Kapitulo Tres

Nasuot—Ngem Napudno ken Jehova!

1, 2. Aniada a napateg a pasamak ti nanglukat iti salaysay ni Daniel?

MANGRUGI ti propetiko a libro ni Daniel kabayatan ti napalalo a panagbalbaliw a maang-angay iti internasional nga eksena. Kalkalpas a napukaw ti Asiria ti kabeserana a Nineve. Ti Egipto nalimitaranen ti saadna idiay abagatan ti daga ti Juda. Ket napartak a bimmangon ti Babilonia kas kangrunaan a pannakabalin no iti salisal ti panangituray iti lubong.

² Idi 625 K.K.P., impapas ni Faraon Necho ti Egipto ti maudin a pamuspusanna a manglapped iti panagsaknap ti Babilonia nga agpaabagatan. Tapno maaramidna dayta, inturongna ti armadana idiay Carkemis, a masarakan iti igid ti makin-amianan a Karayan Eufrates. Ti dangadang sadi Carkemis, nga isut’ nayawag iti dayta, ket nakapatpateg, historiko a pasamak. Ti armada ti Babilonia, nga indauluan ti Sumuno nga Ari a ni Nabucodonosor, rinebbekna nga inkisap dagiti puersa ni Faraon Necho. (Jeremias 46:2) Gapu ta kabarbaraan ti panagbiktoriana, sinerrek ni Nabucodonosor ti Siria ken Palestina ket, para iti paglainganna, tinalipuposna ti panangdominar ti Egipto iti daytoy a rehion. Daydi la ipapatay ni amana a Nabopolassar ti temporario a namagsardeng iti pannakidangadangna.

3. Aniat’ nagbanagan ti damo a panangdangadang ni Nabucodonosor iti Jerusalem?

³ Idi simmuno a tawen, ni Nabucodonosor—a naitronon kas ari ti Babilonia—intuloyna manen ti pannakidangadangna iti Siria ken Palestina. Daydi ti damo nga ipapanna sadi Jerusalem. Kuna ti Biblia: “Kadagidi al-aldawna ni Nabucodonosor nga ari sadi Babilonia simmang-at, ket ni Joakim [“Jehoiaquim,” NW] nagbalin nga adipenna bayat ti tallo a tawen: sa nagsubli ket immalsa a maibusor kenkuana.”—2 Ar-ari 24:1.

NI NABUCODONOSOR IDIAY JERUSALEM

4. Kasano a tarusan ti ebkas nga “iti maikatlo a tawen ti panagari ni Jehoiaquim” iti Daniel 1:1?

⁴ Paginteresantay unay ti ebkas a “tallo a tawen,” ta ti panglukat a sasao ti Daniel kunana: “Iti maikatlo a tawen ti panagari ni Jehoiaquim nga ari ti Juda, ni Nabucodonosor nga ari ti Babilonia immay iti Jerusalem ket linakubna.” (Daniel 1:1) Idi maikatlo a tawen ti kompleto a panagari ni Jehoiaquim, a nagturay manipud 628 aginggat’ 618 K.K.P., saan pay idi nga “ari ti Babilonia” ni Nabucodonosor no di ket sumuno nga ari. Idi 620 K.K.P., inobligar ni Nabucodonosor ni Jehoiaquim nga agbayad iti impuesto. Ngem kalpasan ti agarup tallo a tawen, immalsa ni Jehoiaquim. Gapuna, idi 618 K.K.P., wenno idi maikatlo a tawen ti kina-ari ni Jehoiaquim kas basalio ti Babilonia, nga immay ni Ari Nabucodonosor sadi Jerusalem iti maikadua a daras, tapno dusaenna ni rebelioso a Jehoiaquim.

5. Aniat’ nagbanagan ti maikadua a panangdangadang ni Nabucodonosor iti Jerusalem?

⁵ Ti nagbanagan daytoy a pananglakub ket “inyawat ni Jehova iti imana ni Jehoiaquim nga ari ti Juda ken ti maysa a paset dagiti aruaten ti balay ti pudno a Dios.” (Daniel 1:2) Nalabit natay ni Jehoiaquim, gapu ta pinatayda wenno gapu iti iyaalsana, idi rugrugi ti pannakalakubda. (Jeremias 22:18, 19) Idi 618 K.K.P., ti 18-anyos nga anakna a ni Joaquin ti simmuno kenkuana kas ari. Ngem nagpaut laeng iti tallo a bulan ken sangapulo nga aldaw ti panagturay ni Joaquin, ket simmukon idi 617 K.K.P.—Idiligyo ti 2 Ar-ari 24:10-15.

