BELSAZAR

[manipud Akkadiano, kaipapananna ti “Salaknibam ti Biagna”; wenno, mabalin a, “Ni Bel Salaknibanna [Koma] ti Ari”].

Ti inauna nga anak ni Nabonido, ken kadua ni Nabonido nga agturay bayat ti maudi a tawtawen ti Imperio ti Babilonia. Iti salaysay ti Biblia, ni laeng mammadto Daniel ti nangdakamat kenkuana, ket nabayag a di inannugot dagiti kritiko ti Biblia ti saadna kas “ari ti Babilonia.” (Da 5:1, 9; 7:1; 8:1) Nupay kasta, babaen kadagiti kadaanan a teksto nabayagen nga impakita ti ebidensia ti arkeolohia a pudpudno a napasamak ti salaysay ti Biblia.

Iti Daniel 5:2, 11, 18, 22, natukoy ni Nabucodonosor kas ‘ama’ ni Belsazar, ket natukoy ni Belsazar kas ‘anak’ ni Nabucodonosor. Ikalintegan ti libro a Nabonidus and Belshazzar (ni R. P. Dougherty, 1929) a nalabit ti ina ni Belsazar isu ni Nitocris nga anak ni Nabucodonosor (II). No kasta, ni Nabucodonosor ket apong ni Belsazar. (Kitaenyo ti Ge 28:10, 13 maipaay iti umasping a pannakausar ti “ama.”) Nupay kasta, saan nga amin nga eskolar ket naan-anay a mapnek iti daytoy nga ebidensia maipapan iti kasta a panagkanaig. Mabalin a ni Nabucodonosor ket “ama” laeng ni Belsazar no trono ti pagsasaritaan, yantangay ni Nabucodonosor ket maysa a nasukatan nga ari. Iti umasping a pamay-an, inaramat dagiti Asirio ti ebkas nga “anak ni Omri” a tumukoy iti maysa a suno ni Omri.​—Kitaenyo ti OMRI Num. 3.

Ti kadi sekular a pakasaritaan pasingkedanna ti akem ni Belsazar kas maysa nga agturay ti Babilonia?

Ti maysa a cuneiform a tapi a naaramid idi tawen ti isasagpat ni Neriglissar iti trono, a simmaruno ken Awil-Marduk (Evil-merodac) kas ari ti Babilonia, tukoyenna ti maysa a “Belsazar, ti panguluen nga opisial ti ari,” mainaig iti maysa a transaksion iti kuarta. Nupay saan pay a napaneknekan, posible a tumukoy daytoy iti Belsazar a nailanad iti Biblia. Idi 1924 naipablaak ti pannakaibuksil ti maysa a kadaanan a cuneiform teksto a nadeskribir kas “Naindaniwan a Salaysay ni Nabonido,” ket babaen iti dayta naipalgak ti napapateg nga impormasion a silalawag a mangpasingked iti kinaari ni Belsazar idiay Babilonia ken mangilawlawag no kasano a nagbalin nga agturay a kadua ni Nabonido. Maipapan iti inaramid ni Nabonido a panangparmek iti Tema idi maikatlo a tawen ti panagturayna, kuna ti maysa a paset ti teksto: “Ti ‘Pakarso’ intalekna iti kalakayan (nga anakna), ti inauna [a ni Belsazar], imbilinna a dagiti tropa iti sadinoman a paset ti pagilian maipasidongda (iti panangiturayna). Inkumitna (amin a banag), intalekna ti kinaari kenkuana ket, [ni Nabonido] a mismo rinugianna ti nawatiwat a panagbaniaga, a napan a kaduana dagiti puersa (militar) ti Akkad; nagturong idiay Tema (a nakaad-adayo a lugar) iti laud.” (Ancient Near Eastern Texts, inurnos ni J. Pritchard, 1974, p. 313) Ngarud, sigurado nga inakem ni Belsazar ti naarian a panangituray manipud maikatlo a tawen ni Nabonido a nagpatpatuloy, ket daytoy a pasamak nalabit tumunos iti tinukoy ni Daniel nga “umuna a tawen ni Belsazar nga ari ti Babilonia.”​—Da 7:1.

