NAIKEDDENGEN (NAIPAAYEN) A BANAG

Iti pannakilangen ni Jehova a Dios iti nasion ti Israel, adda dagiti banag, tattao, wenno uray pay intero a siudad nga imbilinna a maituding iti sagrado a pannakaikeddeng wenno pannakaiparit, iti kasta maipawil a maaramat dagita iti aniaman a kadawyan wenno di nasantuan a pannakausar. Depinaren da Koehler ken Baumgartner ti cheʹrem kas maysa a “banag wenno persona a naikeddeng (a madadael wenno mausar iti sagrado a panggep, ket ngarud nailasin a saan a maaramat iti di nasantuan a pamay-an),” ket ti mangpasamak a porma (causative form) ti berbo a cha·ramʹ depinarenda kas “pannakapagtalaw (babaen ti pannakaparit . . . naisina manipud kagimongan ken kadawyan a panagbiag, naikeddeng a madadael).” (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Leiden, 1958, p. 334) Ngarud, ti kasta a naikeddengen a bambanag arigna a “maipagel” kadagiti Israelita. Ti nainaig nga Arabiko a sao ket addaan iti kasta met laeng a kaipapanan agingga ita. Kadagiti Arabo a Muslim, naibilang a haram ti sagrado a teritoria ti Mecca ken Medina; kasta met, ti harim ti maysa a shik ket disso a nabayagen a maiparparit a serken ti amin a tattao malaksid iti agay-aywan iti harem wenno dagiti katulonganna.

Damo a nayebkas ti sagrado a pannakaikeddeng idi maideklara ti Linteg. Mabasatayo iti Exodo 22:20: “Daydiay agisakripisio iti aniaman a didios malaksid ken Jehova laeng ket maipaay [wenno, maikeddeng] iti pannakadadael [maysa a porma ti cha·ramʹ].” Nayaplikar daytoy a bilin iti asinoman nga Israelita, kas iti naaramid nga idolatria idiay Sittim a nagresulta iti ipapatay ti agarup 24,000 nga Israelita. (Nu 25:1-9) Ti maysa a tao nga agik-ikut iti maysa a banag a naikeddeng a madadael ket aglak-am met idi iti kasta a pannakaikeddeng. Gapuna, maipapan iti narelihiosuan nga imahen dagiti nasion ti Canaan, impakdaar ti Dios kadagiti Israelita: “Ket dika mangiserrek iti nakarimrimon a banag [imahen] iti balaymo ket pudno nga agbalinka a banag a naikeddeng iti pannakadadael [cheʹrem] kas iti dayta. Rebbeng a karumenmo a naan-anay ken karimonmo iti kasta unay, agsipud ta banag dayta a naikeddeng iti pannakadadael.”​—De 7:25, 26.

Ti sagrado a pannakaikeddeng saanna a kanayon a kaipapanan ti pannakadadael. Mabalin nga ikeddeng a maaramat agpaay ken Jehova dagiti aruaten, animal, ken uray dagiti talon, iti kasta agbalinda a nasantuan a bambanag nga aramaten dagiti papadi iti nasagraduan a pamay-an wenno iti panagserbi iti templo. Nupay kasta, di bumurong a mapapatay dagiti tattao a sagrado a naikeddeng. Ti naikeddengen a banag ket saan a mabalin a subboten iti aniaman a gatad, ket daytoy ti dakkel a pagdumaan ti naikeddengen a banag ken ti maysa a banag a nasantipikar laeng.​—Le 27:21, 28, 29; idiligyo ti bersikulo 19, 27, 30, 31; Nu 18:14; Jos 6:18, 19, 24; Eze 44:29; Esd 10:8.