6. Aniat’ inaramid ni Nabucodonosor kadagiti sagrado nga alikamen iti templo ti Jerusalem?

⁶ Sinamsam ni Nabucodonosor dagiti sagrado nga alikamen ti templo ti Jerusalem ket “impanna ida iti daga ti Sinar iti balay ti diosna; ket impanna dagiti aruaten iti balay ti gameng ti diosna,” ni Marduk, wenno Merodac iti Hebreo. (Daniel 1:2; Jeremias 50:2) Nadiskobreda ti kitikit ti Babilonia a nailadawan ni Nabucodonosor a kunana maipapan iti templo ni Marduk: “Indulinko idiay uneg dagiti pirak ken balitok ken napateg a batbato . . . ket insaadko sadiay ti balay a paggamengan ti pagariak.” Mabasatayto manen ti maipapan kadagitoy a sagrado nga alikamen iti kaaldawan ni Ari Belsazar.—Daniel 5:1-4.

KALALAINGAN KADAGITI AGTUTUBO TI JERUSALEM

7, 8. Sigun iti Daniel 1:3, 4, ken 6, aniat’ matarusantayo no maipapan iti nalikudan ni Daniel ken dagiti tallo a kakaduana?

⁷ Saan laeng a dagiti gameng ti templo ni Jehova ti naipan idiay Babilonia. Kuna ti salaysay: “Idin ti ari kinunana ken Aspenaz a panguluen nga opisialna ti palasio a mangyeg iti sumagmamano kadagiti annak ti Israel ken iti naarian a putot ken kadagiti natan-ok, annak nga awan a pulos pilawda, no di ket nasayaat ti langada ken addaanda ti nauneg a pannakaawat iti isuamin a sirib ken nairuamda iti pannakaammo, ken addaanda iti panangilasin no ania ti pagaammo, a kadakuada met adda pannakabael nga agtakder iti palasio ti ari.”—Daniel 1:3, 4.

⁸ Asino dagiti napili? Naibaga kadatayo: “Adda idi kadakuada ti dadduma kadagiti annak ni Juda, da Daniel, Hananias, Misael ken Azarias.” (Daniel 1:6) Manglawag daytoy iti medio nalidem a namunganayan ni Daniel ken dagiti kakaduana. Kas pagarigan, maammuantayo nga “annak ni Juda” ida, ti naarian a tribu. Kamengda man ti naarian a linia wenno saan, rasonable nga ipapan nga uray kaskasano naggapuda kadagiti nangato ken mabigbigbig a pamilia. Malaksid pay iti kinasalun-atda, addaanda iti laing, sirib, pannakaammo, ken nauneg a pannakaawat—isuamin bayat a nakagangganusda ken naawaganda nga “annak,” a nalabit idi rugrugida ti agtin-edyer. Nalabit nagpaiduma da Daniel ken dagiti kakaduana—a kalalaingan—kadagiti agtutubo ti Jerusalem.

9. Apay nga agparang a sigurado a managbuteng iti Dios dagiti nagannak da Daniel ken dagiti tallo a kakaduana?

⁹ Saan nga ibaga kadatayo ti salaysay no siasino ti nagannak dagitoy nga agtutubo. Ngem, agparang a sigurado a nadiosan nga indibidual dagitoy, a serioso ti panangibaklayda iti responsabilidadda kas nagannak. No utobentay ti moral ken naespirituan a panagrakaya a nagraira sadi Jerusalem idi a tiempo, nangruna kadagiti “naarian a putot ken kadagiti natan-ok,” nalawag a saan a naiparparna laeng dagiti ekselente a galad ni Daniel ken dagiti tallo a kakaduana. Di pagduaduaan, nagleddaang la ketdi dagiti dadakkelda a makakita iti pannakaipanaw dagiti annakda iti adayo a daga. No naammuanda la koma ti nagbanaganda, ania ket ngatan a ragsakda! Anian a nagpateg kadagiti nagannak a patanoren dagiti annakda “iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova”!—Efeso 6:4.

PANNAKIDANGADANG ITI PANUNOT

10. Aniat’ naisuro kadagiti agtutubo a Hebreo, ket aniat’ panggep daytoy?

¹⁰ Dagus a nangrugi ti pannakidangadang ti naganus a panunot dagitoy a naidestiero. Tapno masigurado a masukog dagitoy a Hebreo a tin-edyer maitunos iti sistema ti Babilonia, imbilin ni Nabucodonosor a dagiti opisialna “isuro[da] kadakuada ti surat ken ti pagsasao dagiti Caldeo.” (Daniel 1:4) Saan a basta gagangay nga edukasion daytoy. Ilawlawag ti The International Standard Bible Encyclopedia a daytoy “ramanenna ti panangadalda iti Sumeriano, Akkadiano, Aramaico . . . , ken dadduma pay a lenguahe, agraman dagiti nagadu a literatura a naisurat kadagita.” “Dagiti nagadu a literatura” ket naglaon iti historia, matematika, astronomia, ken dadduma pay. Nupay kasta, “dagiti nainaig a relihioso a teksto, agpada kadagiti padles ken astrolohia . . . , dakkel ti pasetda.”

11. Ania ti naaramid nga addang tapno masigurado a maaringan dagiti Hebreo nga agtutubo iti Nababiloniaan a biag iti palasio?

