupda nga isuda dagidi mahilig iti politika a panatiko a Judio a nagreklamo gaput’ sangol ti Roma ken kadarato a sakit ti ulo dagiti lokal a gobernador. Sa, naiduma dagiti Kristiano gapu ta dida kayat ti agdaton iti emperador wenno makiraman kadagidi pagano a relihiuso a seremonia. Pinadpadakesda ida ket nagsagabada gapu iti pammatida. Naintiempuan, ken iti nasiglat a panunot nga inggiya ti nadibinuan a paltiing, inaramid ni Pedro ti umuna a suratna, a pinaregtana dagiti Kristiano nga agtibker ken imbalakadna ti aramidenda iti sidong ni Nero, ti Cesar idi. Talaga nga apagpagisu daytoy a surat gaput’ isasangpet ti allawig ti panangidadanes apagapaman kalpasan daytoy.

2. Aniat’ mamaneknek a ni Pedro ti nangaramid iti surat a nanaganan kenkuana, ket asinodat’ nakaiturongan dayta?

² Mapaneknekan a ni Pedro ti nagsurat sigun kadagiti panglukat a sao. Sa, da Ireneo, Clemente ti Alexandria, Origen, ken Tertulian nagadawda iti daytoy, ket ninagananda ni Pedro kas mannurat.a Nagsayaat ti pannakapasingked ti Umuna a Pedro nga autentiko kas met kadagiti amin a naipaltiing a surat. Imbaga ni Eusebio a kanayon nga inusar dayta dagidi panglakayen ti iglesia; dida nagduaduaan idi tiempoda nga autentiko dayta (c. 260-342 K.P.). Da Ignacio, Hermas, ken Bernabe, idi rugi ti maikadua a siglo, tinukoyda amin dayta.b Maitunos a naan-anay ti Umuna a Pedro iti intero a naipaltiing a Kasuratan ket nangted ti nabileg a mensahe para kadagiti Judio ken di Judio a Kristiano nga agtataeng kas “temporario nga agnanaed a naiwarawara sadi Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, ken Bitinia”​—rehion ti Asia Menor.​—1 Ped. 1:1.

3. Aniat’ ebidensia no kaano a naisurat ti Umuna a Pedro?

³ Kaano a naisurat dayta? Ipasimudaag ti tonadana a masusuot idi dagiti Kristiano, kadagiti pagano wenno kadagiti Judio a di nakumberti, ngem ti kampania a panangidadanes ni Nero, a nayusuat idi 64 K.P., dipay nangrugi. Masinunuo a sakbay unay daytoy nga insurat ni Pedro dayta, nalabit iti nagbaetan ti 62 ken 64 K.P. Gapu ta kadua pay la ni Pedro ni Marcos paneknekanna daytoy a konklusion. Idi damo a pannakaibalud ni Pablo idiay Roma (c. 59-61 K.P.), ni Marcos kadua ni Pablo ngem dandanin agpa-Asia Menor; ket idi maikadua a pannakaibaludna (c. 65 K.P.), kaduaen manen ni Marcos ni Pablo idiay Roma. (1 Ped. 5:13; Col. 4:10; 2 Tim. 4:11) Iti nagbaetan dagita adda gundawayna a makikadua ken Pedro sadi Babilonia.

4, 5. (a) Aniat’ mangsuppiat iti kunada nga idiay Roma ti nangaramidan ni Pedro iti umuna a suratna? (b) Aniat’ mangipasimudaag nga idiay literal a Babilonia ti yanna idi nagsurat?

⁴ Sadinot’ nakaisuratan ti Umuna a Pedro? Idinto ta dagiti komentarista ti Biblia agtutunosda a daytoy ket autentiko, kanonikal, ti mannurat, ken ti kaasitgan a petsa a pannakaisuratna, agsusuppiatda no iti lugar a nakaisuratanna. Sigun a mismo ken Pedro, inaramidna ti umuna a suratna idi addat’ Babilonia. (1 Ped. 5:13) Ngem kunat’ dadduma a Roma ti yanna, ta ti “Babilonia” nalimed a nagan ti Roma. Ngem di suportaran ti ebidensia dayta. Awan masarakan iti Biblia a piho a tukoyenna a ti Babilonia ket Roma. Idinto ta inturong ni Pedro ti suratna idiay literal a Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, ken Bitinia, lohikal a kunaen a ti Babilonia a tinukoyna ket literal a nagan dayta a lugar. (1:1) Adda rason ti kaaddan Pedro sadi Babilonia. Naikumit kenkuana ‘ti naimbag a damag para kadagiti nakugit,’ ket adut’ Judio idi sadi Babilonia. (Gal. 2:8, 9) Ti Encyclopaedia Judaica, idi sinalaysayna ti itataud ti Talmud ti Babilonia, nadakamatna “dagiti natan-ok nga akademia ti Babilonia” a kukuat’ Judaismo itoy Kadawyan a Panawen.c