Iti sabali pay a dokumento, ti Cronica ni Nabonido, masarakan ti maysa a salaysay maipapan iti maikapito, maikasiam, maikasangapulo, ken maikasangapulo ket maysa a tawen ti panagturay ni Nabonido. Mabasa iti dayta: “Ti ari (adda) idiay Tema (bayat a) ti prinsipe, dagiti opisial, ken ti buyotna (addada) idiay Akkad [Babilonia].” (Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, 1975, p. 108) Agparang a binusbos ni Nabonido ti adu a paset ti panagturayna nga adayo iti Babilonia, ket nupay saanna nga inibbatan ti saadna kas kangatuan nga agturay, intalekna ti administratibo nga autoridad iti anakna a ni Belsazar tapno isu ti agakem bayat ti kaawanna. Nabatad daytoy iti adu a teksto a nasarakan kadagiti kadaanan a rekord a mangpampaneknek nga inaramat ni Belsazar dagiti naarian a pannakabalin, a nangituyang iti linlinteg ken bilbilin. Ti bambanag a tinaming ni Belsazar iti sumagmamano a dokumento ken bilbilin ket isu dagiti gagangay koma a tinaming ni Nabonido, kas kangatuan nga agturay, no adda koma idi. Kaskasdi, nagtalinaed ni Belsazar a maikadua laeng nga agturay iti imperio, ket ngarud mabalinna laeng nga itukon ken Daniel ti “maikatlo [a saad] iti pagarian.”​—Da 5:16.

Pudno a dagiti opisial a kitikit awaganda ni Belsazar iti titulo a “sumuno nga agturay,” idinto ta “ari” ti titulona iti libro ti Daniel. (Da 5:1-30) Ti maysa nga arkeolohikal a takuat iti makin-amianan a Siria isingasingna no apay a mabalin a kastoy idi ti kasasaad. Idi 1979, adda nakabakab a kasla tao ti kadakkelna nga estatua ti maysa nga agturay ti kadaanan a Gozan. Adda dua a surat iti gayadanna, ti maysa nailanad iti Asirio ket ti sabali iti Aramaiko​—ti lenguahe a naaramat iti salaysay maipapan ken Belsazar iti libro ti Daniel. Dagitoy dua a gistay agkaarngi a surat addaanda iti maysa a nakadkadlaw a nagdumaan. Ti teksto a naisurat iti lenguahe ti imperio ti Asiria kunaenna a ti estatua ket kukua “ti gobernador ti Gozan,” idinto ta ti teksto a naisurat iti Aramaiko (pagsasao dagiti lokal nga umili) deskribirenna dayta kas “ari.”

Gapuna, insurat ti arkeologo ken eskolar iti pagsasao a ni Alan Millard: “Gapu kadagiti Babiloniko a gubuayan ken kadagiti baro a teksto iti daytoy nga estatua, mabalin a naibilang nga umiso dagiti di opisial a rekord a kas iti Libro ti Daniel iti panangawagda ken Belsazar kas ‘ari.’ Nagakem kas ari, ti pannakabagi ni amana, nupay saan a nagbalin a legal nga ari. Ti espesipiko a nagdumaan ti saadda ket saanen a napateg ken makatikaw laeng iti estoria a naisalaysay iti Daniel.”​—Biblical Archaeology Review, Mayo/Hunio 1985, p. 77.

Dagidiay nagikut iti soberano a pannakabalin idiay Babilonia nainanama nga agbalinda nga ulidan iti panangdaydayaw kadagiti dios. Adda innem a cuneiform a teksto a mangisalsalaysay iti paspasamak manipud maika-5 agingga iti maika-13 a tawen ti panagturay ni Nabonido a mangipakita iti debosion ni Belsazar kadagiti didiosen ti Babilonia. Kas agak-akem nga ari bayat ti kaawan ni Nabonido, naipakita kadagiti dokumento a nagidaton ni Belsazar iti balitok, pirak, ken an-animal kadagiti templo idiay Erec ken Sippar, iti kasta nagtignay a maitunos iti naarian a saadna.