¹¹ Tapno naan-anay a maaringan dagitoy a Hebreo nga agtutubo kadagiti kustombre ken kultura ti Nababiloniaan a biag iti palasio, “nangituding kadakuada ti ari iti inaldaw a sustento manipud iti naimas a makmakan ti ari ken manipud iti arak nga in-inumenna, tapno taraknenna a mismo ida iti tallo a tawen, tapno iti ngudo dagitoy agtakderda koma iti sanguanan ti ari.” (Daniel 1:5) Mainayon pay, “ti kangrunaan nga opisial ti palasio nangituding kadakuada iti nagnagan. Gapuna intudingna ken Daniel ti nagan a Baltazar; ket ni Hananias, Sidrac; ket ni Misael, Mesac; ket ni Azarias, Abednego.” (Daniel 1:7) Idi tiempo ti Biblia kadawyan a maipaayan ti maysa a tao iti baro a nagan a mangtanda iti napateg a pasamak iti biagna. Kas pagarigan, sinuktan ni Jehova ti nagan da Abram ken Sarai iti Abraham ken Sara. (Genesis 17:5, 15, 16) No suktan ti maysa a tao ti nagan ti sabali, nalawag nga adda autoridad wenno kinaturayna. Idi ni Jose ti nagbalin nga administrador ti taraon iti Egipto, ninaganan ni Faraon iti Zaphnath-paaneath.—Genesis 41:44, 45; idiligyo iti 2 Ar-ari 23:34; 24:17.

12, 13. Apay a maikuna a ti pannakabalbaliw ti nagan dagiti agtutubo a Hebreo ket pamuspusan a mangdadael iti pammatida?

¹² Iti kaso da Daniel ken dagiti tallo a gagayyemna a Hebreo, napateg ti pannakasukat ti naganda. Ti impanagan dagiti dadakkelda ket maitunos iti panagdayaw ken Jehova. Ti “Daniel” kaipapananna “Ti Dios ti Ukomko.” Ti kaipapanan ti “Hananias” ket “Ni Jehova Nangparabur.” Ti “Misael” nalabit kaipapananna “Asino ti Umasping iti Dios?” Ti “Azarias” kaipapananna “Timmulong ni Jehova.” Di pagduaduaan a sipapasnek a ninamnama dagidi nagannakda a dumakkelto dagiti annakda iti sidong ti pannarabay ni Jehova a Dios tapno agbalinda a matalek ken nasungdo nga ad-adipenna.

¹³ Nupay kasta, dagiti kabbaro a nagan a naited kadagiti uppat a Hebreo nainaigda unay kadagiti ulbod a didiosen, nga iparipiripda a ti pudno a Dios ket sinakup dagita a didiosen. Anian a naggulib a pamuspusan a pangdadael iti pammati dagitoy nga agtutubo!

14. Aniat’ kaipapanan dagiti kabbaro a nagan a naited kada Daniel ken dagiti tallo a kakaduana?

¹⁴ Nabaliwan ti nagan ni Daniel iti Baltazar, kayatna a sawen “Saluadam ti Biag ti Ari.” Agparang a napaababa a porma daytoy ti lualo ken Bel, wenno Marduk, ti kangrunaan a dios ti Babilonia. Nakibiang man ni Nabucodonosor wenno saan iti panangpili iti daytoy a nagan para ken Daniel, sipaparammag a nangyam-ammo iti dayta kas “maitunos iti nagan ti dios[na].” (Daniel 4:8) Nanaganan Sidrac ni Hananias, a patien ti dadduma nga autoridad a nagsilpo a nagan a kaipapananna “Mandar ni Aku.” Makapainteres ta ti Aku ket nagan ti Sumeriano a dios. Nanaganan ni Misael iti Mesac (nalabit, Mi·sha·aku), a nabatad a nasikap a panangtiritir iti “Asino ti Umasping iti Dios?” a nagbalin nga “Asino ti Kas ken ni Aku?” Ti Nababiloniaan a nagan ni Azarias ket Abednego, a nalabit kaipapananna “Adipen ni Nego.” Ket ti “Nego” sabali a pannakaisao ti “Nebo,” nagan ti dios a naipanagan met iti adu nga agtuturay ti Babilonia.

DETERMINADO NGA AGTALINAED A NAPUDNO KEN JEHOVA

15, 16. Ania itan dagiti peggad a naipasango kada Daniel ken dagiti kakaduana, ket ania ti reaksionda?

¹⁵ Dagiti Nababiloniaan a naganda, ti programa a pannaka-edukar manen, ken ti espesial a taraonda—amin dagitoy ket panangpadas, saan laeng a tapno mangiruam kada Daniel ken dagiti tallo nga agtutubo a Hebreo iti Nababiloniaan a wagas ti panagbiag, no di pay ket tapno maisinada manipud iti Diosda, a ni Jehova, ken manipud iti narelihiosuan a pannakasanay ken nalikudanda. Ita ta naipasangoda amin kadagitoy a panangpilit ken sulisog, aniat’ aramiden dagitoy nga agtutubo?