⁵ Ti naipaltiing a Kasuratan, agraman ti dua nga insurat ni Pedro, dida nadakamat ti ipapannat’ Roma. Nasao ni Pablo ti kaaddanat’ Roma ngem dina pulos tinukoy ti kaadda ni Pedro sadiay. Nupay 35 a nagan ti nadakamat ni Pablo iti suratna kadagiti Taga Roma ket kinomustaanna ti 26 a nagan, apay a dina pulos nadakamat ni Pedro? Ngamin awan idi sadiay ni Pedro! (Roma 16:3-15) Ti “Babilonia” a lugar a nangisuratan ni Pedro iti umuna a suratna nabatad nga isut’ literal a Babilonia idiay igid ti Karayan Eufrates sadi Mesopotamia.

LINAON TI UMUNA A PEDRO

6. Ania a namnama ti insurat ni Pedro, ket aniat’ nakaibatayan daytoy “baro a pannakayanak” iti daytoy a namnama?

⁶ Ti baro a pannakayanak iti sibibiag a namnama baeten ken Kristo (1:1-25). Dagus nga indirihir ni Pedro ti atensionda iti “baro a pannakayanak iti sibibiag a namnama” ken ti di agkupas a tawid nga agur-uray kadakuada sadi langit. Mayannugot daytoy iti asit’ Dios baeten ti panagungar ni Jesu-Kristo. Gapuna “dagidiay napili” agragragsakda unay, nupay nalidayda gaput’ nadumaduma a suot, tapno ti nasubok a kalidad ti pammatida “agparang koma a pakaidayawan ken dayag ken tan-ok iti pannakaiparangarang ni Jesu-Kristo.” Dagiti propeta idi ugma, agraman anghel, sinukimatda daytoy a pannakaisalakan. Gapuna, dagidiay napili patibkerenda koma ti isipda ket isaaddat’ namnamada iti di kaikarian a kinamanangaasi, nga agsantoda iti amin a kababalinda. Di aya maikanatad daytoy gapu ta naispalda, saan a kadagiti banag nga agrupsa, no di “iti napateg a dara, kas ti dara ti awan tulawna ken di namulitan a kordero, a ni Kristo”? Ti “baro a pannakayanak” maangay gaput’ sao ti sibibiag ken agibtur a Dios, ni Jehova, nga agnanayon ken naiwaragawag kadakuada kas naimbag a damag.​—1:1, 3, 7, 19, 23.

7. (a) Mabangbangon dagiti Kristiano a kas ania, ken iti ania a panggep? (b) Kas temporario nga agnanaed, kasano komat’ kababalinda?

⁷ Taginayonen ti umiso a kababalin kadagiti nasion (2:1–3:22). Kas sibibiag a bato, nabangon dagiti Kristiano kas naespirituan a balay, nga agidatag ti naespirituan a daton iti Dios baeten ken Jesu-Kristo, ti pamuon a pasuli, a bato a nakaitibkolan dagiti nasukir. Dagidiay namati nagbalinda ‘a naarian a kinapadi, nasantuan a nasion, a mangiwaragawag ti kinatan-ok daydiay nangayab kadakuada manipud sipnget a nagturong iti nakaskasdaaw a lawagna.’ Kas temporario nga agnaed kadagiti nasion, liklikanda dagiti nainlasagan a derrep ket taginayonenda ti umiso a kababalin. Agpaiturayda iti “tunggal natauan a parsua,” ari man wenno dagiti gobernadorna. Wen, “dayawenyo dagiti amin a kita ti tao, ayatenyo ti intero a timpuyog dagiti kakabsat, agbutengkayo iti Dios, dayawenyo ti ari.” Kasta met, agpaituray dagiti adipen kadagiti appoda, buyogen ti naimbag a konsiensia, nga anusanda ti di nainkalintegan a panagsagaba. Ni Kristo, nupay awan basolna, naum-umsi ken nagsagaba, a nangted “ti pagwadan” tapno surotenda a siinget dagiti addangna.​—2:9, 13, 17, 21.

8. (a) Ania a praktikal a patigmaan ti naited kadagiti assawa a babbai ken lallaki? (b) Aniat’ masapul tapno adda naimbag a konsiensia ti maysa iti sango ti Dios?