Dagiti Canaanita. Naan-anay a naitampok daytoy a sagrado a pannakaikeddeng idi tiempo ti pannakaparmek ti Canaan. Sakbay ti opisial nga iseserrek dagiti Israelita iti dayta a daga, idi simmaranget kadakuada idiay Negeb ti Canaanita nga ari ti Arad, inanamongan ni Jehova ti kari dagiti Israelita nga ikeddengda a madadael dagiti siudad iti pagarian dayta nga ari. (Nu 21:1-3) Kalpasan ti iraraut da Sihon ken Og maibusor iti Israel, dagiti pagarianda nga adda iti daya ti Jordan ti simmaganad a naikeddeng a madadael, iti kasta natalipupos ti amin a tattao kadagiti siudadda ket nataginayon laeng dagiti naamo nga animal ken ti dadduma pay a samsam. (De 2:31-35; 3:1-7) Idi agangay, iti Tantanap ti Moab, sakbay unay ti ibaballasiw dagiti Israelita iti Jordan, impaganetget manen ni Jehova ti kinapateg ti nadalus a panagdaydayaw ken ti panangliklik iti amin a rinuker nga impluensia. Imbilinna kadagiti Israelita, dagiti mangipakat iti panangukomna, a masapul a dadaelenda ti pito a nasion iti Naikari a Daga agraman dagiti umili sadiay nga agdaydayaw kadagiti idolo. (De 7:1-6, 16, 22-26) Dagiti laeng adayo a siudad a saan a paset dagitoy a nasion ti maikkan iti gundaway a makikappia; ngem rumbeng a mapukaw dagidiay nasion nga intuding ti Dios kas naikeddeng a madadael, “tapno saandakayo a masuruan nga agaramid ti maitunos iti amin a nakarimrimon a bambanagda, nga inaramidda iti didiosda, ket pudno nga agbasolkayo maikaniwas ken Jehova a Diosyo.” (De 20:10-18) Ti panangispal iti asinoman kadagita ket sigurado nga agbanag iti pannakamulit ken pannakatulaw dagiti Israelita manipud impluensia ti ulbod a panagdaydayaw dagita a nasion. Ti pannakatalipupos dagita ket agserbi a mangtaginayon iti biag dagiti mismo nga Israelita; ket napatpateg pay ngem iti dayta, mapagtalinaed ti nasin-aw a panagdaydayaw iti Soberano ti Uniberso, ni Jehova a Dios. Kasta met laeng a pannakaikeddeng ti maipakat idi iti asinoman nga agapostata a kameng ti pamiliada wenno kadagiti agnaedto iti aniaman a siudad dagiti Israelita a maibangon iti Naikari a Daga.​—De 13:6-17.

Iti laud ti Jordan, ti Jerico ti kaunaan a siudad a naikeddeng a madadael, nga awan ti aniaman a mataginayon malaksid iti ar-aruaten a metal a maaramat iti templo. Gapu iti pammati ni Rahab, isu ken ti pamiliana ket naipuera iti dayta a pannakaikeddeng. Nupay siiinget nga impakdaar ni Josue a madadael ti intero a nasion no saan a maperdi dagiti banag a naikeddeng a madadael, nangala latta ni Acan iti sumagmamano a naituding a madadael nga aruaten ket ngarud pinagbalinna ti bagina kas “banag a naikeddeng iti pannakadadael.” Sa laeng naluk-atan ti nasion manipud iti dayta a ‘pannakaikeddeng’ idi napapatay ni Acan.​—Jos 6:17-19; 7:10-15, 24-26.

Dagiti Gabaonita. Kalpasanna, adu a siudad ti naikeddeng wenno naipaay iti pannakadadael. (Jos 8:26, 27; 10:28-42; 11:11, 12) Maipapan iti kakasta a siudad, kunaen ti rekord: “Awan idi ti siudad a nakikappia iti annak ti Israel no di dagiti Heveo nga agnanaed idiay Gabaon. Amin dagiti dadduma innalada babaen iti gubat. Ta dayta idi ti tignay ni Jehova a bay-an nga agbalin a nasungit dagiti pusoda tapno ideklarada ti gubat maibusor iti Israel, tapno iti kasta maipaayna ida iti pannakadadael, iti kasta saanda koma a maipaayan iti naparabur a konsiderasion, no di ket tapno matalipuposna ida, kas iti imbilin ni Jehova ken Moises.”​—Jos 11:19, 20.

Pannakapaay ti Asiria. Impasindayag ti Asirio a ni Senaquerib nga awan asinoman a dios a nakaispal kadagiti nasion nga inkeddeng a dadaelen dagiti inapona. (2Cr 32:14) Nupay kasta, ti ulbod a didios ti Asiria saanda a nabaelan nga ipakat iti Jerusalem ti kasta a panangikeddeng, ket ti pudno a Dios a ni Jehova pinaneknekanna nga awan mamaay ti pangta ni Senaquerib. Uray pay kasta, gapu iti panagsukir ken panagrebelde dagiti umili ti Juda, idi agangay inkeddeng ti Dios ti pannakadadael ti mismo a dagada, ket napagwalangwalang dayta iti im-ima ni Nabucodonosor. (Jer 25:1-11; Isa 43:28) Kalpasanna naikeddeng met a madadael ti Babilonia, iti naan-anay nga anag dayta a sao.​—Jer 50:21-27; 51:1-3; idiligyo ti Apo 18:2-8.