¹⁶ Kunaen ti naipaltiing a salaysay: “Inkeddeng ni Daniel iti pusona a saanna a rugitan ti bagina iti naimas a makmakan ti ari ken iti arak nga in-inumenna.” (Daniel 1:8a) Nupay ni laeng Daniel ti nainaganan, nabatad a gapu iti napasamak kalpasanna, sinuportaran dagiti tallo a kakaduana ti desisionna. Ti sasao nga ‘inkeddengna iti pusona’ ipakitada a dimmanon iti puso ni Daniel ti instruksion nga impaay dagiti dadakkelna ken ti dadduma pay idiay naggapuanna. Ti umarngi a pannakasanay sigurado nga indalanna met dagidiay tallo a Hebreo iti panagdesisionda. Sibabatad nga ipakita daytoy ti kinapateg ti panangisuro kadagiti annaktayo, uray no ubbingda pay unay nga umawat.—Proverbio 22:6; 2 Timoteo 3:14, 15.

17. Apay a dagiti laeng inaldaw a taraon ti ari ti sinupiat da Daniel ken dagiti kakaduana ket dida sinupiat dagiti dadduma nga urnos?

¹⁷ Apay a dagiti laeng taraon ken arak ti sinupiat dagiti agtutubo a Hebreo ngem dida sinupiat dagiti dadduma nga urnos? Ti rason ni Daniel nalawag nga ipasimudaagna no apay: “Saanna a rugitan ti bagina.” Ti panangadal “ti surat ken ti pagsasao dagiti Caldeo” ken ti maipaayan iti Nababiloniaan a nagan, nupay makapasimron daytoy, saan met ketdi a pakarugitan ti maysa a tao. Usigenyo ti ehemplo ni Moises, gistay 1,000 a tawen kasakbayanna. Nupay “nasursuruan iti amin a kinasirib dagiti taga Egipto,” nagtalinaed a nasungdo ken Jehova. Ti panangpatanor kenkuana dagiti mismo a dadakkelna isut’ nangted kenkuana iti natibker a pundasion. Nagangayanna, “babaen iti pammati nagkitakit ni Moises, idi dimmakkelen, a maawagan anak daydi anak a babai ni Faraon, a pinilina ti maparigat a kadua ti ili ti Dios imbes a maaddaan iti temporario a panangtagiragsak iti basol.”—Aramid 7:22; Hebreo 11:24, 25.

18. Kasano a dagiti taraon ti ari tulawanda dagiti agtutubo a Hebreo?

¹⁸ Kasano a dagiti taraon ti ari ti Babilonia tulawanna dagitoy a babbaro? Umuna, dagiti makan mabalin a ramanenna dagiti taraon a naiparit iti Linteg Mosaiko. Kas pagarigan, sinda dagiti taga Babilonia dagiti narugit nga animal, a naiparit kadagiti Israelita iti sidong ti Linteg. (Levitico 11:1-31; 20:24-26; Deuteronomio 14:3-20) Maikadua, saan nga ugali dagiti taga Babilonia a padaraen dagiti animal sakbay a sidaenda ti karne dagitoy. Ti panagsida iti karne a di napadara direkta a panangsalungasing iti linteg ni Jehova maipapan iti dara. (Genesis 9:1, 3, 4; Levitico 17:10-12; Deuteronomio 12:23-25) Maikatlo, dagiti managrukbab kadagiti ulbod a didiosen kustombreda nga iyatang ti taraonda kadagiti idolo sakbay a kanenda dayta a sangsangkamaysa. Saan a mabalin a makiraman dagiti adipen ni Jehova iti kakasta! (Idiligyo ti 1 Corinto 10:20-22.) Kamaudiananna, ti inaldaw a panagpennek kadagiti nataba a taraon ken naingel nga inumen ket saan a makapasalun-at iti siasinoman uray aniat’ edadna, lallalo pay kadagiti ubbing.

19. Ania koma ti mabalin nga inrason dagiti agtutubo a Hebreo, ngem aniat’ timmulong kadakuada a maaddaan iti umiso a konklusion?

¹⁹ Maysa a banag ti panangammo no ania ti aramiden ti maysa, ngem talaga a sabali a banag ti maaddaan tured a mangaramid iti dayta no ti maysa ket madurogan wenno masulisog. Mabalin koma nga inrason da Daniel ken dagiti tallo a gagayyemna a tangay adayoda unay kadagiti dadakkel ken gagayyemda, saanto a maammuan dagita ti inda aramiden. Mabalinda met koma nga inkalintegan a mandar dayta ti ari ket awan sabali a pagpilianda. Malaksid pay, sigurado a sidadaan dagiti sabali nga agtutubo a nangakseptar kadagita nga urnos ken imbilangda pay a pribilehio imbes ket nga agrigatda no makiramanda. Ngem ti kasta a kamali a panagpampanunot nalaka laeng a mangituggod iti pannakaikulbo iti nalimed a basol, nga isut’ silo kadagiti adu nga agtutubo. Pagaammo dagiti agtutubo a Hebreo a “dagiti mata ni Jehova addada iti amin a yan” ken ti pudno a “Dios iyegnanto ti tunggal aramid iti pannakaukom, agraman tunggal nailemmeng a banag, no isu naimbag, wenno dakes.” (Proverbio 15:3; Eclesiastes 12:14) Makasursurotay koma amin iti inaramid dagitoy matalek nga agtutubo.