⁸ Ti panagpasakup agaplikar met kadagiti babbai, a gaput’ kababalinda agraman napalalo a panagraem mabalinda nga allukoyen dagiti di mamati nga assawada uray saan a babaen iti sao. Dida koma maseknan iti makinruar nga arkos. Kasla koma ken natulnog a Sara, “ti nalimed a persona ti puso iti di agrupsa nga arkos ti natalna ken naemma nga espiritu, isu a dakkel ti pategna iti imatang ti Dios.” Dagiti lallaki padayawanda dagiti assawada kas “narasrasi a basiha” ken kas “makipagtawid met iti di kaikarian a parabur ti biag.” Amin a Kristiano agayatda iti nainkabsatan. “Ti agayat iti biag . . . , umadayo koma iti dakes ket agaramid iti naimbag; sapulenna koma ti talna ket surotenna. Ta dagiti mata ni Jehova sikikitada kadagiti nalinteg.” Imbes a tao ti pagbutngan, sidadaanda a mangikaluya iti namnamada. Nasaysayaat ti agsagaba gapu iti naimbag, no pagayatan ti Dios dayta, ngem ta maigapu iti dakes. “Wen, uray ni Kristo nagsagaba iti namimpinsan gapu kadagiti basol, daydi nalinteg gapu kadagiti nakillo, tapno iragpatnakayo iti Dios, idi napapatay no maipapan iti lasag, ngem napagungar no maipapan iti espiritu.” Ti pammati ni Noe, gaput’ panangbangonna iti daong, isut’ nakaisalakananna ken ti pamiliana. Kasta met, dagidiay a gapu iti pammatida iti nagungar a Kristo, agdedikarda iti Dios, agbautisarda kas simbolo dayta a pammati, ket itultuloyda nga aramiden ti pagayatan ti Dios, maisalakanda ket ikkan ti Dios ida ti naimbag a konsiensia.​—3:4, 7, 10-12, 18.

9. Ania a panagis-isip koma ti ikutan dagiti Kristiano? Uray pay iti sidong ti ania?

⁹ Siraragsak nga aramiden ti pagayatan ti Dios kas Kristiano, nupay agsagaba (4:1–5:14). Dagiti Kristiano pumada koma ken Kristo ti panagis-isipda, nga agbiagda laeng a mangaramid iti pagayatan ti Dios a saan ket a kadagiti nasion, nupay padaksen ida dagiti nasion gapu ta didan makitimpuyog “iti panaglablabes iti kinadakes.” Idinto ta asidegen ti panungpalan dagiti amin a banag, masapul nga agtaknengda, managkararag, addaan nainget nga ayat iti maysa ken maysa, aramidenda amin a banag tapno maidayaw ti Dios. Bayat a mamuntuon ti suotda, dida koma masdaaw, no di ket agragsakda ta makiramanda iti panagsagaba ni Kristo. Ngem, dida koma agsagaba ta managdakdakesda. Gapu ta ti panangukom mangrugi iti balay ti Dios, “dagiti agsagaba a mayannurot iti pagayatan ti Dios italekda koma dagiti kararuada iti mapagtalkan a Namarsua bayat nga agar-aramidda ti naimbag.”​—4:4, 19.

10. Aniat’ naibalakad kadagiti lallakay ken agtutubo, ket ania a nabileg a panangipanamnama ti nagnguduan ti Umuna a Pedro?

¹⁰ Dagiti panglakayen ipastoranda koma a situtulok ti arban ti Dios, wen, sireregget. No agbalinda nga ulidan ti arban masiguradoda dayta di agkupas a balangat ti dayag inton maiparangarang ti Kangrunaan a Pastor. Dagiti agtutubo agpasakupda kadagiti lallakay, nga agpakumbabada amin, “ta ti Dios busorenna dagidiay natangsit, ngem ikkanna ti di kaikarian a kinamanangaasi dagidiay napakumbaba.” Natibkerda koma iti pammati ken aluadanda dayta “ngumerngernger a leon,” ti Diablo. Nabileg manen a panangipanamnama ti mangngeg iti pangserra a patigmaan ni Pedro: “Ngem, kalpasan ti apagbiit a panagsagabayo, ti Dios ti amin a di kaikarian a kinamanangaasi, a nangawis kadakayo iti agnanayon a dayag a maikanunong ken Kristo, isunto ti mangturpos iti pannakasanayyo, patibkerennakayto, papigsaennakayto. Maited koma nga agnanayon kenkuana ti kinamaingel. Amen.”​—5:5, 8, 10, 11.