Panagpatingga ti Turay ni Belsazar. Iti rabii ti Oktubre 5, 539 K.K.P. (kalendario a Gregorian a kalendario, wenno Oktubre 11, kalendario a Julian), nangangay ni Belsazar iti maysa a dakkel a padaya maipaay iti sangaribu kadagiti natatan-ok nga opisialna, kas isalaysay ti kapitulo 5 ti Daniel. (Da 5:1) Agpegpeggad idin ti Babilonia gapu kadagiti manglakub a puersa ni Ciro a Persiano ken ti kaaliansana a ni Dario a Medo. Sigun iti Judio a historiador a ni Josephus (a nagadaw met iti sasao ni Berossus a taga Babilonia), naglemmeng ni Nabonido idiay Borsippa kalpasan nga inabak dagiti puersa ti Medo-Persia iti gubat. (Against Apion, I, 150-152 [20]) No kasta, ni Belsazar ti agak-akem idi nga ari iti mismo a Babilonia. Ti panangangay iti maysa a padaya bayat a malaklakub ti siudad ket saan a karkarna unay no lagipen a sitatalek nga imbilang dagiti taga Babilonia a di mastrek dagiti pader ti siudadda. Dagiti historiador a da Herodotus ken Xenophon kunaenda met a ti siudad addaan iti nawadwad nga abasto ti napapateg a bambanag ket ngarud saanna a pakadanagan ti aniaman a panagkirang. Deskribiren ni Herodotus ti siudad kas agragragsak iti daydi a rabii, nga adda panagsasala ken panagragragsak sadiay.

Bayat ti padaya ken gapu iti epekto ti arak, impaiyeg ni Belsazar dagiti basehas a naggapu iti templo ti Jerusalem tapno isu ken dagiti sangailina ken ti assawana ken dagiti kamalalana uminumda kadagita bayat ti panangidaydayawda kadagiti didios ti Babilonia. Nabatad a daytoy a kiddaw ket saan a gapu ta kurang dagiti basehas a paginuman, no di ket inggagara a pananglais daytoy ti pagano nga ari kas panangumsina iti Dios dagiti Israelita, ni Jehova. (Da 5:2-4) Imparangarangna ngarud ti isusupringna ken Jehova, a nangipaltiing kadagiti padto a nangipakpakauna iti pannakatnag ti Babilonia. Nupay agparang a tagtagilag-anen idi ni Belsazar ti ilalakub dagiti puersa ti kabusor, kasta unay ti panagkintayegna idi kellaat a nagparang ti maysa nga ima ket nangrugi nga agsurat iti diding ti palasio. Nagkutukot dagiti tumengna ket inayabanna dagiti amin a mamasirib a lallakina tapno ipaayda ti kayulogan ti naisurat a mensahe, ngem awan ti nagmamaayanna. Ipakita ti rekord a ti reyna nangted ken Belsazar iti nagsayaat a singasing, nga inrekomendana ni Daniel kas ti makabael a mangipaay iti kayulogan. (Da 5:5-12) Ti sumagmamano nga eskolar ibilangda “ti reyna,” saan a kas asawa ni Belsazar, no di ket kas inana, a pagarupenda nga isu ni Nitocris nga anak ni Nabucodonosor. Babaen iti paltiing, impalgak ni Daniel ti kaipapanan ti namilagruan a mensahe, nga impakdaarna ti pannakarba ti Babilonia iti im-ima dagiti Medo ken Persiano. Nupay ti lakayen a mammadto binabalawna ti tignay a panagtabbaaw ni Belsazar gapu iti panangusarna kadagiti basehas (nga agpaay iti panagdaydayaw ken Jehova) iti panangidaydayawna kadagiti di makakita, di makangngeg, awanan-ammo a didios, tinungpal ni Belsazar ti tukonna ket impaayna ken Daniel ti saad a maikatlo nga agturay iti naukomen a pagarian.​—Da 5:17-29.

Saan a nalasatan ni Belsazar dayta a rabii, yantangay napapatay idi naparmek ti siudad bayat ti rabii ti Oktubre 5, 539 K.K.P., idi a, sigun iti Cronica ni Nabonido, “ti buyot ni Ciro (II) simrek iti Babilonia nga awan napasamak a gubat.” (Assyrian and Babylonian Chronicles, p. 109, 110; kitaenyo met ti Da 5:30.) Iti pannakatay ni Belsazar ken iti nabatad nga isusuko ni Nabonido ken ni Ciro, nagpatingga ti Imperio ti Neo-Babilonia.​—Kitaenyo ti CIRO; NABONIDO.