MAKAGUNGGONA TI TURED KEN KINAPINGET

20, 21. Aniat’ inaramid ni Daniel, ket aniat’ nagbanaganna?

²⁰ Gapu ta inkeddengna iti pusona a sarkedan dagiti makadadael nga impluensia, nagtignay ni Daniel a maitunos iti desisionna. “Nagtultuloy a nagkiddaw iti kangrunaan nga opisial ti palasio tapno saanna a marugitan ti bagina.” (Daniel 1:8b) “Nagtultuloy a nagkiddaw”—napateg nga ebkas dayta. Masansan a kasapulan ti napinget a panagregget tapno manamnama nga agballigitayo a mangsarked kadagiti sulisog wenno mangparmek kadagiti pagkapuyan.—Galacia 6:9.

²¹ Iti kaso ni Daniel, nagunggonaan ti kinapingetna. “Iti kasta ti pudno a Dios inyawatna ni Daniel iti naayat a kinamanangngaasi ken iti asi iti sanguanan ti kangrunaan nga opisial ti palasio.” (Daniel 1:9) Saan a gapu ta natan-ok ken nasaririt da Daniel ken dagiti kakaduana isu nga idi agangay nasayaat ti nagbanaganda. Imbes ketdi, maipuon dayta iti pamendision ni Jehova. Di pagduaduaan a silalagip ni Daniel iti Hebreo a proverbio: “Agtalekka ken ni Jehova iti amin a pusom ket dika agtalged iti pannakaawatmo met laeng. Kadagiti amin a dalanmo isu ti bigbigem, ket isu iturongnanto dagiti desdesmo.” (Proverbio 3:5, 6) Talaga a nakagunggona ti panangsurot iti dayta a balakad.

22. Ania a nainkalintegan nga isusupiat ti pinataud ti opisial ti palasio?

²² Idi damo, nagkitakit ti kangrunaan nga opisial ti palasio: “Mabutengak iti apok nga ari, a nangituding iti taraonyo ken inumenyo. Apay, ngarud, a makitana koma dagiti rupayo a naliday ti langana no ipadis kadagiti annak a kasadaryo, ket apay a pagbalinenyo koma ti ulok a nakabasol iti ari?” (Daniel 1:10) Nainkalintegan dagitoy nga isusupiat ken panagamak. Ni Ari Nabucodonosor ket saan a mabalin a sukiren, ket nabigbig ti opisial nga agpegpeggad ti “ulona” no sukirenna dagiti instruksion ti ari. Aniat’ aramiden ni Daniel?

23. Babaen ti inaramidna, kasano nga impakita ni Daniel ti pannakaawat ken sirib?

²³ Ditoy ti nagandaran ti pannakaawat ken sirib. Nalabit nalagip ni agtutubo a Daniel ti proverbio: “Ti naalumamay a sungbat pagbaw-ingenna ti pungtot; ngem ti makapaladingit a sao pataudenna ti unget.” (Proverbio 15:1) Imbes a sisusubeg nga inrupirna ti pannakaanamong ti kalikagumna ken nalabit gargarienna dagiti dadduma a mamagbalin a martir kenkuana, nagtalnan ni Daniel. Iti umiso a tiempo, inasitganna ti “agay-aywan,” a nalabit ad-adda a situtulok a mangpanuynoy gapu ta saan a direktamente a manungsungbat iti ari.—Daniel 1:11.

NAISINGASING TI SANGAPULO NGA ALDAW A SUBOK

24. Ania a subok ti insingasing ni Daniel?

²⁴ Insingasing ni Daniel iti agay-aywan ti maysa a subok, a kunkunana: “Pangngaasim, subokem dagiti adipenmo iti sangapulo nga aldaw, ket bay-am nga ikkandakami kadagiti nateng tapno mangankami ken iti danum tapno uminumkami; ket bay-am nga agparang kenka dagiti rupami ken ti rupa dagiti annak a mangmangan iti naimas a makmakan ti ari, ket sigun iti makitam aramidem kadagiti adipenmo.”—Daniel 1:12, 13.