Dadduma Pay a Pannakadakamat. Idi nakapagsaaden ti Israel iti daga ti Canaan, naikeddeng a madadael dagiti Israelita nga agnanaed iti Jabes-galaad gapu iti saanda a panangsuporta iti nagkaykaysa a tignay maibusor iti tribu ni Benjamin iti pannakadusa dayta a tribu. (Uk 21:8-12) Saan a naan-anay nga intungpal ni Ari Saul dagiti detalye mainaig iti naikeddeng a pannakadadael ti Amalek ken ti arina, nga impambarna a ti naispal a bambanag ket maidaton kas sakripisio ken Jehova. Naibaga kenkuana a “ti panagtulnog nasaysayaat ngem iti sakripisio” ket ti panagturay maited iti sabali. (1Sm 15:1-23) Umasping iti dayta ti nagbasolan ni Ari Acab idi inispalna ti Sirio a ni Ben-hadad II. (1Ar 20:42) Dagiti Ammonita ken dagiti Moabita inkeddengda met ti pannakadadael dagiti agnanaed iti Bantay Seir.​—2Cr 20:22, 23.

Adda dagiti sagrado a pannakaikeddeng a naitampok iti sumagmamano a padto. Ipadto ti Malakias 4:5, 6 ti trabaho “ni Elias a mammadto sakbay ti iyaay ti dakkel ken nakaam-amak nga aldaw ni Jehova,” tapno ni Jehova ‘saan koma nga umay ket pudno a kabilenna ti daga buyogen ti panangipaay [wenno, panangikeddeng] iti pannakadadael dayta.’ (Idiligyo ti Mt 24:21, 22.) Deskribiren ti Daniel 11:44 ti simboliko nga “ari ti amianan” a rumrummuar nga addaan iti dakkel a pungtot “tapno mangtalipupos ken tapno ipaayna ti adu iti pannakadadael.” Gapu iti rurod ni Jehova, nadeskribir nga inkeddengna ti pannakadadael ti “amin a nasion.” (Isa 34:2; idiligyo ti Apo 19:15-21.) Naikuna a babaen ti ‘panangiparit,’ ti naballigi nga “anak a babai ti Sion” ipaayna iti “pudno nga Apo ti intero a daga” ti nakillo a gunggona ken dagiti sanikua ti kabkabusor. (Mik 4:13) Ti Jerusalem, a naispal kadagiti amin a kabusorna, ket naipadto a matagitauan ket manipud iti dayta a gundaway “awanton ti mapasamak nga aniaman a pannakaikudi [wenno, pannakaikeddeng] iti pannakadadael.”​—Zac 14:11; idiligyo ti Apo 22:3.

Ipaganetget amin dagitoy a teksto ti nadibinuan a sasao iti Deuteronomio 7:9, 10: “Ket pagaammom unay a ni Jehova a Diosmo ti pudno a Dios, ti matalek a Dios, a mangsalsalimetmet iti tulag ken naayat a kinamanangngaasi no maipapan kadagidiay agayat kenkuana ken dagidiay mangsalimetmet iti bilbilinna agingga iti sangaribu a kaputotan, ngem iparupana a supapakan daydiay manggurgura kenkuana babaen ti panangdadael kenkuana. Saanto a bumdeng iti daydiay manggurgura kenkuana; iparupananto a supapakan.” Kinuna ti Anak ti Dios, a nangipaay iti biagna kas subbot: “Ti mangwatwat iti pammati iti Anak adda agnanayon a biagna; ti sumukir iti Anak saannanto a makita ti biag, ngem agtalinaed kenkuana ti pungtot ti Dios.” (Jn 3:36) Dagiti nailunod a “kalding” iti naimpadtuan a pangngarig iti Mateo 25:31-46 nalawag nga isuda ti tattao a pagsaadan ti pungtot ti Dios ket ngarud naikeddengda iti agnanayon a pannakadadael.

Iti Septuagint, ti Griego nga a·naʹthe·ma ti gagangay a nakaipatarusan ti sao a cheʹrem.​—Kitaenyo ti KARI; LUNOD.