NO APAY NAIMBAG

11. Kasano nga impalagip ni Pedro dagiti balakad da Jesus ken Pablo para kadagiti manangaywan?

¹¹ Ti umuna a surat ni Pedro naglaon kadagiti praktikal a balakad kadagiti manangaywan. Kas panangipalagipna iti imbalakad ni Jesus iti Juan 21:15-17 ken ni Pablo iti Aramid 20:25-35, impakita manen ni Pedro a ti trabaho ti manangaywan isut’ panagipastor, nga aramiden a siaayat, situtulok, ken sigagagar. Ti manangaywan ket katulongan a pastor, nga agpasakup iti “kangrunaan a pastor,” ni Jesu-Kristo, ket isut’ pangidataganna iti arban ti Dios, a ti interesda ti tamingenna kas ehemplo ken sipapakumbaba.​—5:2-4.

12. (a) Ania a limitado a panagpaituray ti maipaay kadagiti agtuturay ken dagiti appo? (b) Aniat’ patigmaan ni Pedro maipapan iti panagpasakup ti babai ken ti kinaulo ti lalaki? (c) Ania a kababalin ti Kristiano ti naigunamgunam iti intero a surat?

¹² Adu pay nga aspeto ti Nakristianuan a panagpasakup ti nadakamat iti surat ni Pedro, ket ekselente a balakad ti naited. Iti 1 Pedro 2:13-17, naibalakad ti umno a panagpasakup kadagiti agtuturay, kas iti ari ken dagiti gobernador. Ngem, limitado a panagpasakup daytoy, a maigapu dayta iti Apo a mapakuyogan iti “panagbuteng iti Dios,” a makin-adipen kadagiti Kristiano. Dagiti adipen iti balay agpasakupda met kadagiti appoda ket anusanda uray no agsagabada “gapu iti konsiensiada maipuon iti Dios.” Nakapatpateg met ti patigmaan kadagiti babbai no iti panagpasakup iti assawada, agraman kadagidiay di mamati, a naipakita a ti nadalus, managraem a kababalinda “dakkel ti pategna iti imatang ti Dios” ken isunto pay ketdi ti pakaallukoyan ti assawada iti kinapudno. Inusar ditoy ni Pedro ti matalek a panagpasakup ni Sara ken Abraham kas pangyunay-unay iti dayta. (1 Ped. 2:17-20; 3:1-6; Gen. 18:12) Dagiti met lallaki, mangidauloda a buyogen ti umno a konsiderasion iti “narasrasi a basiha.” Iti daytoy pay la a tema, impatigmaan ni Pedro: “Kasta met, dakayo nga agtutubo, agpasakupkayo kadagiti lallakay.” Sana impaganetget ti kinaemma, kinapakumbaba, kababalin ti Kristiano a naigunamgunam iti intero a surat.​—1 Ped. 3:7-9; 5:5-7; 2:21-25.

13. (a) Kasano nga imbatad ni Pedro sigun iti suratna ti panggep a nakaayaban ti kongregasion Kristiano? (b) Ania a naragsak a tawid ti impatuldo ni Pedro, ket asinodat’ makaragpat iti dayta?

¹³ Gapu ta mangrugi manen idi ti sumsumged a pannubok ken pannakaidadanes, nangipaay ni Pedro iti pammakired, ket ti suratna makatulong unay kadagiti masusuot ita. Lagipenyo ti panagadawnat’ Hebreo a Kasuratan iti sinaon Jehova: “Masapul a nasantuankayo, ta siak nasantuanak.” (1 Ped. 1:16; Lev. 11:44) Sa, manen, sigun iti teksto a napnuan kadagiti sabali a naipaltiing a kasuratan, impakitana no kasano a ti kongregasion Kristiano nabangon kas naespirituan a balay dagiti sibibiag a bato ket ni Kristo ti pamuon. Maigapu iti ania? Insungbat ni Pedro: “Dakayo ti ‘napili a rasa, naarian a kinapadi, nasantuan a nasion, ili a naisangayan a sanikua, tapno iwaragawagyo ti kinatan-ok’ daydiay nangayab kadakayo manipud kinasipnget inggana iti nakaskasdaaw a lawagna.” (1 Ped. 2:4-10; Isa. 28:16; Sal. 118:22; Isa. 8:14; Ex. 19:5, 6; Isa. 43:21; Os. 1:10; 2:23) Daytoy “naarian a kinapadi,” ti sapasap a kinapadi a buklen ti intero a nasantuan a nasion ti Dios, ti nangiyawatan ni Pedro iti kari ti Pagarian a “di agrupsa ken di natulawan ken di agkupas a tawid,” “ti di agkupas a balangat ti dayag,” “agnanayon a dayag a naikanunong ken Kristo.” Gapuna, naparegta unay dagitoy tapno agragsakda ket iti kasta “agrag-okay met iti rag-o a nagdanunan bayat ti pannakaiparangarang ti dayagna.”​—1 Ped. 1:4; 5:4, 10; 4:13.

[Footnotes]