25. Nalabit ania dagiti “nateng” a naidasar kada Daniel ken dagiti tallo a gagayyemna?

²⁵ Sangapulo nga aldaw a ‘nateng ken danum’ ti ipaunegda—‘nalidayto [ngata] ti langada’ no maidilig kadagiti sabali? Dagiti “nateng” ket naipatarus manipud iti Hebreo a sao a ti kangrunaan a kaipapananna ket “bukbukel.” Dadduma a patarus ti Biblia ipaulogda dayta kas “gisantes,” a nadepinar kas “makan a bukbukel dagiti mabukbuksilan a bunga (kas iti sitsaro, bitsuelas, wenno lenteha).” Kunaen dagiti dadduma nga eskolar a ti konteksto ipasimudaagna a saan a basta makan a bukbukel dagita. Kuna ti maysa a reperensia: “Ti kidkiddawen da Daniel ken dagiti kakaduana ket simple a natnateng a taraon dagiti kaaduan nga umili imbes a ti nasussustansia, puro karne a maipaspasango iti lamisaan ti ari.” No kasta, ti natnateng mabalin nga inramanna dagiti masida a nalaokan kadagiti bitsuelas, pipino, bawang, kutsay, lenteha, murod, ken sibuyas ken tinapay manipud nagduduma a bukbukel. Sigurado a saan a makuna ti siasinoman a pagpaerres dagita. Masinunuo a naawatan ti agay-aywan dayta. “Kamaudiananna immimdeng kadakuada maipapan itoy a banag ket sinubokna ida iti sangapulo nga aldaw.” (Daniel 1:14) Aniat’ resultana?

26. Aniat’ nagbanagan ti sangapulo nga aldaw a subok, ken apay a kastat’ nagresultaanna?

²⁶ “Iti ngudo ti sangapulo nga aldaw nagparang a dagiti rupada nasaysayaat ken naluklukmeg iti lasag ngem iti amin nga annak a mangmangan idi iti naimas a makmakan ti ari.” (Daniel 1:15) Saan koma nga ipapan a daytoy ket ebidensia a ti pannangan iti natnateng ket mas superior ngem iti nasussustansia, puro karne a taraon. Ababa ti sangapulo nga aldaw para iti aniaman a makan a mangpataud iti nakamimminar a resulta, ngem atiddogen dayta ken Jehova tapno iringpasna ti panggepna. “Ti bendision ni Jehova ti mangpabaknang; ket saanna nga anayan ti ladingit,” kuna ti Saona. (Proverbio 10:22) Namati ken nagtalek dagiti uppat nga agtutubo a Hebreo ken Jehova, ket dina binaybay-an ida. Sinigsiglo kalpasanna, nalasat ni Jesu-Kristo ti 40 nga aldaw nga awan kinnanna. Iti daytoy a banag, inadawna ti sasao a masarakan iti Deuteronomio 8:3, a pakabasaantayo: “Ti tao saan laeng a ti kanen ti pagbiagna, no di ket ti isuamin a rummuar iti ngiwat ni Jehova ti pagbiagan ti tao.” Gapu itoy, ti kapadasan ni Daniel ken dagiti gagayyemna ket ekselente nga ehemplo.

PANNAKAAWAT KEN SIRIB IMBES A TARAON KEN ARAK

27, 28. Kasano a ti pannakasanay a linasat da Daniel ken dagiti tallo a gagayyemna isut’ nangisagana kadakuada kadagiti dadakkel a bambanag iti masakbayan?

²⁷ Subok laeng dagidi a sangapulo nga aldaw, ngem makakombinsir unay dagiti resultada. “Gapuna ti agay-aywan intultuloyna nga inikkat ti naimas a makmakan ken ti arak nga in-inumenda ket inikkanna ida iti natnateng.” (Daniel 1:16) Nalaka nga ipapan ti pampanunoten dagidi dadduma nga agtutubo iti daydi a programa a pagsanayan no maipapan kada Daniel ken dagiti kakaduana. Nalabit kasla minamaag kadakuada a pilien ti natnateng iti inaldaw ket iddianda ti daya ti ari. Ngem dandani idin mapasamak dagiti dadakkel a subok ken pannakasuotda, ket kasapulan unay dagiti agtutubo a Hebreo ti amin a kinaalibtak ken kinaserioso a kabaelanda nga ipakat. Kangrunaanna, ti pammati ken panagtalekda ken Jehova isunto ti mangilasat kadakuada kadagiti pakasuotan ti pammatida.—Idiligyo ti Josue 1:7.

²⁸ Kas pammaneknek a tartarabayen ni Jehova dagitoy nga agtutubo, kastoy ti mabasa a sumaganad: “No maipapan kadagitoy nga annak, isuda nga uppat, ti pudno a Dios nangted kadakuada iti pannakaammo ken nauneg a pannakaawat iti isuamin a surat ken sirib; ket ni Daniel a mismo naaddaan iti pannakaawat kadagiti amin a kita ti sirmata ken tagtagainep.” (Daniel 1:17) Tapno madaeranda dagiti narikut a kasasaad a paspasungadenda, saan laeng a pisikal a kired ken nasayaat a salun-at ti kasapulanda. “Ta ti sirib sumrekto dita pusom, ket ti pannakaammo makaay-ayonto ita kararuam; ti kinaannad saluadannakanto; ti pannakaawat igaganakanto: tapno ilisidaka iti dalan ti dakes.” (Proverbio 2:10-12) Apagisu a dayta ti insagut ni Jehova kadagiti uppat a matalek nga agtutubo tapno makabalanda iti mapasamak iti masakbayan.

29. Apay a ‘naawatan [ni Daniel] dagiti amin a kita ti sirmata ken tagtagainep’?

²⁹ Nadakamat a ni Daniel “naaddaan iti pannakaawat kadagiti amin a kita ti sirmata ken tagtagainep.” Dina kayat a sawen daytoy a nagbalin a mammadles. Makapainteres ta, nupay naibilang ni Daniel a kas maysa kadagiti kangrunaan a Hebreo a mammadto, saan a pulos a napaltiingan a mangisawang kadagiti ebkas a kas iti “kastoy ti kuna ni Soberano nga Apo Jehova” wenno “kastoy ti kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” (Isaias 28:16, NW; Jeremias 6:9) Kaskasdi, babaen laeng iti pannarabay ti nasantuan nga espiritu ti Dios a naawatan ken naipatarus ni Daniel dagiti sirmata ken tagtagainep a nangipalgak iti panggep ni Jehova.

KAMAUDIANANNA, TI KANGRUNAAN A SUOT

30, 31. Kasano a nagimbagan da Daniel ken dagiti kakaduana ti pangngeddeng a pinilida?

³⁰ Naturposen ti tallo a tawen a pannaka-edukar manen ken pannakasanayda. Itan dimtengen ti kangrunaan a suot—personal a katungtongen ida ti ari. “Iti ngudo dagiti aldaw a kinuna ti ari a panangiserrek kadakuada, ti kangrunaan nga opisial ti palasio inyegna met ida iti sanguanan ni Nabucodonosor.” (Daniel 1:18) Tiemponan tapno dumatag a mismo dagiti uppat nga agtutubo. Nagimbaganda ngata ti panangannurotda kadagiti linteg ni Jehova imbes nga immannugotda kadagiti wagas ti Babilonia?

³¹ “Ti ari nangrugi a makisao kadakuada, ket kadakuada amin awan ti nasarakan a kas kada Daniel, Hananias, Misael ken Azarias; ket nagtalinaedda a sitatakder iti sanguanan ti ari.” (Daniel 1:19) Anian a naan-anay a pannakaitandudo ti pinilida a tignay kadagiti kallabes a tallo a tawen! Saan a kinamauyong ti panagtalinaedda iti pannakasanay nga indiktar ti pammati ken konsiensiada. Gapu ta nagmatalekda iti banag a kasla bassit unay, nabendisionan da Daniel ken ti gagayyemna kadagiti dadakkel a bambanag. Ti pribilehio nga ‘agtakder iti sanguanan ti ari’ isut’ kalat a kayat a ragpaten amin dagidi agtutubo iti daydi a programa a pannakasanay. Saan nga ibaga ti Biblia no dagidi laeng uppat a Hebreo nga agtutubo ti napili. Kaskasdi, ti kinamatalekda talaga a nangted kadakuada iti “dakkel a gunggona.”—Salmo 19:11.

32. Apay a maikuna a tinagiragsak da Daniel, Hananias, Misael, ken Azarias ti pribilehio a natantan-ok ngem ti kaaddada iti palasio ti ari?

³² “Makitam ti maysa a tao a nasigo iti aramidna? Agtakderto iti saklang dagiti ar-ari,” kuna ti Kasuratan. (Proverbio 22:29, NW) Gapuna, da Daniel, Hananias, Misael, ken Azarias ti pinili ni Nabucodonosor nga agtakder iti saklang ti ari, kayatna a sawen, nagbalinda a naarian nga opisial. Kadagitoy amin, makitatayo nga immaniobra ni Jehova dagiti bambanag tapno babaen kadagitoy a babbaro—nangruna ken Daniel—maipakaammo dagiti importante nga aspeto ti nadibinuan a panggep. Nupay maysa a dayaw ti pannakapilida nga agbalin a naarian nga opisial ni Nabucodonosor, dakdakkel nga amang a dayaw ti pangusaran kadakuada ni Jehova nga Ari ti Unibero iti kasta a nakaskasdaaw a wagas.

33, 34. (a) Apay a nagsiddaaw ti ari kadagiti agtutubo a Hebreo? (b) Aniat’ maadaltayo iti kapadasan dagiti uppat a Hebreo?

³³ Di nagbayag natakuatan ni Nabucodonosor a ti sirib ken pannakaawat nga impaay ni Jehova kadagiti uppat a Hebreo nga agtutubo ket mas superior ngem ti ik-ikutan dagiti isuamin a mammalakad ken mamasirib a lallaki iti palasiona. “No maipapan iti tunggal banag ti sirib ken pannakaawat nga inimtuod kadakuada ti ari, nasarakanna pay ida a maminsangapulo a nalalaing ngem iti amin a managsalamangka a papadi ken kadagiti aran nga adda iti isuamin a naarian a pagturayanna.” (Daniel 1:20) Kasano koma ngamin a di kasta? Dagiti “managsalamangka a papadi” ken dagiti “aran” nagpannurayda kadagiti nailubongan ken an-anito a sursuro ti Babilonia, idinto ta ni Daniel ken dagiti gagayyemna nagtalekda iti sirib a naggapu sadi ngato. Saan a pulos a mabalin a pagdiligen ida—awan labanda!

³⁴ Bassit laeng ti nagbalbaliwan ti bambanag bayat ti pannagna ti panawen. Idi umuna a siglo K.P., idi a popular ti Griego a pilosopia ken ti linteg ti Roma, napaltiingan ni apostol Pablo a nagsurat: “Ti sirib daytoy a lubong ket kinamaag iti Dios; ta adda a naisurat: ‘Tiliwenna dagiti mamasirib iti bukodda a kinasikap.’ Ken manen: ‘Ammo ni Jehova a dagiti panagrasrason dagiti masirib a tattao ket barengbareng.’ Gapuna awan koma ti agpasindayag kadagiti tattao.”(1 Corinto 3:19-21) Itatta, masapul a petpetantay a sititibker ti insuro ni Jehova kadatayo ket ditay nalaka a paallukoy iti pintas ken sileng daytoy a lubong.—1 Juan 2:15-17.

AGMATALEK AGINGGAT’ PANUNGPALAN

35. Ania dagiti maammuantayo maipapan kadagiti tallo a kakadua ni Daniel?

³⁵ Ti nabileg a pammati da Hananias, Misael, ken Azarias ket nabatad ti pannakailanadda iti Daniel kapitulo 3, a nainaig iti balitok a ladawan ni Nabucodonosor idiay tanap ti Dura ken ti suot maipapan iti dumardarang nga urno. Di pagduaduaan a dagitoy managbuteng iti Dios a Hebreo nagtalinaedda a matalek ken Jehova agingga iti ipapatayda. Ammotay a kasta gapu ta sigurado nga isuda ti tinukoy ni apostol Pablo idi insuratna ti maipapan kadagidiay “a babaen iti pammati . . . dinepdepda ti puersa ti apuy.” (Hebreo 11:33, 34) Nagpaidumada nga ehemplo kadagiti adipen ni Jehova, agtutubo ken nataengan.

36. Ania a nagpaiduma a karera ti sinagrap ni Daniel?

³⁶No maipapan ken Daniel 1:21, kuna ti pangserra a bersikulo ti kapitulo 1: “Nagtalinaed ni Daniel agingga iti umuna a tawen ni Ciro nga ari.” Ipalgak ti historia a pinarmek ni Ciro ti Babilonia iti maysa la a rabii, idi 539 K.K.P. Masinunuo a maipuon iti reputasion ken kategoriana, nagtultuloy ni Daniel a nagserbi iti palasio ni Ciro. Kinapudnona, ibaga ti Daniel 10:1 kadatayo nga “iti maikatlo a tawen ni Ciro nga ari ti Persia,” impalgak ni Jehova ken Daniel ti nakapatpateg a banag. No isu ket tin-edyer idi naipan idiay Babilonia idi 617 K.K.P., nalabit gistay 100 ti tawennan idi awatenna dayta a naudi a sirmata. Anian a naunday ken makaparagsak a karera ti matalek a panagserbi ken Jehova!

37. Ania dagiti maadaltayo iti panangusigtay iti Daniel kapitulo 1?

³⁷ Ti panglukat a kapitulo ti libro ni Daniel ket saan a basta estoria ti uppat a matalek nga agtutubo a sibaballigi a nangsaranget kadagiti suot ti pammatida. Ipakitana kadatayo no kasano nga usaren ni Jehova ti asinoman a kayatna a mangiringpas iti panggepna. Paneknekan dayta a salaysay a no ipalubos ni Jehova, ti banag a kasla kalamidad ket agserbi iti napateg a panggep. Ken ibagana kadatayo a ti kinamatalek kadagiti babassit a banag yegna ti dakkel a gunggona.

ANIA TI NAAWATANYO?

• Aniat’ maikuna maipapan iti nalikudan da Daniel ken dagiti tallo nga agtutubo a gagayyemna?

• Kasano a nasuot idiay Babilonia ti nasayaat a pannakapatanor dagiti uppat a Hebreo nga agtutubo?

• Kasano a ginunggonaan ni Jehova ti kinatured dagiti uppat a Hebreo?

• Aniada a leksion ti maadal dagiti agdama nga adipen ni Jehova manipud kada Daniel ken dagiti tallo a kakaduana?

[Ladawan iti panid 30]